Przypisy

Marceli z Ancyry (zm. ok. 374) — biskup Ancyry w Azji Mniejszej, przeciwnik arianizmu, w polemice przyjął poglądy sabeliańskie, za co został pozbawiony urzędu (336). [przypis edytorski]

Marcel Legay — muzyk i piosenkarz fr., w ostatnich latach XIX w. dyrektor artystyczny jednego z kabaretów w paryskiej dzielnicy Montmartre. [przypis edytorski]

marcepan — słodka masa z migdałów i cukru, daw. także: placek z takiej masy, symbol luksusu. [przypis edytorski]

marcepan — słodka masa z migdałów i cukru, symbol luksusu. [przypis edytorski]

marcepan — tu: wykwintny smakołyk. [przypis edytorski]

marchand-de-vin (fr.) — handlarz winem. [przypis edytorski]

marcha (z niem.) — szkapa. [przypis edytorski]

marchese (wł.) — markiz. [przypis edytorski]

marchia brandenburska — przygraniczna jednostka administracyjno-wojskowa na dawnych terenach Słowian Połabskich, wydzielona w XII w. w celu obrony wschodnich granic Cesarstwa Niemieckiego, rządzona przez margrabiego, podległego bezpośrednio cesarzowi niemieckiemu; od 1618 r. Brandenburgia i Prusy tworzyły jedno państwo pod berłem księcia elektora pruskiego. [przypis edytorski]

marchia — przygraniczna prowincja administracyjno-wojskowa państwa Franków, a później Świętego Cesarstwa Rzymskiego, zarządzana przez margrabiego, podlegającego bezpośrednio władcy. [przypis edytorski]

March, Juan (1880–1962) — hiszpański magnat biznesowy, przemytnik broni i tytoniu, bankier; związany z nacjonalistami, których wspierał finansowo podczas hiszpańskiej wojny domowej, a następnie z reżimem gen. Francisco Franco; najbogatszy ówcześnie człowiek w Hiszpanii. [przypis edytorski]

marchons (fr.) — chodźmy. [przypis edytorski]

Marcin Glossa (ok. 1515–ok.1564) — działacz Reformacji w Polsce i na Mazurach. Od r. 1547 pastor w Piszu. [przypis edytorski]

Marcin (Marcisz) z Wrocimowic (zm. 1442) — polski rycerz niemieckiego pochodzenia, starosta łowicki. [przypis edytorski]

Marcin z Olkusza a. Marcin Bylica (1433–1493) — polski astronom, astrolog i medyk; syn mieszczanina, Jana, olkuskiego rurmistrza (tj. dozorcy wodociągów); w l. 60. XV w. przebywał we Włoszech, wraz z poznanym tam astronomem austriackim Johannesem Müllerem (zw. Regiomontanusem) opracował tablice astronomiczne oraz napisał dzieło stanowiące krytykę przestarzałego wykładu astronomii (Disputationes inter Viennensem et Cracoviensem super Cremonensia in planetarum theoriae deliramenta, tj. Dialog między wiedeńczykiem i krakowianinem o bredzeniach Gerarda z Kremony na temat teorii planetarnych), wykładowca uniwersytetów w Padwie, Bolonii, a od 1466 r. na Węgrzech; wyposażył Akademię Krakowską w instrumenty astronomiczne. [przypis edytorski]

Marcin z Tours (316 lub 336–397) — pustelnik, założyciel pierwszych wspólnot zakonnych w Kościele zachodnim, biskup Tours, święty chrześcijański, patron Francji. W jego żywocie opisano, że kiedy w młodości służył w Galii jako kawalerzysta armii rzymskiej, zimą pod murami miasta napotkał półnagiego żebraka, któremu oddał połowę swojej żołnierskiej opończy (płaszcza podróżnego), rozcinając ją mieczem. W nocy po tym zdarzeniu we śnie zobaczył Chrystusa odzianego w tę samą połówkę płaszcza i mówiącego aniołom, że Marcin go nią okrył. Według jednej z opowieści usłyszał też, że podarowana część należy do niego, a kiedy się zbudził, jego opończa znów była cała. [przypis edytorski]

Marcin z Tours (316 lub 336–397) — pustelnik, założyciel pierwszych wspólnot zakonnych w Kościele zachodnim, biskup Tours, święty chrześcijański, patron Francji. W jego żywocie opisano, że kiedy w młodości służył w Galii jako kawalerzysta armii rzymskiej, zimą pod murami miasta napotkał półnagiego żebraka, któremu oddał połowę swojej żołnierskiej opończy, rozcinając ją mieczem. W nocy po tym zdarzeniu we śnie zobaczył Chrystusa odzianego w tę samą połówkę płaszcza i mówiącego aniołom, że Marcin go nią okrył. Według jednej z opowieści usłyszał też, że podarowana część należy do niego, a kiedy się zbudził, jego opończa znów była cała. [przypis edytorski]

Marcjalis — Marcus Valerius Martialis, poeta rzymski z I w. n.e, specjalizujący się w epigramatach. [przypis edytorski]

Marcjalis — Marcus Valerius Martialis, poeta rzymski z I w. n.e, specjalizujący się w epigramatach. [przypis edytorski]

Marcjalis, właśc. Marcus Valerius Martialis (I w. n.e.) — poeta rzymski, specjalizujący się w epigramatach. [przypis edytorski]

marcjalnie (daw., z łac. martialis: marsowy) — wojowniczo, groźnie. [przypis edytorski]

Marcjon (ok. 85–ok. 160) — teolog wczesnego chrześcijaństwa, twórca powiązanego z gnostycyzmem marcjonizmu; demiurga Jahwe z Biblii Hebrajskiej uznawał jedynie za stwórcę okrutnego świata, zaś Jezus miał być wysłannikiem prawdziwego, miłosiernego Boga, stojącego ponad Jahwe. [przypis edytorski]

marcówka (rzad.) — kura, która wykluła się w marcu, czyli możliwie wcześnie po zimie; kurczęta marcowe (marczaki) ceniono jako mające lepszy start, wyrastające na większe i piękniejsze; z oryginału (A very forward March-chick!) nie wynika jednoznacznie, czy komentarz Don Juana odnosi się do Hero, czy też do zachowania Klaudia. [przypis edytorski]

Marcus Aemilius Lepidus (ok. 89–12 p.n.e.) — stronnik Cezara, wchodził w skład II triumwiratu, lecz szybko został odsunięty od władzy przez Oktawiana Augusta. [przypis edytorski]

Marcus Iunius Brutus (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

Marcus Iunius Brutus (85 p.n.e.–42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

Marcus Iunius Brutus (85 p.n.e.–42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

Marcus Iunius Brutus (85 p.n.e. – 42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

Marcus Junius Brutus (85 BC–42 BC) — Roman polititian, one of the assassinators of Julius Caesar, committed suicide after losing battle of Philippi. [przypis edytorski]

Marcus Licinius Crassus (114 p.n.e.–53 p.n.e.) — polityk i dowódca rzymski, członek I triumwiratu, znany z majątku. [przypis edytorski]

Marcus Licinius Crassus (114 p.n.e.–53 p.n.e.) — polityk i dowódca rzymski, członek I triumwiratu, znany z majątku. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) — najwybitniejszy mówca rzymski, filozof, polityk, pisarz. Ciężkim ciosem była dla niego śmierć jego jedynej, ukochanej córki, Tullii, która zmarła w połogu w lutym 45 p.n.e., mając 33 lata. Jej pochwale poświęcił ostatnią część napisanego w żałobie filozoficznego traktatu pt. Pocieszenie (Consolatio), obecnie zaginionego, znanego z omówień i cytatów. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) — pol. Cyceron; najwybitniejszy mówca rzymski, filozof, polityk, pisarz; po upadku republiki, skazany na śmierć jako jeden z przywódców obozu republikańskiego, został zabity, a jego głowę i ręce przybito do mównicy na Forum Romanum. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

Marcus Valerius Messala Corvinus — rzymski polityk i mówca z I w. p.n.e. [przypis edytorski]

marcypan — dziś popr. marcepan. [przypis edytorski]

marcypan — dziś popr.: marcepan, słodka masa z migdałów i cukru; przysmak, symbol luksusu. [przypis edytorski]

marcypanowe (daw.) — wybornej roboty, misterne. [przypis edytorski]

marėj — jūroje. [przypis edytorski]

Marechaussee — Maréchaussée: berittene Polizeitruppe. [przypis edytorski]

mareiviams — jūreiviams. [przypis edytorski]

mareivystė — jūreivystė. [przypis edytorski]

Marek, Andrzej (1880–1943) — polski dramaturg, reżyser teatralny i teatrolog. [przypis edytorski]

Marek Antonin, dziś zwykle: Marek Aureliusz, właśc. Marcus Aurelius Antoninus, od 136 Marcus Annius Verus (121–180) — cesarz rzymski (od 161), filozof, zwolennik stoicyzmu; autor napisanego po grecku zbioru prywatnych notatek Do siebie samego, znanych pod tradycyjnym tytułem Rozmyślania, w których skupiał się na pokorze wobec losu i moralnym doskonaleniu się oraz dawał wyraz poczuciu odpowiedzialności związanej ze sprawowaniem władzy, pojmowanej jako służba społeczeństwu; jego książka, podobnie jak pisma innych stoików, była przez wieki wysoko ceniona przez chrześcijan. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83–30 p.n.e.) — polityk i wódz rzymski, po śmierci Juliusza Cezara sprawował władzę w państwie, początkowo samodzielnie, następnie jako członek triumwiratu wraz z Oktawianem i Lepidusem, zarządzał prowincją azjatycką; ożeniony z siostrą Oktawiana, oddalił ją i związał się z królową Egiptu, Kleopatrą; Oktawian wystąpił przeciw niemu zbrojnie i pokonał go pod Akcjum w 31 p.n.e.; po klęsce Marek Antoniusz uciekł do Egiptu i tam z własnej woli zakończył życie. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83–30 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik i przez matkę daleki krewny Cezara, jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara należał do II triumwiratu, który pokonał spiskowców. Pod koniec życia wdał się w wojnę domową z Oktawianem Augustem; pokonany w bitwie morskiej pod Akcjum, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83–30 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik Juliusza Cezara i jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara razem z Oktawianem i Lepidusem zawarł II triumwirat, przymierze polityczne, którego celem było wspólne sprawowanie rządów w republice rzymskiej. Wspólnie z pozostałymi triumwirami pokonał wojska republikańskich zabójców Cezara. Jako członek triumwiratu zarządzał prowincjami na wschodzie. Związał się z królową Egiptu, Kleopatrą; skonfliktowany z Oktawianem, został przez niego pokonany w bitwie pod Akcjum, po czym uciekł do Egiptu, gdzie popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83–30 p.n.e.) — wódz i polityk rzymski w l. 61–30 p.n.e.; po zamordowaniu Cezara podczas idów marcowych, 15 marca 44 p.n.e., uszedł z gmachu Senatu w obawie przed możliwą rzezią stronników dyktatora, jednak podczas pogrzebu Cezara 20 kwietnia wygłosił dramatyczną przemowę, wznosząc i ukazując zgromadzonym skrwawioną togę zamordowanego, czym wywołał wzburzenie ludu rzymskiego, a w konsekwencji zamieszki (które zmusiły spiskowców pod przywództwem Brutusa i Kasjusza do opuszczenia miasta), a następnie wojnę domową i walkę o władzę. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83 p.n.e.–30 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik i przez matkę daleki krewny Cezara, jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara należał do II triumwiratu, który pokonał spiskowców. Pod koniec życia wdał się w wojnę domową z Oktawianem Augustem; pokonany w bitwie morskiej pod Akcjum, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz (121–180) — cesarz rzymski, filozof, zwolennik stoicyzmu; autor napisanego po grecku zbioru prywatnych notatek Do siebie samego, znanych pod tradycyjnym tytułem Rozmyślania, w których dawał wyraz poczuciu odpowiedzialności związanej ze sprawowaniem władzy, pojmowanej jako służba społeczeństwu. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz (121–180) — cesarz rzymski, filozof, zwolennik stoicyzmu. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz (121–180) — cesarz rzymski, jak również filozof i pisarz. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz (121–180) — cesarz rzymski (od 161), filozof, zwolennik stoicyzmu; autor napisanego po grecku zbioru prywatnych notatek Do siebie samego, znanych pod tradycyjnym tytułem Rozmyślania, w których dawał wyraz poczuciu odpowiedzialności związanej ze sprawowaniem władzy, pojmowanej jako służba społeczeństwu. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz, właśc. Marcus Aurelius Antoninus, od 136 Marcus Annius Verus (121–180) — filozof, zwolennik stoicyzmu, w 138 adoptowany przez cesarza Antonina Piusa, od 161 cesarz rzymski; autor napisanego po grecku zbioru prywatnych notatek Do siebie samego, znanych pod tradycyjnym tytułem Rozmyślania, w których dawał wyraz poczuciu odpowiedzialności związanej ze sprawowaniem władzy, pojmowanej jako służba społeczeństwu. [przypis edytorski]

Marek, co idzie na jarmarek — z pieśni ludowej Poszedł Marek na jarmarek. [przypis edytorski]

Marek Edelman ps. „Marek” (1919 lub 1922–2009) — polski lekarz pochodzenia żydowskiego, bojownik ŻOB, uczestnik powstania w getcie warszawskim i jego ostatni przywódca, walczył w powstaniu warszawskim, po wojnie pozostał w kraju, w PRL angażował się w działalność opozycyjną. [przypis edytorski]

Marek Emiliusz Lepidus (ok. 89–12 p.n.e.) — ważny stronnik Cezara, po jego zabójstwie członek II triumwiratu; początkowo zarządzał zachodnimi prowincjami imperium: Hiszpanią i Afryką, lecz w 36 p.n.e. został odsunięty od władzy przez Oktawiana. [przypis edytorski]

Marek Filozof — chodzi o Marka Aureliusza (121–180), cesarza rzymskiego (od 161), filozofa, autora Rozmyślań. [przypis edytorski]

Marek Maniliusz, właśc. Marcus Manilius (I w.) — rzymski poeta, astrolog i filozof stoicki; autor poematu dydaktycznego na temat astrologii pt. Astronomica. [przypis edytorski]

Marek Salwiusz Otho a. Oton (32–69 r. n.e.) — doradca i dworzanin Nerona, odsunięty od łask i wysłany w charakterze gubernatora do Luzytanii (dziś terytorium Portugalii i zach. Hiszpanii), gdy jego żona, Poppea Sabina, została kochanką, a następnie żoną Nerona. Po upadku i śmierci Nerona był przez trzy miesiące na pocz. 69 r. n.e. cesarzem rzymskim z wyboru pretorianów. [przypis edytorski]

Marek Tuliusz Cycero, Marcus Tullius Cicero (106–43) — rzym. pisarz i mówca. [przypis edytorski]

Marek Tuliusz — Cyceron; właśc. Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.), filozof, mówca i pisarz rzym. [przypis edytorski]

Marek Winicjusz — dwukrotny konsul rzymski, spowinowacony poprzez małżeństwo z rodziną cesarską, zginął otruty. W powieści ożeniony z siostrą Petroniusza, miał z nią syna, Marka Winicjusza. [przypis edytorski]

Marek, właśc. Szymszon Dränger (1916–1943) — pseud. Marek Borowski; mąż Justyny, jeden z liderów żydowskiego ruchu oporu, zginął w listopadzie 1943 r. [przypis edytorski]

Mare (łac.) — morze. [przypis edytorski]

marena — (fr. marine) marynarka wojenna, morskie siły sbrojne. [przypis edytorski]

Marena — Marzanna, w mit. słowiańskiej bogini śmierci i zimy. [przypis edytorski]

marengo — gruba tkanina wełniana z ciemnej przędzy z jaśniejszymi nitkami. [przypis edytorski]

marengo — odcień ciemnoszarego, nieco jaśniejszy od grafitowego. [przypis edytorski]

Marengo — Spinetta Marengo, wieś w prowincji Alessandria, we włoskim regionie Piemont. 14 czerwca 1800 roku miała tu miejsce decydująca bitwa drugiej kampanii włoskiej Napoleona, zakończona zwycięstwem Francuzów nad Austriakami. [przypis edytorski]

mare nostrum (łac.) — nasze morze. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności; mit. gr. i rzym. morze okalające zamieszkałe lądy, za którym miały się znajdować krańce świata. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności, morze mroków; przen.: nieznany bezmiar. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze mroków. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze niejasności. [przypis edytorski]

mare viriditatis (łac.) — morze zieloności; morze świeżości. [przypis edytorski]

Margate — nadmorskie miasto w hrabstwie Kent, w płd. Anglii, popularny ośrodek wypoczynkowy. [przypis edytorski]

Margency, Adrien Quiret (Cuyret) de (1727 – ok.1802) — francuski oficer dworu królewskiego, poeta. [przypis edytorski]

margiel — odmiana skały osadowej złożonej z węglanów wapnia lub magnezu. [przypis edytorski]

margiel — rodzaj jasnoszarej skały osadowej. [przypis edytorski]

margiel — szara, krucha skała osadowa składająca się z węglanów i minerałów ilastych; tu: aluzja do gliniastego budulca, z którego miał zostać stworzony pierwszy mężczyzna. [przypis edytorski]

Margier — bohater poematu Syrokomli Margier. Poemat z dziejów Litwy. [przypis edytorski]

Margier — książę litewski z XIV w., uwieczniony w poemacie Władysława Syrokomli z 1855 r.; w swoim zamku na Górze Zamkowej w Puniach nad Niemnem w 1336 r. książę wraz załogą zamku i okoliczną ludnością stawił bohaterski opór wyprawie krzyżackiej, pod wodzą wielkiego mistrza Teodoryka z Altenburgu, Ludwika, margrabiego brandenburskiego, Filipa hrabiego Namur i hrabiego Hennenberga; obrońcy zamku (zgodnie z tradycją, którą za kronikarzami pruskimi podaje również Jan Długosz), widząc brak możliwości dalszej obrony zamku, pozabijali swoje żony i dzieci, spalili zgromadzone kosztowności, a sami polegli w walce z Krzyżakami lub spłonęli na stosie; na koniec książę Margier popełnił samobójstwo, rzucając się w płomienie. [przypis edytorski]

margrabia de la Moussaye, właśc. Amaury III Goyon, markiz de La Moussaye (1601–1663) — francuski szlachcic, oficer. [przypis edytorski]

margrabina de Brinvilliers, właśc. Marie Madeleine d'Aubray, markiza de Brinvilliers (1630–1676) — francuska trucicielka, skazana na śmierć, ścięta i spalona; jej proces zwrócił uwagę na znaczącą liczbę nagłych i niewyjaśnionych zgonów wśród arystokracji i zapoczątkował aferę trucicielską. [przypis edytorski]

margrabina d'Espard — patrz: Stracone złudzenia, Blaski i nędze życia kurtyzany, Ostatnie wcielnie Vautrina. [przypis edytorski]

margrabina d'Espard — postać ta pojawiła się także w innych powieściach Balzaka: Stracone złudzenia i Ostatnie wcielenie Vautrina. [przypis edytorski]

margrafów Geronów i komturów von Plauen — Geron (zm. 965): margrabia Marchii Wschodniej w latach 937–965, opanował tereny słowiańskie między Soławą a Odrą, podporządkowując je wpływom króla niemieckiego Ottona Wielkiego; Heinrich von Plauen (1370–1429): komtur zakonu krzyżackiego, dowodził obroną zamku w Malborku po bitwie pod Grunwaldem, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1410–1413. [przypis edytorski]

Marguerite Jeanne Cordier de Launay, baronowa de Staal (1684–1750) — francuska pamiętnikarka i autorka, znana przede wszystkim z wydanych pośmiertnie pamiętników (Mémoires, 1755). [przypis edytorski]

Marholm, Laura, właśc. Laura Mohr-Hansson (1854–1928) — autorka dramatów, nowel i powieści głównie o tematyce kobiecej. W l. 1897–1903 wydała książkę o zbliżonym do pierwszego utworu Przybyszewskiego tytule: Zur Psychologie der Frau („O psychologii kobiety”). [przypis edytorski]

Maria Aegyptiaca — Maria Egipcjanka, wg legend chrześcijańskich pokutowała 48 lat w pustyni Jordanu. [przypis edytorski]

Maria Antonina (1755–1793) — żona Ludwika XVI, córka Marii Teresy, cesarzowej austriackiej; ścięta w czasie Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

Maria Antonina (1755–1793) — żona Ludwika XVI. [przypis edytorski]

Maria Antonina Habsburg (1755–1793) — żona Ludwika XVI, ścięta w okresie Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

Maria Apolonia Sznage (1864–ok. 1942) — aktorka, tancerka. [przypis edytorski]