Przypisy

aga (tur.) — dowódca janczarów, tj. piechoty tureckiej (dziś tur. tytuł grzecznościowy: pan) [przypis edytorski]

aga (tur.) — dowódca janczarów, tj. piechoty tureckiej. [przypis edytorski]

aga (tur.) — tytuł dowódcy wojskowego lub urzędnika cywilnego w Imperium Osmańskim, w plemiennych społecznościach kurdyjskich: wódz lub naczelnik wioski; obecnie tytuł grzecznościowy w krajach muzułmańskich (odpowiednik: pan). [przypis edytorski]

altembas (z tur.) — złotogłów, jedwabna tkanina przetykana nićmi ze złota. [przypis edytorski]

ataman (z tur. tatar.) — kozacki przywódca. [przypis edytorski]

bagadyr (z tur.) — bohater, wielki wojownik. [przypis edytorski]

bagadyr (z tur.) — bohater, w odniesieniu do Słowian. [przypis edytorski]

basałyk (z tur.) — gagatek. [przypis edytorski]

basza a. pasza (z tur.) — generał w wojsku tur. (dziś tytuł grzecznościowy: pan). [przypis edytorski]

basza a. pasza (z tur.) — wysoki urzędnik turecki; pan. [przypis edytorski]

baszłyk (z tur.) — kaptur z końcami do wiązania dokoła szyi, używany w wojsku rosyjskim. [przypis edytorski]

baszłyk (z tur.) — rodzaj nakrycia głowy: wykonany z filcu a. grubego sukna kaptur z długimi końcami, które obwiązywano się dokoła szyi a. pasa; element ubioru żołnierzy armii ros. od XVIII w. [przypis edytorski]

bejramu (z tur.) — święto. [przypis edytorski]

bej (tur.) — wódz; także: tytuł nadawany możnowładcom i wyższym urzędnikom w państwach tureckich, w tym w Imperium Osmańskim. [przypis edytorski]

bej (z tur.) — wódz. [przypis edytorski]

bułat (tur.) — rodzaj szabli o krótkiej, zakrzywionej, rozszerzającej się klindze; bułat był wykonany z twardej i sprężystej stali (tzw. damasceńskiej), co decydowało o jego wielkiej ostrości i wytrzymałości; daw. także ogólnie: wysokogatunkowa stal, stalowe ostrze. [przypis edytorski]

bułat (tur.) — rodzaj szabli o krótkiej, zakrzywionej, rozszerzającej się klindze; bułat był wykonany z twardej i sprężystej stali (tzw. damasceńskiej), co decydowało o jego wielkiej ostrości i wytrzymałości. [przypis edytorski]

buława (z tur.) — mała ozdobna maczuga, symbol władzy wojskowej; tu: tytuł hetmana. [przypis edytorski]

buława (z tur.) — mała ozdobna maczuga, symbol władzy wojskowej, tu: urząd hetmana wielkiego litewskiego. [przypis edytorski]

buława (z tur.) — rodzaj broni, mała maczuga, często ozdobna; w XVII w. symbol władzy wojskowej; przen.: stanowisko dowódcy. [przypis edytorski]

burka (z tur. burok) — wełniana opończa chroniąca od deszczu. [przypis edytorski]

burka (z tur.) — dawne podróżne okrycie wierzchnie w formie peleryny z kapturem, zrobione z grubej tkaniny. [przypis edytorski]

buzdygan (z tur.) — broń obuchowa pochodzenia wsch., pałka, maczuga; w Polsce w XVI–XVIII w. oznaka władzy wojskowej. [przypis edytorski]

buzdygan (z tur.) — dawna wschodnia broń obuchowa, podobna do buławy. [przypis edytorski]

buzdygan (z tur.) — rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera. [przypis edytorski]

buzdygan (z tur.) — rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera. [przypis edytorski]

czaban (z tur.) — pasterz owiec. [przypis edytorski]

czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział jazdy. [przypis edytorski]

czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych. [przypis edytorski]

czambuł (z tur.) — oddział wojsk tatarskich. [przypis edytorski]

czambuł (z tur.) — oddział wojsk tatarskich; w czambuł: w całości, bez wyjątku. [przypis edytorski]

czambuł (z tur.) — tu: zagon, oddział. [przypis edytorski]

czambulik, właśc. czambuł (z tur.) — zagon, oddział tatarski. [przypis edytorski]

czambulik, własc. czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru. [przypis edytorski]

czaprak (z tur.) — tkanina, niekiedy ozdobna, wkładana na konia pod siodło. [przypis edytorski]

czata (starop., wojsk., z tur. çete a. węg. csata) — gromada; tu wojsk.: oddział żołnierzy ubezpieczający lub dokonujący zwiadu. [przypis edytorski]

czaus murza (z tur.) — urzędnik, posłaniec. [przypis edytorski]

czekan (z tur.) — broń ręczna, wąska siekierka a. młotek osadzony na długiej rękojeści. [przypis edytorski]

czybuk (z tur.) — cybuch, długa część fajki łącząca główkę z ustnikiem; tu: fajka. [przypis edytorski]

delia (z tur.) — długi płaszcz z obszernym kołnierzem, podbity futrem. [przypis edytorski]

dolman (daw., z tur.) — kurtka, płaszcz. [przypis edytorski]

dolman (z tur.) — szeroki, rozkloszowany płaszcz. [przypis edytorski]

dywan (tur.) — sofa. [przypis edytorski]

dywan (tur.) — zgromadzenie doradców władcy muzułmańskiego. [przypis edytorski]

dywtyk, dyftyk a. tyftyk (z tur.) — cienka, bardzo miękka tkanina z koziej wełny na jedwabnej osnowie, pochodząca z Turcji. [przypis edytorski]

dziryt (z tur.) — odmiana włóczni. [przypis edytorski]

efendi (z tur.) — pierwotnie: pan, władca; później: dostojnik; następnie: osoba wykształcona, piśmienna; dziś: tytuł grzecznościowy odpowiadający polskiemu „pan”. [przypis edytorski]

effendi (z tur.) — pan, władca. [przypis edytorski]

effendi (z tur.) — pan, władca; tu w formie W. lp [przypis edytorski]

emir (tur.) — rozkaz. [przypis edytorski]

farfurki (z tur.) — talerze fajansowe. [przypis edytorski]

ferezja (z tur.) — wierzchni strój męski pochodzenia wschodniego, szeroki płaszcz, o szerokich także rękawach, ze stójką, ozdobnie szamerowany; uroczysty strój bojarów ros.; ferezja przyjęła się jako strój szlachty w Polsce w XVII w., często szyta była z czerwonego sukna, podbita futrem a. jedwabną podszewką. [przypis edytorski]

giaur (tur.) — niewierny, nie-muzułmanin. [przypis edytorski]

giermaczek (z tur.) — długa suknia wierzchnia; element stroju męskiego do XVII w. [przypis edytorski]

hajdamaka (daw., z tur.) — hultaj, zbój, rabuś. [przypis edytorski]

hajdamak a. hajdamaka (daw.; z tur. hajdamak: napadać, grabić) — zawadiaka, hultaj, łobuz; Kozak; powstaniec kozacki, czyli uczestnik hajdamaczyzny, ruchu chłopskiego przeciw uciskowi szlachty polskiej na Ukrainie w XVIII w. [przypis edytorski]

hajdamak a. hajdamaka (daw.; z tur.) — zawadiaka, hultaj, łobuz. [przypis edytorski]

hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbójnik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770. [przypis edytorski]

hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbójnik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w XVIII w. [przypis edytorski]

hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbójnik, uczestnik powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770. [przypis edytorski]

hajdamaka (z tur.) — buntownik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770. W polskiej literaturze: rozbójnik, okrutnik; w tradycji ukraińskiej: bojownik o wolność, bohater narodowy. [przypis edytorski]

hajdamaka (z tur.) — buntownik, uczestnik powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770; w polskiej literaturze: rozbójnik, okrutnik; w tradycji ukraińskiej: bojownik o wolność, bohater narodowy. [przypis edytorski]

hanum (tur.; pers. chanum) — pani. [przypis edytorski]

janczarowie (z tur.) — piechota turecka. [przypis edytorski]

janczar (z tur.) — pieszy żołnierz turecki a. służący w stroju tureckim. [przypis edytorski]

janczarzy a. janczarowie (z tur.) — doborowe oddziały piechoty tureckiej. [przypis edytorski]

janczarzy a. janczarowie (z tur.) — żołnierze piechoty tureckiej. [przypis edytorski]

janczarzy (z tur.) — piechota turecka. [przypis edytorski]

jarmułka (z tur.) — mała okrągła czapeczka, kipa. [przypis edytorski]

jasyr (z tur.) — niewola; także ludność wzięta do takiej niewoli. [przypis edytorski]

jasyr (z tur.) — niewola tatarska lub turecka. [przypis edytorski]

jatagan (z tur.) — broń sieczna o wygiętej głowni. [przypis edytorski]

jatagan (z tur.) — broń sieczna średniej długości, o zakrzywionym ostrzu i charakterystycznej rękojeści, używana przez Turków, Arabów i Persów. [przypis edytorski]

kaik (z tur.) — wąska, lekka łódka turecka. [przypis edytorski]

kajmakan (z tur.) — podpułkownik w wojsku tureckim. [przypis edytorski]

kałauz (daw., z tur.) — więzienie. [przypis edytorski]

kałauz (tur.) — przewodnik. [przypis edytorski]

kańczug (z tur.) — bicz z rękojeścią spleciony z pęku rzemieni skórzanych. [przypis edytorski]

kańczug (z tur. kamcze: bicz) — skórzany pleciony bicz z rękojeścią, narzędzie do wymierzania chłosty. [przypis edytorski]

kańczuka (z tur. kamcze: bicz) — pleciony skórzany bicz z rękojeścią; narzędzie, którym wykonywano chłostę; nahajka. [przypis edytorski]

kanak (z tur.) — naszyjnik. [przypis edytorski]

kęsim (z tur. kesim: ucięcie) — ścięcie głowy, śmierć. [przypis edytorski]

kęsim (z tur.) — ucięcie głowy. [przypis edytorski]

kęsim (z tur.) — ucięcie głowy; słowo spopularyzowane przez powieść Henryka Sienkiewicza Pan Wołodyjowski. [przypis edytorski]

kiereja (z tur. kereke) — opończa, szuba, luźny płaszcz męski noszony w Polsce przez szlachtę w XVI-XVIII w. [przypis edytorski]

kismet (tur.) — u muzułmanów tureckich: przeznaczenie, los; słowo używane na terenach, które przez długi czas pozostawały pod panowaniem tureckim. [przypis edytorski]

kociuba (daw., z tur.) — pogrzebacz. [przypis edytorski]

kołpak (z tur.) — nakrycie głowy, obszyte futrem. [przypis edytorski]

kołpak (z tur.) — wysokie, spiczasto zakończone nakrycie głowy bez daszka, obszywane futrem. [przypis edytorski]

konak (z tur.) — gmach rządowy. [przypis edytorski]

koncerz (z tur. kandżar) — jednoręczna broń biała, rodzaj długiego miecza (o dł. 150–180 cm), z prostą głownią o graniastym przekroju trójkątnym a. czworokątnym. [przypis edytorski]

kord (z tur. i pers. kardas) — jednosieczna broń biała, pierwotnie krótki miecz albo długi sztylet używany przez uboższe warstwy społeczne, od XVI w. synonimiczne określenie szabli. [przypis edytorski]

Lechistan (tur.) — Polska. [przypis edytorski]

mehentys (z tur.) — inżynier. [przypis edytorski]

meszta (z tur.) — pantofel; miękkie, lekkie obuwie bez obcasów. [przypis edytorski]

minaret (z tur.) — wieża przy meczecie. [przypis edytorski]

mołła właśc. mułła (tur.) — mistrz, świątobliwy, sędzia; tytuł nadawany duchownym muzułmańskim. [przypis edytorski]

muchajer (z tur.) — tkanina z wełny. [przypis edytorski]

muezin (z tur.) — muzułmanin wzywający do modlitwy. [przypis edytorski]

munsztułuk (z tur.) — napiwek za dobrą wiadomość. [przypis edytorski]