Przypisy

Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 razy skazany na banicję za najazdy na sąsiadów, ułaskawiony za zasługi wojenne. [przypis redakcyjny]

łaszt — dawna miara towarów sypkich, równa około 3840 l. [przypis redakcyjny]

łaszt — miara Gdańska w przedaży pszenicy 20 do 30 korcy wynosząca. [przypis redakcyjny]

łatwie (daw.) — dziś: łatwo. [przypis redakcyjny]

Łatwiej szaloną Wisłę nakierować (starop.) — w oryginale: volubil' onda presso Caridi. [przypis redakcyjny]

Łatwo jest wprowadzić ten system w stanie rycerskim, jeżeli będzie się przestrzegało, by jego członkowie posuwali się wszędzie stopniami… — Mably nie rozwija projektu zmiany systemu wojskowego. Uważa on, że dotychczasowa stopa wojska koronnego (50 000) powinna Polsce wystarczyć. Radzi tylko nadać temu wojsku lepszą organizację, wyćwiczyć je i udyscyplinować według współczesnych wzorów. Poza tym stałym wojskiem powinno się utrzymać pospolite ruszenie szlachty, ale należy znieść ograniczenia czasu służby w razie powołania, należy szlachtę do tej służby przygotować, kształcić ją wojskowo, przyzwyczajać do karności wojskowej, odbywać co roku przeglądy i ćwiczenia pod kierunkiem wojewodów i kasztelanów. [przypis redakcyjny]

ławnik — w miastach lokowanych na prawie niemieckim był obierany spośród rajców i sprawował m. in. władzę sądowniczą na czele sądu wójtowskiego wraz z ławnikami, którzy mieli prawo sprzeciwu wobec jego wniosków; sądom tym w mieście podlegały ważniejsze sprawy cywilne i kryminalne. [przypis redakcyjny]

Łazienki — znany park warszawski w południowej części miasta, ulubione miejsce przechadzek. Nazwa pochodzi od pałacu z końca XVII wieku, przeznaczonego początkowo na łazienki. Pałac został całkowicie przebudowany w stylu klasycznym za czasów Stanisława Augusta. Wypalony przez Niemców po powstaniu warszawskim, został odrestaurowany i udostępniony zwiedzającym. [przypis redakcyjny]

łęgoński traktat — 31 lipca 1666. [przypis redakcyjny]

Łęgonice — wieś nad Pilicą k. Nowego Miasta. [przypis redakcyjny]

Łęka — wieś nad Wisłą w pobliżu Nowego Miasta Korczyna. [przypis redakcyjny]

łęk — łuk, wierzchnie wygięcie kulbaki; tu rodzaj siodła. [przypis redakcyjny]

łęk — podwyższona część siodła z przodu a. z tyłu, kula. [przypis redakcyjny]

łęk — przednia część siodła. [przypis redakcyjny]

łęk — przednia lub tylna, zwykle podwyższona część siodła. [przypis redakcyjny]

łęk — przednia, podwyższona część siodła. [przypis redakcyjny]

łęk — tu ogólnie: siodło. [przypis redakcyjny]

łepskość — od łeb; łebskość, dzielność. [przypis redakcyjny]

łódź płynąc widziała — [daw. forma imiesłowu] zamiast: płynącą. [przypis redakcyjny]

łót a. lut (niem. Loth) — część 1/12 funta. [przypis redakcyjny]

Łodzią Piotrową sterować — To znaczy: Kościołem. [przypis redakcyjny]

Łodzia, herb — Łódź złota o czterech deskach w polu czerwonym, jakby po krwi nieprzyjacielskiej płynąca, bez żaglów i masztu, na wzór barki zrobiona; w hełmie pawie pióra z wyobrażeniem podobnejże łodzi. Jedni aż do czasów żeglugi po złote runo początek tego herbu chcą odnosić, inni go widzą w użytej na pieniądzach rzymskich łodzi, ci z Czech do Polski ją wprowadzają, owi z Danii; to wszakże pewną jest rzeczą, że do najstarożytniejszych herbów polskich należy, i kiedy w najdawniejszych świątyń murach w Gnieźnie, Krakowie, Trzemesznie, Wrocławiu, dawnym obyczajem na tablicach kamiennych umieszczone herby, snać obecnych dobroczyńców kościoła, wśród jaśniejących Toporów, Jastrzębców i Łodzie spostrzegamy. Szczycili się tym klejnotem, że innych pominę: Baranowscy, Bnińscy, Broccy, Czarnieccy, Górkowie, Górscy, Iwanowscy, Kobylińscy, Kossowscy, Łabęccy, Moszyńscy, Opalińscy, Ordęgowie, Ponińscy, Powodowscy, Rogalińscy, Rzeczyccy, Śmigielscy, Smogorzewscy, Sulkowscy, Tomiccy, Wyganowscy i Zakrzewscy. [przypis redakcyjny]

łodzie czernią na wodzie — zam. czernią się. [przypis redakcyjny]

łogosz (starop., z węg. lógós) — koń obok wprzężony; łagoszem spięte cztery jednoroszcze: [wprzęgnięte] wpobocz. [przypis redakcyjny]

łojek — bielidło, maść do twarzy. [przypis redakcyjny]

łokieć — dawna miara długości, łokieć warszawski — ok. 58 cm. [przypis redakcyjny]

łokieć — dawna miara długości. [przypis redakcyjny]

łomać źrebięcia — por. II 50: każdy „łamie” przed czasem źrebię, nim dorośnie (przysłowie). [przypis redakcyjny]

łom — tu: łamanie. [przypis redakcyjny]

łoński (starop.) — przeszłoroczny. [przypis redakcyjny]

łono (łac. sinus) — zatoka. [przypis redakcyjny]

łono. [przypis redakcyjny]

łono — (sinus) [tu:] zatoka. [przypis redakcyjny]

łono (z łac. sinus) — zatoka. [przypis redakcyjny]

łopian — ziele z szerokim liściem, głuszące pożyteczniejsze rośliny. [przypis redakcyjny]

łoś — [tu:] łosoś. [przypis redakcyjny]

Łosice — miasteczko w powiecie konstantynowskim (woj. lubelskie). [przypis redakcyjny]

łosza — samica łosia, klempa. [przypis redakcyjny]

łotoć — rodzaj kaczeńca. [przypis redakcyjny]

łotrowskie (starop.) — po łotrowsku. [przypis redakcyjny]

łowczyna (daw. forma) — łowczyni, myśliwa. [przypis redakcyjny]

Łowicz — miasto nad Bzurą ok. 80 km. od Warszawy w kier. na Sochaczew. [przypis redakcyjny]

łożna choroba — tyfus. [przypis redakcyjny]

łożów — dziś popr. forma D. lm: łóż; łoże — podstawa działa. [przypis redakcyjny]

łoza — rodzaj krzewu z rodziny wierzbowatych; wierzba szara. [przypis redakcyjny]

łozina — gałązki wierzbowe; często bywają używane do wyplatania różnych sprzętów (koszyków, mebli itp.). [przypis redakcyjny]

łub drewniany — twarda skóra drzewa; tutaj: obkładka drewniana. [przypis redakcyjny]

łubianych — zrobionych z łubu, czyli twardej kory; tu: sanki z budką lubianą. [przypis redakcyjny]

łubie — pokrywa łuku. [przypis redakcyjny]

łubka — kawałek kory. [przypis redakcyjny]

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]

Łucja — [imię] Lucia [od:] lux a luce [łac.]: łaska oświecająca. [przypis redakcyjny]

Łucja — Św. Łucja, męczenniczka rodem z Syrakuzy, w średnich wiekach odbierała cześć powszechną we Włoszech jako patronka ślepych i chorujących na oczy. Tu wyobraża ją poeta jako szafarkę światła i wiary oświecającej wątpliwości rozumowe i ciemności sumienia. [przypis redakcyjny]

Łucja — symbol oświecenia łaską bożą. [przypis redakcyjny]

„Łucja z Lamermooru” (1835) — opera Donizettiego (1797–1848). [przypis redakcyjny]

łuczyć (starop.) — trafiać, ugadzać, dosięgać; [strzelać z łuku]. [przypis redakcyjny]

łudarka (starop.) — zwodnica; [oszustka]. [przypis redakcyjny]

Ługa — rzeka w Rosji o długości 353 km, płynąca przez obwód leningradzki i nowogrodzki. [przypis redakcyjny]

łuk dawny Tella — z którego bohater szwajcarski zestrzelił jabłko z głowy syna. [przypis redakcyjny]

Łunna — wieś w pobliżu Grodna, znana Orzeszkowej z pobytu wakacyjnego. [przypis redakcyjny]

łupaki — drobne monety. [przypis redakcyjny]

łupież (daw.) — skóra (złupiona ze zwierzęcia). [przypis redakcyjny]

łuszczybochenek — darmozjad. [przypis redakcyjny]

Łużecki, Karol Stanisław — w r. 1682 wojewoda podolski. [przypis redakcyjny]

łycari (ukr.) — rycerze. [przypis redakcyjny]

łycar (ukr.) — rycerz. [przypis redakcyjny]

łyczek (daw. pogard.) — mieszczanin. [przypis redakcyjny]

łyczek (daw., pogard.) — mieszczanin. [przypis redakcyjny]

łykanie (starop.) — łkanie. [przypis redakcyjny]

łykanie — [tu:] łkanie. [przypis redakcyjny]

łyko — tkanka drzew i krzewów tworząca pod korą włóknistą, lekko wilgotną warstwę. [przypis redakcyjny]

łyk — pogardliwie: mieszczanin. [przypis redakcyjny]

łyścowie (starop.) — starcy łysi. [przypis redakcyjny]

Łysobyki — miasteczko nad Wieprzem niedaleko Lublina. [przypis redakcyjny]

łysta — łydka. [przypis redakcyjny]

łysty (daw.) — łydki. [przypis redakcyjny]

Łyszczyński, Kazimierz — podsędek brzeziniański, oskarżony złośliwie przez swego dłużnika, Jana Brzoskę, cześnika bracławskiego, o ateizm, został skazany wyrokiem sądu sejmowego 5 marca 1689 r. na spalenie. Król złagodził wyrok i Łyszczyński został tylko ścięty na rynku Starego Miasta Warszawy 30 marca tego roku. „Sekty” Łyszczyńskiego oczywiście nie było; Pasek powtarza tylko, co słyszał w Warszawie, plotkę fanatyków. [przypis redakcyjny]

łyżki — myśliwska nazwa uszu łosi, jeleni i sarn. [przypis redakcyjny]

łża zadać (starop.) — kłamstwo zadać. [przypis redakcyjny]

łzam (starop. forma C. lp. rodz. ż.) — łzom. [przypis redakcyjny]

łzawnica a. łzawica — naczynie, w którym poganie mieli rzekomo przechowywać łzy wylewane na pogrzebach. [przypis redakcyjny]

łzy Heraklitowe — Heraklit z Efezu (ok. 540–480 r. p.n.e.), filozof gr., w swoich dziełach często rozpaczał nad ludzkim losem. [przypis redakcyjny]

łzy krokodylowe — przysłowiowe łzy fałszywego współczucia. [przypis redakcyjny]

łzy winorośli — wino. [przypis redakcyjny]

la bande infernale (fr.) — gromada piekielna. [przypis redakcyjny]

la bande infernale (fr.) — zgraja piekielna. [przypis redakcyjny]

labefactari (łac.) — osłabnąć. [przypis redakcyjny]

labefactata (łac.) — nadwerężona. [przypis redakcyjny]

la belle au bois dormant (fr.) — śpiąca królewna. [przypis redakcyjny]

labet (z fr.) — hazardowa gra w karty. [przypis redakcyjny]

labirować — lawirować, płynąć w zakosy. [przypis redakcyjny]

labirynt — [tu:] kłopot, położenie bez wyjścia. [przypis redakcyjny]

labirynt — w starożytności nazwa budowli zawierającej mnóstwo sal i krętych korytarzy, a tylko jedno wejście i tak zagmatwany plan wnętrza, że osoby obce musiały w nim błądzić. Według legendy greckiej bohater ateński Tezeusz wydostał się z labiryntu na Krecie dzięki rozwiniętej nici, która wskazała mu drogę powrotną. [przypis redakcyjny]

labirynty — tu: trudności. [przypis redakcyjny]

laborant (łac.) — pracują. [przypis redakcyjny]

labour (ang.) — praca. [przypis redakcyjny]

Lacaenae (łac.) — Spartanki. [przypis redakcyjny]

Lacedemon — Sparta. [przypis redakcyjny]

Lacerna — por. lacernula. [przypis redakcyjny]

Lacernula — płaszcz bez rękawów, opończa. [przypis redakcyjny]