Przypisy

πατρός άγνώστον (gr.) — patros agnoston; nieznanego ojca. [przypis redakcyjny]

πόδας ώχύς (gr.) — szybkonogi. [przypis redakcyjny]

πρόληψις — według Epikura jest to ogólny obraz pamięciowy, trwający w nas, jest to przypominanie sobie wielu jednorodnych spostrzeżeń przedmiotu: καθολικήν νόησιν, μνήμην του πολλάκις έξωθεν φανέντος, jak podaje Diogenes Laertios w ks. X, 33. Wyobrażenie to powstaje w nas wówczas mianowicie, gdy używamy wyrazu, którym się oznacza dany przedmiot. [przypis redakcyjny]

pachciarz — dzierżawca, arendarz. [przypis redakcyjny]

pachołki (starop.) — sługi. [przypis redakcyjny]

pacholczyk — zdrob. od pachołek; daw. chłopiec, służący. [przypis redakcyjny]

pacholik a. pachołek — służący, pomocnik. [przypis redakcyjny]

pacht — dzierżawa. [przypis redakcyjny]

pacierz — tu: różaniec mahometański, liczący 33, 66 lub 99 ziarn czyli gałek, które się przesuwają w miarę wymienionych przymiotów boskich. [przypis redakcyjny]

pacifice (łac.) — spokojnie. [przypis redakcyjny]

paciorek* — zdrobnienie od „pacierz”, modlitwa (pochodzi od łac. Pater noster — Ojcze nasz); po paciorek (…) przychodziła: przychodziła wspólnie odmawiać modlitwę. [przypis redakcyjny]

pacjent (z łac.) — tutaj: osoba prawująca się, klient. [przypis redakcyjny]

Pac — Piotr Pac. [przypis redakcyjny]

pacta (łac.) — układy. [przypis redakcyjny]

pactum (łac.) — sojusz. [przypis redakcyjny]

pactum (łac.) — układ. [przypis redakcyjny]

pactum (łac.) — umowa. [przypis redakcyjny]

pactwa — dziwoląg. [przypis redakcyjny]

Pac — wymienieni przez Paska mieliby to być: Krzysztof Pac, kanclerz wielki litewski (1662–1684); Michał Kazimierz Pac, hetman wielki litewski (1667–1682); Mikołaj Stefan Pac, biskup wileński (1671–1684); Kazimierz Pac, biskup żmudzki, (1667–1692). W istocie między jeńcami było tylko trzech Paców: Konstanty, chorąży nadworny lit., Mikołaj Stefan, ciwun (tj. dzierżawca majątku królewskiego) szawelski, i Krzysztof, rotmistrz, syn podskarbiego lit. [przypis redakcyjny]

pacyfikator — tu: ten, kto uspokaja, łagodzi, uśmierza. [przypis redakcyjny]

pacyfikować — tu: uspokajać, łagodzić nastroje. [przypis redakcyjny]

Pada do nóg — o względy wybieranych co roku sędziów trybunalskich (tzw. deputatów) ubiegali się nawet wielcy panowie. [przypis redakcyjny]

p. Adam — Mickiewicz. [przypis redakcyjny]

Padła w drogie objęcie — Podobnie Medora: „She rose — she sprung — she clung to his embrace itd. [przypis redakcyjny]

padło (daw.) — trup, ścierwo. [przypis redakcyjny]

P. Ad. — Mickiewicz. [przypis redakcyjny]

padnąc (…) gaśnie — gaśnie zapadając (za horyzont), zachodząc. [przypis redakcyjny]

padnie — pokrywa. [przypis redakcyjny]

padnie wedle jego chęci — wypadnie po jego myśli. [przypis redakcyjny]

padnie — zachodzi. [przypis redakcyjny]

padoły Palestyńskie — „lito Palestino”, w starożytności fossae Philistinae, dziś Chioggia. [przypis redakcyjny]

padre curato (wł.) — ksiądz proboszcz. [przypis redakcyjny]

padrone (wł.) — właściciel. [przypis redakcyjny]

pad — [tu:] padanie. [przypis redakcyjny]

Pafijej — Pafia, przydomek Wenus od miasta Pafos (jednego z głównych siedlisk jej kultu); Lais (IV w. p.n.e.) — słynna z piękności kurtyzana grecka. [przypis redakcyjny]

Paf — miasto Pafos na Cyprze, słynne z czci Wenery (Afrodyty). [przypis redakcyjny]

Paganini, Nicolo (1782–1840) — włoski wirtuoz, autor wielu kompozycji skrzypcowych. [przypis redakcyjny]

pagina — papier zapisany. Karta papieru, zapisana. [przypis redakcyjny]

pagody — modne w osiemnastowiecznych salonach porcelanowe figurki chińskie, poruszające głowami. [przypis redakcyjny]

paiża a. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]

paiża (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]

paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]

paiż (starop.) — tarcza. [przypis redakcyjny]

paiż — tarcza. [przypis redakcyjny]

pająk — pot. nazwa dużego żyrandola zwieszającego się z sufitu, posiadającego wiele ramion; dawniej umieszczano na nim jako źródło światła świece, obecnie najczęściej żarówki. [przypis redakcyjny]

Pajdos po grecku dzieci, gynajkes niewiasty lub żony, nomos ustawa albo zakon, fylakes stróżowie. [przypis redakcyjny]

pajuk — bogato ubrany służący. „Służby tej używano tylko w domu, w pokojach; dobierano do niej ludzi wysokiego wzrostu, pleczystych, z dużymi wąsami”. (J. D. Ochocki, Pamiętniki, s. 96.) [przypis redakcyjny]

pajuk (daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj. [przypis redakcyjny]

pajuków — zbrojny służący, lokaj. [przypis redakcyjny]

pajuk (z pers.) — pachołek ubrany w paradny pseudoturecki strój, towarzyszący panu na przejażdżkach konno lub w powozie (zajmował wtedy miejsce z tyłu karety). [przypis redakcyjny]

pajuk (z pers.) — pokojowiec. [przypis redakcyjny]

paketbotu — powinno być: packetboatu (ang.): statek pocztowy [niewielki statek kursujący regularnie na stałej trasie i przewożący przesyłki pocztowe, pasażerów oraz niewielkie ilości towarów]. [przypis redakcyjny]

pakta konwenta (z łac.) — umowa, ugoda, układy. [przypis redakcyjny]

pakta — śluby, tu: umowa pokojowa. [przypis redakcyjny]

Paktol — rzeka w Lidii, w Azji Mniejszej, niegdyś złotodajna. Według mitologii, król Frygii Midas otrzymał od Bachusa dar zamieniania wszystkiego, czego dotknął, w złoto. Gdy jednak potrawy i napoje również za jego dotknięciem stawały się złotem, prosił Midas Bachusa, by ten odebrał mu drogocenny dar. „Zezwala łaskawie Bacchus i aby się w Paktolu, rzece lidyjskiej obmył, rozkazuje. I od tego to czasu, którego się Midas w paktolskich kąpał wodach, złote ta rzeka poczęła mieć piaski”. (F. Pomey, Pantheum mithicum, s. 65). [przypis redakcyjny]

Paktol — złotonośna rzeka w Licji. [przypis redakcyjny]

Paktol — złotonośna rzeka w Małej Azji. [przypis redakcyjny]

pakuły — krótkie włókna lnu lub konopii. [przypis redakcyjny]

pakuły — wyczeszki lnu lub konopi. [przypis redakcyjny]

pakuły — wyczeszki z lnu lub konopi. [przypis redakcyjny]

pałąk — kabłąk, łuk, część rękojeści szabli. [przypis redakcyjny]

pałać — świecić; być rozpalonym. [przypis redakcyjny]

pałace… jusupowskie — Jusupowowie: rosyjska rodzina książęca (w pałacu ich zamordowany został w roku 1916 Rasputin). [przypis redakcyjny]

pałace — wśród nich i Pałac Elizejski zbudowany w w. XVIII, siedziba prezydenta republiki. [przypis redakcyjny]

Pałac Luksemburski — okazały pałac książęcy z XVII w., na lewym brzegu Sekwany, ze słynną galerią malarstwa nowożytnego. Był siedzibą senatu. [przypis redakcyjny]

Pałac Towarzystwa Przyjaciół Nauk — Towarzystwo Przyjaciół Nauk stanowiło główne ognisko polskiego ruchu naukowego i literackiego w latach 1800–1831. Mieściło się w pałacu na Krakowskim Przedmieściu. Pałac został wzniesiony staraniem Stanisława Staszica w r. 1823; stąd zwany jest pałacem Staszica. Po zamknięciu Towarzystwa przez władze carskie gmach został przebudowany i zamieniony na gimnazjum rosyjskie (zniszczony w powstaniu warszawskim, obecnie odbudowany jest siedzibą instytutów Polskiej Akademii Nauk). [przypis redakcyjny]

pałanka a. polanka — obóz kozacki. [przypis redakcyjny]

Pałata (ros.) — dosłownie: izba; nazwa niektórych instytucji państwowych w Rosji carskiej; tu: gubernialna izba sądowa. [przypis redakcyjny]

pałatka (ros.) — namiot. [przypis redakcyjny]

pałkier a. pałkierz (niem. Pauker) — bijący w kotły, bębnista. [przypis redakcyjny]

pałuba — jak chochoł, słomiana osłona krzewu, może być również upleciona z trzciny. [przypis redakcyjny]

palaestram (łac. forma B.) — szkołę. [przypis redakcyjny]

Palais Royal — wspaniały pałac z XVII w., naprzeciw Louvre'u, z pięknym parkiem, niegdyś rezydencja książąt orleańskich, później siedziba Rady Państwa i słynnego teatru Komedia Francuska. [przypis redakcyjny]

palam (łac.) — jawnie. [przypis redakcyjny]

palanka — wódka, gorzałka. [przypis redakcyjny]

palatynki — kołnierze futrzane. [przypis redakcyjny]

palcat (daw.) — kij używany do wprawiania się w szermierce. [przypis redakcyjny]

palcat — kij bojowy, broń ćwiczebna do nauki szermierki. [przypis redakcyjny]

palcat (z wł.) — laska, kij. [przypis redakcyjny]

palcy — dziś popr. forma N.lm: palcami. [przypis redakcyjny]

Palemon — legendarny wódz rzymski, który miał założyć państwo litewskie. [przypis redakcyjny]

Paleń — hr. Piotr Pahlen (1746–1826) minister rosyjski, organizator spisku, który doprowadził do zamordowania cara Pawła I (1801). [przypis redakcyjny]

Palenca — miasto Palenzia w płn. Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

palestrant (daw.) — członek palestry, czyli adwokat. [przypis redakcyjny]

palestra — prawnicy. [przypis redakcyjny]

palestra — szkoła. [przypis redakcyjny]

palestra — tu: zawód. [przypis redakcyjny]

palestra (z łac.) — w Polsce szlacheckiej zgromadzenie prawników oraz ich pomocników (dependentów) i uczniów przy trybunałach. [przypis redakcyjny]

paleta — naszywka. [przypis redakcyjny]

paleta (z fr. paillete) — tutaj: obszycia. [przypis redakcyjny]

palić z piszczeli — strzelać; piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w. [przypis redakcyjny]

palić z samopałów — strzelać; samopał — prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w. [przypis redakcyjny]

Palinodia — grecka nazwa utworu odwołującego wszystkie stawiane komuś zarzuty. Przykładem odwołania jest Pieśń 16 z ks. I Horacego, w której stara się on zjednać kochankę obrażoną uprzednio złośliwą satyrą: „Nad piękną matkę gładsza jeszcze córo! / Znam, żem przewinił wolnym rymem; którą / Chcesz włóż nań karę: czy komina warty, / Czy, by po morzu błędne gonił karty. / (………) / Poprzestań żalów; i mnie w wieku młodym, / Niebacznym bystra krew była powodem; / Kiedym się gniewnym uniesiony błędem, / Rzucił za piórka ostrego zapędem. // Już ci przyrzekam na sumnienie moje, / Że jadowite żądło mu przykroję / I wziętą z zyskiem przywrócę ci sławę, / Rzuć tylko na mnie oczy twe łaskawe.” (Przekład A. Naruszewicza, tytuł: Do Panny [w książce:] A. Naruszewicz, Dzieła, Warszawa 1778, t. IV, s. 17–18). Tytuł Palinodia (w wyd. Dmochowskiego tytuł Odwołanie) jest użyty przez Krasickiego w sensie ironicznym i jak cały utwór nie jest odwołaniem. [przypis redakcyjny]

palisander — drewno z drzew południowo-amerykańskich (jacarandy), używane na forniry. [przypis redakcyjny]

palka (z łac.) — podwójna, kwadratowa chusta do nakrywania kielicha i pateny. [przypis redakcyjny]

Pallas — Atena (Minerwa) u Greków ukochana córka Zeusa, szczególniejsza opiekunka Aten, bóstwo wpływowe. [przypis redakcyjny]

Pallas — [tu:] syn Ewandra. [przypis redakcyjny]

Pallentem morte futura (łac.) — cytat z Eneidy (ks. VIII, w. 709); [dosł.: „pobladłą od zbliżającej się śmierci”, red.WL]. [przypis redakcyjny]

Pallor in ore sedet, macies in corpore toto (łac.) — bladość na twarzy siedzi, wynędznienie na całym ciele. [przypis redakcyjny]

palmam (łac. forma B.) — palmę (pierwszeństwa). [przypis redakcyjny]