Przypisy

ojciec — Adam. [przypis redakcyjny]

ojciec dzieci — Talent. [przypis redakcyjny]

ojciec Ginnistan — Księżyc. [przypis redakcyjny]

ojciec Kościoła — Św. Piotr. [przypis redakcyjny]

ojciec — między ustępem drugim a trzecim opuszczamy ustęp rękopisu, zawierający w 7,5 w. pewne szczegóły o stosunkach ściśle prywatnej natury w domu rodzicielskim autora za jego lat dziecinnych. Nie uważaliśmy za stosowne obojętne te zresztą szczegóły podawać już obecnie do wiadomości czytelników. Podobnej treści dwa ustępy, jeden zawierający 7 wierszów rękopisu, drugi dwa tylko, opuszczamy we wpisie z dnia 21 I w Pamiętniku. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

ojciec mógł sprzedać własne dzieci — Dionizy z Halikarnasu dowodzi z prawa Numy, że prawo które pozwalało ojcu sprzedać swego syna trzy razy, było to prawo Romulusa, a nie decemwirów (Liv., II). [przypis redakcyjny]

Ojciec napisał muzykę do licznych poezji Żmichowskiej — Łaskawa dziewczyna, Oczywistość, Tęsknota, Niepodobieństwo, Podarunek, Co ja bym ci chciała dać?, Dziwne dziewczę. [przypis redakcyjny]

ojciec Ollivier (1835–1910) — głośny i modny w swoim czasie kaznodzieja; jego kazanie w katedrze Notre-Dame w Paryżu na temat pożaru w Bazarze ściągnęło nań burzę, gdyż dopatrzono się w nim ataku na rząd; władze duchowne zabroniły mu wygłaszać kazania w Notre-Dame. [przypis redakcyjny]

Ojciec wciąż a wciąż pisze, że konfiskata, jeśli 1-go oktobra nie stanę — rząd rosyjski groził konfiskatą majątku Krasińskiego, jeżeli nadal przebywać będzie za granicą; jako ostateczny termin powrotu oznaczono dzień 1-go października. [przypis redakcyjny]

ojcowskim (…) obyczajem — po ojcowsku, czyli surowo, ale z wyrozumiałością. [przypis redakcyjny]

ojcowski rząd — tradycyjny porządek. [przypis redakcyjny]

Ojcze szatanie! patrz no, jakie dziwy — W oryginale: Pape Satan, Pape Satan Aleppe, słowa złożone z hebrajskich i łacińskich wyrazów. Plutus tą apostrofą do szatana wyraża swoje zadziwienie, że pozwolił żyjącemu zstąpić do Piekła. Plutus jako demon bogactwa miesza słowa z rozmaitych języków, ponieważ gorączkowa chciwość złota wszystkie ludy miesza i kłóci. [przypis redakcyjny]

ojczyc (wł. oryg. un cittadin) — obywatel. [przypis redakcyjny]

Ojczyźniak — pod tym pseudonimem ogłosił Trentowski Wizerunki duszy narodowej. [przypis redakcyjny]

Ojczyźniak — Wizerunek duszy moralnej przez Ojczyźniaka, praca filozofa Bronisława Trentowskiego (1808–1869). [przypis redakcyjny]

ojczyźnie gości zaciągając na włosy — od przysłowia: „ciągnąć komu gościa na włosy”, tj. narzucać coś komu gwałtem; tu: chodzi o narzucanie Rzeczypospolitej kandydata francuskiego do tronu. [przypis redakcyjny]

ojczyzna* (starop.) — ojcowizna, czyli ziemia odziedziczona po ojcu. [przypis redakcyjny]

ojczyzna — tu: ojcowizna, dosł. dziedzictwo po ojcu. [przypis redakcyjny]

ojczyzna — tu w znaczeniu pierwotnym: ojcowizna. [przypis redakcyjny]

Oj, szczob toho Chmila perwsza kula ne mynuła (z ukr.) — oj, żeby tego Chmiela pierwsza kula nie minęła. [przypis redakcyjny]

o jutrze — jutro. [przypis redakcyjny]

o karaniu wiecznym — W oryginale: La vendetta eterna, wieczna zemsta, czyli kara boża za grzechy, z jakich czyszczące się duchy poeta w tej pieśni opisuje. [przypis redakcyjny]

Okazało się w trzodzie co szlachetniejszego, ofiarował je właściciel (…) — jeśli na odwrót między przypłodkiem, opowiada Laskowski, znalazło się coś ślepego lub potwornego, przesądny Żmudzin zmieniał pośpiesznie mieszkanie. [przypis redakcyjny]

okazalszy — tu: lepszy, korzystniejszy. [przypis redakcyjny]

okazja (daw.) — bój, walka. [przypis redakcyjny]

okazja (daw.) — potyczka. [przypis redakcyjny]

okazja — sposobność. [przypis redakcyjny]

okazja — tu: walka. [przypis redakcyjny]

okazyje — tu: okazje do zwady. [przypis redakcyjny]

okiś — śnieg z gałęzi. [przypis redakcyjny]

okna dają na — dziś popr.: okna wychodzą na. [przypis redakcyjny]

okół (daw.) — obora, stajnia. [przypis redakcyjny]

okół (daw.) — szranki. [przypis redakcyjny]

oko — jeden punkt na karcie. [przypis redakcyjny]

około pięciu stóp i ośmiu cali wysokości — tj. ok. 173 cm; stopa to jednostka miary wynosząca 30,48 cm, zaś cal 2,54 cm. [przypis redakcyjny]

około siódmej w nocy w wigilię Bożego Narodzenia — do połowy XIX wieku w znacznej części Włoch rozpoczynano dobę na godzinę przed zachodem słońca i rachowano godziny do dwudziestu czterech. [przypis redakcyjny]

Około stu wiorst kwadratowych — w przybliżeniu 114 km kwadratowych. [przypis redakcyjny]

okolice Saint–Germain — prawdopodobnie Prus ma na myśli wymieniony w poprzednim rozdziale bulwar St. Germain. [przypis redakcyjny]

okolona — z[amiast:] otoczona. Niepodobna, zdaje się, szczęśliwiej utworzyć wyrazu. [przypis redakcyjny]

o konwi się co narychlej pytać (starop.) — brać się do pijatyki. [przypis redakcyjny]

Okopy Św. Trójcy — dawna warownia przy ujściu Zbrucza do Dniestru, pod Kamieńcem Podolskim. W Nie-Boskiej komedii (1835) Krasiński przedstawił Okopy Św. Trójcy jako ostatnią twierdzę, gdzie broni się arystokracja. [przypis redakcyjny]

oko (…) zwyczajne słońcu — w wyd. III: „słońca”, co jest prawdopodobnie pomyłką drukarską, poprawioną przez Czubka, którą to poprawkę wprowadził też Kleiner. [przypis redakcyjny]

okpił J-go — Jerzego Lubomirskiego. [przypis redakcyjny]

okrasa (daw.) — ozdoba. [przypis redakcyjny]

określenia czci (…) i pogardy — Zob. Przyp. do Tw. 52. [przypis redakcyjny]

określenia etyczne (…) u Kanta — por. Wstęp. [przypis redakcyjny]

Określenia — Por. List 9 (dawniej 27) § 1 5, List 4 § 2 i List 10 (dawniej 28) § 1 oraz poniżej Przyp. 2 do Tw. 8 pod 1) i 2). [przypis redakcyjny]

określenia wesołości (…) przyjemności (…) posępności (…) przykrości (…) należą raczej do ciała i są tylko rodzajami radości albo smutku — Zob. o tych Przyp. do Tw. 11. [przypis redakcyjny]

Określenia wzruszeń — W tym zbiorze są pominięte następujące określenia: uznania i potępienia z Przyp. do Tw. 29, nieustraszonego i bojaźliwego z Przyp. do Tw. 51, niechęci z Przyp. do Tw. 52, dzielności, przytomności umysłu, obrzydzenia i przesytu z Przyp. do Tw. 59, przybyło zaś określenie małoduszności pod 29. [przypis redakcyjny]

określenie filozofii Schopenhauera jako „świetnej mozaiki” (glänzendes Mosaik) z różnych systemów dane przez W. Windelbanda — por. Windelband, op. cit., 353. [przypis redakcyjny]

określenie niektórych pisarzy, że miłość jest chęcią miłującego do połączenia się z rzeczą umiłowaną — Mianowicie kartezjańczyków. Zob. Descartes, De pass. an. II, 79. [przypis redakcyjny]

okrócić (starop.) — pominąć, zapobiec. [przypis redakcyjny]

okrócić (starop.) — ukrócić, obłaskawić, poskromić, skrócić, zmniejszyć. [przypis redakcyjny]

okrócić (starop.) — ukrócić, poskromić. [przypis redakcyjny]

okróciciel (starop.) — pogromca. [przypis redakcyjny]

okrócony — skrępowany. [przypis redakcyjny]

okrocić (starop.) — wstrzymać. [przypis redakcyjny]

okrom — oprócz. [przypis redakcyjny]

okropna przeszłość miejsca zawisła przed myślą — podany tu obraz miejsca tortur i cmentarzyska więziennego powstał prawdopodobnie pod wpływem pokrewnego obrazu w Nieboskiej Komedii Krasińskiego (Orcio i Mąż w więzieniu podziemnym). [przypis redakcyjny]

okruciciel a. okróciciel (starop.) — pogromca. [przypis redakcyjny]

okrucieństwo oficera — brygadier Kawalerii Narodowej Walewski z rotmistrzem Czyżem kazali oćwiczyć urzędników miejskich, a członków Komisji Cywilno-Wojskowej zasadzili do aresztu za to, iż władze te wydały zakaz chodzenia po pijanemu z pochodniami w mieście drewnianym. [przypis redakcyjny]

okrutne (…) zabójstwo (…) Artabana — Kserkses został zamordowany przez Hyrkańczyka, Artabana, dowódcę straży przybocznej, a nie przez stryja tegoż nazwiska, jak mylnie podaje autor. [przypis redakcyjny]

okrutność (…) jest to pożądanie podniecające nas — W oryginale: podniecające kogoś. Meijer (przekł. holend.) czyta: „nas” dla uzgodnienia z Przyp. do Dod. do Tw. 41. Baensch (przekł. niem.) zgadza się na to. Appuhn (przekł. franc.) nie zgadza się, sądząc, że w owym Przyp. nie mówi się o tym, iż okrutny miłuje tego, komu wyrządza zło, i Gebhardt, podkreślając, że tam się mówi o wyrządzaniu zła miłującemu, a tutaj miłowanemu, zauważa, że okrutność jest tylko tam, gdzie dotknięta jest miłość lub współczucie, inaczej kat byłby okrutny, a gdybyśmy czytali „nas”, mielibyśmy określenie sadyzmu, którego Spinoza nie ma na myśli. Jednakże trudno odrzucić tę poprawkę wobec tego, że inaczej 1) mielibyśmy jedyny przypadek z osobą trzecią, przy tym działającą jakby na złość, 2) zatraciłoby się podobieństwo do owego Przyp., gdzie wyrządzający zło nie przestaje miłować, bo tylko przeważa w nim nienawiść. Właśnie kto wyrządza zło komuś, kogo miłuje i kto go miłuje, jest okrutnym, np. inkwizytor. [przypis redakcyjny]

okrutność — Zob. Przyp. do Dod. do Tw. 41. [przypis redakcyjny]

okryć się (starop.) — [tu:] wpaść w środek (nieprzyjaciół). [przypis redakcyjny]

okrycie — tu: bogato, z wyposażeniem. [przypis redakcyjny]

okryty znak — pełna chorągiew, szwadron. [przypis redakcyjny]

okrywszy nogi tryumfalnym płaszczem króla Etiopów — poczynając od końca IV tysiąclecia p.n.e. Egipt znacznie wyprzedzał cywilizacyjnie sąsiadującą z nim od południa Etiopię. Najazdy egipskie, przedsiębrane dla zdobycia złota, niewolników i bydła, nasiliły się po zjednoczeniu Egiptu na przełomie III i II tysiąclecia. Ich efektem było podbicie całej Etiopii; jednak utrzymanie tego stanu nie było łatwe. Wkrótce role się zmieniły. W 840 r. p.n.e. Etiopowie podbili Egipt, zakładając w nim nawet własną dynastię. [przypis redakcyjny]

okseft (z niem.) — wielka beczka (zwykle 60-garncowa). [przypis redakcyjny]

oktawa (właśc. oktawa kolubryna) — działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm. [przypis redakcyjny]

o którą czynią — o którą toczy się sprawa. [przypis redakcyjny]

O której będzie na swym miejscu mowa — W pieśni XXXI. [przypis redakcyjny]

okupacją — zadanie szkolne. [przypis redakcyjny]

okupacji — zadania. [przypis redakcyjny]

okwitą — obfitą. [przypis redakcyjny]

o łaskę Ziemi proszę — Matka Ziemia, wielka bogini, rodzicielka wszystkiego, co żyje. [przypis redakcyjny]

Olanda, Olandya — Holandia. [przypis redakcyjny]

Olander — Holender. [przypis redakcyjny]

Olandrowie (starop.) — Holendrzy. [przypis redakcyjny]

Olandya — Holandia. [przypis redakcyjny]

olbrzyma mojej przeszłości — olbrzyma, wyobrażającego przeszłość mojego narodu. [przypis redakcyjny]

Old Bailey — główny sąd londyński rozpatrujący sprawy kryminalne; na Bow Street w Londynie mieści się główna siedziba policji. [przypis redakcyjny]

Old Mortality — Purytanie szkoccy, powieść Walter Scotta. [przypis redakcyjny]

olejem — tłuszczem roślinnym z siemienia konopi. [przypis redakcyjny]

oligocen, miocen, pliocen — kolejne epoki geologiczne w tzw. okresie trzeciorzędowym. [przypis redakcyjny]

Olimpia — bohaterka noweli. [przypis redakcyjny]

Olimp — najwyższe pasmo górskie w Grecji; w greckiej mitologii siedziba bogów. [przypis redakcyjny]

Olind — kochanek Sofronii. [przypis redakcyjny]

olio et fare (łac.) — oliwą i mąką. [przypis redakcyjny]

Olivier Maillard (1430–1502) — głośny i popularny kaznodzieja, który wplatał do swych kazań ustępy wesołe i rubaszne. [przypis redakcyjny]

Oliwa — klasztor i opactwo cystersów, wówczas o milę na północ od Gdańska; dziś dzielnica Gdańska. [przypis redakcyjny]

Oliweta — Góra Oliwna w Jerozolimie. [przypis redakcyjny]

Oliwet — gaj oliwny, góra Oliwna. [przypis redakcyjny]

Oliwier — margrabia Burgundii, ojciec Gryfona i Akwilanta. [przypis redakcyjny]

Olizar, Jan — podsędek, nastepnie podkomorzy kijowski. [przypis redakcyjny]

olśnąć (daw.) — oślepnąć. [przypis redakcyjny]

olstro (z niem.) — futerał na pistolety. [przypis redakcyjny]

Olszówka — wieś pod Wodzisławiem należąca do ordynacji Myszkowskich. [przypis redakcyjny]

Olszowa — majątek Lewińskich. Siostra Żmichowskiej, Wiktoria, wyszła za Lewińskiego. [przypis redakcyjny]

Olszowski, Andrzej (1621–1677) — biskup chełmiński i podkanclerzy koronny (1666), od 1674 r. arcybiskup gnieźnieński, autor broszury: Censura candidatorum, w której wykazuje korzyści panowania Piasta i zwraca uwagę na Michała Wiśniowieckiego. [przypis redakcyjny]