Przypisy

dokądciś (daw., gw.) — dokądś, w jakieś miejsce. [przypis edytorski]

do kąpiel (daw.) — do uzdrowiska z gorącymi źródłami. [przypis edytorski]

do kaduka (daw.) — do diabła. [przypis edytorski]

do kaduka — do diabła. [przypis edytorski]

do karmelitów — w oryg. to White Friars. [przypis edytorski]

dokazać (daw.) — dokonać. [przypis edytorski]

dokazać — osiągnąć cel. [przypis edytorski]

dokazać (ros. dokazat') — udowodnić. [przypis edytorski]

dokazać — tu: sprawić. [przypis edytorski]

dokazatielstwo (ros.) — dowód. [przypis edytorski]

dokazować (daw.) — dokazywać; tu: dokonywać znacznych czynów. [przypis edytorski]

dokazować (starop. forma) — dziś: dokazywać. [przypis edytorski]

dokazować (starop. forma) — dziś popr.: dokazywać. [przypis edytorski]

dokazował — dziś popr.: dokazywał. [przypis edytorski]

dok — basen portowy. [przypis edytorski]

dok — basen portowy (służący również m.in. do budowy i remontu statków). [przypis edytorski]

do kierowania balonów — dziś popr.: do kierowania balonami. [przypis edytorski]

dokładać się (daw.) — radzić się. [przypis edytorski]

dokoczyła (starop. forma) — dokuczyła. [przypis edytorski]

dokoła obegnał — otoczył wojskami. [przypis edytorski]

dokoła pod obiegającym czworobok placu korytarzem zaczynało być gwarno, porozświecały się kawiarnie i czekano muzyki przez wojskową kapelę z Czechów zwykle (w owych czasach) złożoną, wykonywanej tu w wieczór — cytat z noweli Cypriana Kamila Norwida pt. Menego. Wtrącenie w owych czasach pochodzi od Stefana Grabińskiego. [przypis edytorski]

dokoła Wosiu a. dookoła Wojtek — frazeologizm: w kółko to samo, wielokrotnie, do znudzenia. [przypis edytorski]

do kolegium jezuickiego zwanego — zapewne mowa o budynku dawnego kolegium jezuitów na ul. Jezuickiej na Starym Mieście; w lipcu 1773 decyzją papieską zakon jezuitów został rozwiązany; w Rzeczpospolitej celem sprzedaży majątku pojezuickiego decyzją sejmu powołano dwie komisje rozdawnicze: koronną oraz litewską, działające 1774–1796. [przypis edytorski]

dokolny — dziś: dookolny; znajdujący się dookoła, rozciągający się wokół. [przypis edytorski]

dokolny — znajdujący się dookoła. [przypis edytorski]

do końca spieszącego roku — początek roku kalendarzowego w Beocji przypadał w zimie; w różnych miasta-państwach greckich przyjmowano różny termin, w wielu w środku lata, jak w Atenach, albo też jesienią, jak na wyspie Rodos. [przypis edytorski]

dokończę cię (gw.) — pot.: wykończę cię, zniszczę cię. [przypis edytorski]

dokończenie (starop.) — śmierć, zgon. [przypis edytorski]

dokończyć — tu: wykończyć. [przypis edytorski]

dokonać — tu: wykończyć, dać czemuś koniec; unicestwić. [przypis edytorski]

dokonanie (starop.) — skonanie; zgon. [przypis edytorski]

dokonany — dziś raczej (o czepku): wykonany; czasownik dokonać odnosi się do działań o doniosłym znaczeniu, do czynów, a nie zwykłych czynności i dlatego w tym kontekście nadaje powszednim sprawom niepotrzebnie cech wzniosłości zmieniającej się nieuchronnie w śmieszność. [przypis edytorski]

Dokonawszy samorzutnie odkrycia polonu i aktynu — aktyn nie został odkryty przez Marię Skłodowską-Curie, lecz przez przyjaciela i współpracownika Marii i Pierre'a Curie, André-Louis Debierne, który w 1899 wykrył go w otrzymanych od nich w przesączach. [przypis edytorski]

dokonywać — dziś: dokonuje. [przypis edytorski]

dokonywać (starop.) — tu: konać; umierać. [przypis edytorski]

dokonywa — dziś: dokonuje. [przypis edytorski]

dokonywa — dziś popr.: dokonuje. [przypis edytorski]

dokonywa — dziś popr.: dokonuje; tu: kończy, dopełnia. [przypis edytorski]

dokonywa — dziś powszechna forma 3 os. lp. cz. ter.: dokonuje. [przypis edytorski]

dokonywa — dziś raczej popr. forma: dokonuje. [przypis edytorski]

dokonywają — dziś częściej: dokonują. [przypis edytorski]

dokonywa się — dziś: dokonuje się. [przypis edytorski]

dokonywa się — dziś raczej: dokonuje się. [przypis edytorski]

do krainy ich przed wielkopościem wkroczył, w niej też większą część postu strawił — w 1091 r. post przypadał między 25 lutego a 12 kwietnia. [przypis edytorski]

do królewskiego… dachu — do pałacu. [przypis edytorski]

do krzty — całkowicie. [przypis edytorski]

do książeczki się dochrapała — została zarejestrowana jako prostytutka. [przypis edytorski]

Doksologia — modlitwa pochwalna; formuła wyznania chwały Boga. [przypis edytorski]

doktór — dziś: doktor. [przypis edytorski]

doktór — dziś popr.: doktor. [przypis edytorski]

doktór — dziś popr. forma: doktor. [przypis edytorski]

do któregobyś (…) bieżeć miała (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką formy trybu przypuszczającego czasownika; inaczej: do którego miałabyś bieżeć (tj. iść, pójść). [przypis edytorski]

do któregośmy się zbliżali — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: do którego zbliżaliśmy się. [przypis edytorski]

do którejśmy dobili — inaczej: do której dobiliśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

do których niełatwo dostać się było można — w oryginale niem. użyto czasownika aufzufinden: znaleźć; które niełatwo można było znaleźć. [przypis edytorski]

Doktór zaraz wziął trzy ruble i kazał go moczyć w kuble — mowa o popularnym wówczas wodolecznictwie (hydroterapii). [przypis edytorski]

doktoratka — biret. [przypis edytorski]

doktor Bartolo — postać ze sztuki Pierre'a Beaumarchais (1732–1799) Cyrulik sewilski, będącej kanwą dla librett oper Giovanniego Paisella oraz Gioacchina Rossiniego (sławniejszej wersji z 1816 r.). Pilnie strzeżoną i więzioną w domu wychowanką doktora Bartola jest Rozyna, której pomaga w romansie Figaro, tytułowy cyrulik (pełniący funkcje golibrody, fryzjera i inne). [przypis edytorski]

doktor Judym — Tomasz Judym, główny bohater powieści Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni; sam pochodzący z nizin społecznych, dzięki szczęśliwemu zrządzeniu losu oraz własnym zdolnościom i ciężkiej pracy uzyskał świetne wykształcenie: ukończył studia medyczne na Sorbonie w Paryżu; jednak nie uległ pokusie konsumowania swojego sukcesu i nie zajął się np. leczeniem zamożnych pacjentów, lecz, kierując się ideami altruizmu, organicyzmu oraz pracy u podstaw, poświęcił się ostatecznie działaniu na rzecz podniesienia warunków życia ludzi ubogich i najbardziej potrzebujących pomocy lekarskich, jak robotnicy w Zagłębiu Dąbrowskim; aby realizować ten wzniosły cel, idąc za głosem wewnętrznym, zdecydował się nie zakładać własnej rodziny, poświęcił osobiste szczęście i zerwał narzeczeństwo z pokrewną mu duchowo kobietą, Joanną Podborską. [przypis edytorski]

doktor Kościoła (z łac. doctor: nauczyciel) — tytuł nadawany przez Kościół katolicki świętym, którzy swoimi pismami wnieśli szczególny wkład do teologii lub doktryny; tu ogólnie o dawnych teologach chrześcijańskich, gdyż Justyn nie jest zaliczany do doktorów. [przypis edytorski]

doktor Livingstone — David Livingstone, znany dziewiętnastowieczny lekarz, misjonarz i podróżnik, odkrywca wielu niezbadanych terenów Afryki. [przypis edytorski]

doktorostwo — daw. określenie używane w odniesieniu do małżeństwa: doktor z żoną. [przypis edytorski]

doktor Savioli, młody lekarz niemiecki — dalej mówi się o nim jako o Włochu. [przypis edytorski]

doktor stojąc w możderz tłucze — daw. lekarz posiadał również umiejętności aptekarskie i przyrządzał sam lekarstwa. [przypis edytorski]

doktor — tu: osoba wykształcona. [przypis edytorski]

doktor — tu: teolog. [przypis edytorski]

doktor Watts — właśc. Isaac Watts (1674–1748), pastor anglikański, teolog, pisarz, autor podręcznika logiki oraz ok. 750 hymnów, które zyskały sobie znaczną popularność; obfita twórczość w tym zakresie stanowiła pole ewangelizacji i była istotną częścią jego pracy duszpasterskiej; zyskał sobie przydomek „Ojca Hymnodii Angielskiej”. [przypis edytorski]

doktor — w zakonach tytuł naukowy doktora uwalniał od obowiązku wykonywania cięższych prac. [przypis edytorski]

doktrynerzy — tak w kręgach rojalistycznych nazywano opozycję liberalną. [przypis edytorski]

dokument 0.16 — w druku fragment od słów czarno-biała platynowa jest złożony nieco mniejszą czcionką niż wiersz i umieszczony w równoległej do niego kolumnie po prawej. [przypis edytorski]

dokumenta (daw.) — dziś: dokumenty. [przypis edytorski]

dokumenta — dziś popr.: dokumenty. [przypis edytorski]

dokumenta — dziś popr. forma: dokumenty. [przypis edytorski]

dokumenta — dziś popr. forma lm: dokumenty. [przypis edytorski]

dokumenta — dziś popr. forma M.lm: dokumenty. [przypis edytorski]

dokumentnie — dokładnie; daw.: niewątpliwie. [przypis edytorski]

dokumentnie — dokładnie. [przypis edytorski]

dokumentnie (przestarz.) — niewątpliwie. [przypis edytorski]

do kupy (starop.) — tu: razem. [przypis edytorski]

do kwartału — w ciągu trzech miesięcy. [przypis edytorski]

dołgać (neol.) — dokłamać; dodać kłamiąc. [przypis edytorski]

Dołgoruki — własc. Dołgorukow, Jurij Aleksiejewicz (1602–1682), kniaź rosyjski, bojar i wojewoda. Dowodził wojskami rosyjskimi w wojnie polsko-rosyjskiej 1654–1667, w 1658 zajął Wilno, w 1670 r. wsławił się także stłumieniem powstania Stieńki Razina (ok. 1630–1671), atamana Kozaków dońskich. Zamordowany podczas powstania strzelców w 1682 r. [przypis edytorski]

Dołguszyn, Aleksandr Wasiljewicz (1848–1885) — ros. rewolucjonista-narodnik; aresztowany w 1873, skazany na katorgę, przeniesiony na Syberię, następnie do Twierdzy Pietropawłowskiej, potem do Szlisselburskiej, gdzie zmarł. [przypis edytorski]

dołman a. dolman — daw. kurtka wojskowa. [przypis edytorski]

dołoj inteligencja (ros.) — precz z inteligencją. [przypis edytorski]

dołoman (daw.) — kurtka wierzchnia, węgierska, dołman. [przypis edytorski]

dołożyć (starop.) — wyłożyć, dowieść. [przypis edytorski]

dołyszek — wewnętrzna strona dłoni. [przypis edytorski]

dolać wody do parowozu — w piecu wewnątrz lokomotywy parowej palił się węgiel, podgrzewał wielki kocioł wody, a woda pod postacią pary wylatywała na zewnątrz, poruszając koła lokomotywy. Zapasy wody uzupełniano podczas postojów, dlatego na niektórych stacjach kolejowych do dziś stoją wieże wodne, z których dzięki różnicy wysokości przelewano wodę do zbiornika lokomotywy za pomocą wielkiego kranu zwanego żurawiem wodnym. [przypis edytorski]

Dola i niedola. Powieść z ostatnich lat XVIII wieku — historyczna powieść Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812–1887), pisarza, publicysty, historyka, wydana w 1864 r. [przypis edytorski]

dola — los, egzystencja. [przypis edytorski]

dola — los, przeznaczenie. [przypis edytorski]

dola — los. [przypis edytorski]

do lasa — dziś popr.: do lasu. [przypis edytorski]

do lasa — dziś popr. forma D. lp: do lasu. [przypis edytorski]

do lasa (gw.) — dziś popr. forma D. lp: do lasu. [przypis edytorski]

do lasa (starop. forma) — dziś D.lp: (do) lasu. [przypis edytorski]

do lasa (starop. forma) — dziś popr. forma D.lp: do lasu. [przypis edytorski]

dolatać — dziś: dolatywać. [przypis edytorski]

dolata — dolatuje (regionalizm a. stylizacja gwarowa). [przypis edytorski]