Przypisy

Exorbitancye a. Exorbitancje i naprawa koła poselskiego — broszura na temat niedomagania porządku sejmowego, opublikowana anonimowo przez prymasa Stanisława Karnkowskiego (1520–1603) w 1596 roku; egzorbitancja (daw.) oznacza nadużycie władzy królewskiej. [przypis edytorski]

exorciso (łac.) — zaklinam. [przypis edytorski]

exorciso te in (łac.) — zaklinam cię w… [imię Ojca i Syna i Ducha]; urywek formuły egzorcyzmu. tj. obrzędu wyganiania diabła w kościele rzymskokatolickim. [przypis edytorski]

Exorciso te! (łac.) — zaklinam cię!; por. egzorcyzm. [przypis edytorski]

ex ordine mendicantium (łac.) — z zakonu żebraczego. [przypis edytorski]

ex oriente lux (łac.) — ze wschodu [przychodzi] światło. [przypis edytorski]

Ex oriente lux (łac.) — ze wschodu [przychodzi] światło. [przypis edytorski]

expecta cadaver (łac.) — czekaj trupa (tj. śmierci przeciwnej strony w sprawie sądowej). [przypis edytorski]

expedite (łac.) — biegle, dokładnie. [przypis edytorski]

expedite (łac.) — biegle. [przypis edytorski]

expedite (łac.) — biegle, swobodnie. [przypis edytorski]

experimentum factum (łac.) — eksperyment dokonany (został). [przypis edytorski]

explicite (łac.) — jasno, wyraźnie. [przypis edytorski]

exploits (ang.) — wyczyny. [przypis edytorski]

exponieren — übersetzen. [przypis edytorski]

exposé (fr.) — wystąpienie, przemówienie. [przypis edytorski]

ex post (łac.) — po fakcie, później, z późniejszej perspektywy. [przypis edytorski]

ex post (łac.) — po fakcie. [przypis edytorski]

ex praesidio (łac.) — z miejsca przewodniczącego; jako przewodniczący. [przypis edytorski]

Expressen — Eilboten. [przypis edytorski]

ex professo (łac.) — ze znajomością rzeczy. [przypis edytorski]

ex proposito (łac.) — celowo, z rozmysłem. [przypis edytorski]

expugno, expugnare (łac.) — zdobyć, wywalczyć; tu 3.os. lp cz.przesz. expugnavit: zdobył. [przypis edytorski]

Ex quibus initiis (łac.) — Z czego powstało. [przypis edytorski]

exquisitissimus (łac.) — wyborny, wyszukany, najlepszy; tu M. lm exquisitissimi: wyborni, najwyszukańsi, najlepsi. [przypis edytorski]

ex quo (łac.) — z których, od których. [przypis edytorski]

ex re (łac.) — z okazji. [przypis edytorski]

ex re (łac.) — z okazji, z powodu. [przypis edytorski]

ex re (łac.) — z powodu, z okazji. [przypis edytorski]

Exstrablatt (niem.) — dodatek nadzwyczajny (w gazecie). [przypis edytorski]

extemporale (z łac.) — ćwiczenie klasowe polegające na tłumaczeniu z jednego języka na drugi. [przypis edytorski]

extemporalia (z łac. extemporalis: robiony na poczekaniu, naprędce) — ćwiczenia polegające na tłumaczeniu z łaciny na bieżąco, bez przygotowania. [przypis edytorski]

extemporal (z łac.) — w pośpiechu; extemporalis: zrobiony lub powiedziany bez namysłu, nieprzygotowany. [przypis edytorski]

ex tempore (łac.) — bez przygotowania, na poczekaniu. [przypis edytorski]

ex tempore (zwrot łac.) — bez przygotowania, improwizując. [przypis edytorski]

Extinctor draconis latrator Anubis (łac.) — Zabójca smoka, ujadającego Anubisa; Swann łączy tu dwa nawiązania: do św. Jerzego, zabójcy smoka, którego wizerunki widnieją na obrazach Carpaccia we wnętrzu budynku Scuola di San Giorgio degli Schiavoni w Wenecji, oraz do określenia z Eneidy Wergiliusza (VIII 698): omnigenumque deum monstra et latrator Anubis / contra Neptunum et Venerem contraque Minervam / tela tenent (Przeróżnych bogów larwy i szczekacz zuchwały Anub w Neptuna, Wenus i Minerwę strzały miecą; tłum. Tadeusz Karyłowski). Anubis to egipski bóg świata zmarłych, przedstawiany z głową szakala. Najprawdopodobniej Swann przywołuje tutaj skojarzenie z lektury książki Johna Ruskina St Mark's Rest (1884), w której określenie z Wergiliusza pojawia się jako tytuł rozdziału omawiającego ewolucyjną ciągłość starożytnych motywów smoka oraz zabójcy potworów w postać św. Teodora Tyrona, pierwszego patrona Wenecji, jako zabójcy smoka, co przeniesiono później na św. Jerzego. [przypis edytorski]

Extrablatt (niem.) — dodatek nadzwyczajny. [przypis edytorski]

extra dry — w odniesieniu do wina musującego: z nutą słodyczy. [przypis edytorski]

extra humanum gaudium (łac.) — nadludzka radość. [przypis edytorski]

extra muros (łac.) — poza murami. [przypis edytorski]

extra (z łac.) — dodatkowo. [przypis edytorski]

exules (łac.) — wygnańcy. [przypis edytorski]

exul (łac.) — wygnaniec. [przypis edytorski]

exul (z łac. exulus) — wygnaniec, uchodźca. [przypis edytorski]

ex umbris et imaginibus in veritatem (łac.) — z cieni i wyobrażeń ku prawdzie. [przypis edytorski]

Exurgat Deus et dissipentur inimici ejus (łac.) — Bóg wstaje, a rozpraszają się jego wrogowie; Psalm 68. [przypis edytorski]

Exurge Domine et iudica causam Tuam (łac.) — Powstań panie i osądź swoją sprawę. [przypis edytorski]

ex voto (łac.) — jako wotum, tj. jako symboliczny przedmiot, umieszczony w kościele w wyniku uroczystego zobowiązania, w ramach dziękczynienia lub ofiary przebłagalnej. [przypis edytorski]

Eymery, Alexis Blaise (1774–1854) — paryski wydawca i autor książek dla dzieci i młodzieży. [przypis edytorski]

Eytinge, Rose (1835–1911) — ceniona aktorka amerykańska żydowskiego pochodzenia. [przypis edytorski]

ežė — rėžio ar lauko riba. [przypis edytorski]

ežia — lysvė. [przypis edytorski]

ežia — rėžio ar lauko riba. [przypis edytorski]

ežia — rėžio ar lauko riba, siena. [przypis edytorski]

eżby (starop.) — iżby, żeby. [przypis edytorski]

eże (starop.) — aż. [przypis edytorski]

eże (starop.) — tu: że. [przypis edytorski]

eże (starop.) — że. [przypis edytorski]

eż, eże (starop.) — aż. [przypis edytorski]

eż (starop.) — aż. [przypis edytorski]

eż (starop.) — tu: aż. [przypis edytorski]

eż (starop.) — tu: że, iż; eż nic po mnie: że już po mnie. [przypis edytorski]

Ezajasz — Izajasz; prorok judzki z przełomu IX/VIII w. p.n.e. [przypis edytorski]

Ezaw (bibl.) — syn Izaaka i Rebeki, starszy brat bliźniak Jakuba, który podstępem pozbawił go praw przynależnych pierworodnemu. [przypis edytorski]

Ezaw — zwany również Edomem, pierworodny syn Izaaka i Rebeki, brat bliźniak Jakuba. Sprzedał swoje pierworództwo młodszemu Jakubowi za miskę soczewicy (Rdz 25,29–35). Jakub podstępem otrzymał błogosławieństwo Izaaka, należne Ezawowi i by uniknąć jego gniewu opuścił rodzinę. Bracia spotkali się po latach i wybaczyli sobie winy. Z Ezawa wywodzą się Edomici (Rdz 36,1). [przypis edytorski]

Ezdrasz — kapłan żydowski, badacz i sofer Tory. Za zgodą króla Artakserksesa I opuścił niewolę babilońską wraz z licznymi Żydami i wrócił do Jerozolimy (Ezd 7,12–14). [przypis edytorski]

Ezechiasz — król Judy w latach 716–687 p.n.e. [przypis edytorski]

Ezechiasz wielce się radował ich przybyciem. Pokazał im swe pachnidła… — 2 Krl 20:13. [przypis edytorski]

Ezechiel — biblijny prorok, autor Księgi Ezechiela. [przypis edytorski]

Ezechiel (bibl.) — prorok i kapłan żydowski, jego śmierć datuje się na ok. 570 roku p.n.e. [przypis edytorski]

Ezechiel — jeden z proroków większych Starego Testamentu; zgodnie z biblijną Księgą Ezechiela, miał on widzieć w dolinie rozczłonkowane, wyschłe ciała, których kości, dzięki jego natchnionemu proroctwu, same podniosły się i złączyły, obrastając ścięgnami i mięśniami, by ożywić martwych ludzi. [przypis edytorski]

Ezechiel (ok.  622–ok. 570 p.n.e.) — jeden z największych proroków Starego Testamentu, autor Księgi Ezechiela. [przypis edytorski]

Ezechiel — prorok, kohen; przypisuje mu się autorstwo biblijnej Księgi Ezechiela; syn Buziego. Bóg powołuje go do roli proroka (Ez 4,2) ok. 592 r. p.n.e. W kolejnym widzeniu nakazuje mu przemawiać do ludu Izraela w jego imieniu (Ez 3,11) i ustanawia go stróżem narodu żydowskiego (Ez 3,17); Bóg uprzedził go również, że Jerozolima zostanie zburzona (Ez 4,2) i ze ześle karę za grzechy na potomków Judy (Ez 8,18). Ezechiel został uprowadzony wraz z dworem króla Jojakima do Babilonii. Na wygnaniu Ezechiel zapowiadał odrodzenie Izraela (Ez 34-37). [przypis edytorski]

Ezechiel — prorok, kohen; przypisuje mu się autorstwo biblijnej Księgi Ezechiela; syn Buziego. Bóg powołuje go do roli proroka (Ez 4,2) ok. 592 r. p.n.e. W kolejnym widzeniu nakazuje mu przemawiać do ludu Izraela w jego imieniu (Ez 3,11) i ustanawia go stróżem narodu żydowskiego (Ez 3,17); Bóg uprzedził go również, że Jerozolima zostanie zburzona (Ez 4,2) i ze ześle karę za grzechy na potomków Judy (Ez 8,18). Ezechiel został uprowadzony wraz z dworem króla Jojakima do Babilonii. Na wygnaniu Ezechiel zapowiadał odrodzenie Izraela (Ez 34–37). [przypis edytorski]

Ezechiel też prorok świadczy — Ezech 48. [przypis edytorski]

Ezechiel (VI w. p.n.e.) — prorok i kapłan żydowski, autor biblijnej Księgi Ezechiela. [przypis edytorski]

Ezechijela — Ezechiela; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca [przypis edytorski]

Ezofowicz, Michał (właśc. Ezofowicz-Rabinkowicz, Michael, zm. ok. 1529) — kupiec, bankier, dzierżawca, administrator ceł i senior (przełożony z nadania króla) Żydów litewskich; syn Józefa (Ezafa) Rabczyka (stąd również inne formy nazwiska: Rabiczkowicz, Rebiczkowicz), pochodził z Brześcia Litewskiego. Został mianowany przez króla Zygmunta I Starego faktorem i administratorem komór celnych wosku i soli w Brześciu n. Bugiem, później także komór celnych na Wołyniu i Podlasiu. Stopniowo Ezofowicz zmonopolizował eksploatację dochodów celnych niemal z całego Wielkiego Księstwa Litewskiego; jako bankier przyczynił się do ożywienia stosunków gospodarczych na Litwie. W 1514 król mianował go seniorem Żydów litewskich, tzw. egzaktorem generalnym, uprawnionym do ściągania podatków i sprawowania władzy sądowniczej; gminy żydowskie nie zaakceptowały jego władzy; podczas hołdu pruskiego 10 IV 1525 w Krakowie król pasował go na rycerza, obdarzył dziedzicznym szlachectwem oraz herbem Leliwa (jedyny w daw. Polsce przypadek nobilitacji Żyda, który pozostał wierny judaizmowi). [przypis edytorski]

Ezop (gr. Αἴσωπος: Aisopos) — grecki bajkopisarz pochodzący z Frygii w Azji Mniejszej, żyjący prawdopodobnie w VI wieku p.n.e., postać na poły legendarna, autor bajki jako gatunku, mistrz bajki zwierzęcej, w której zwierzęta są nosicielami (czy nawet uosobieniami) pewnych stałych cech charakteru, osioł zaś często wśród nich występuje. [przypis edytorski]

Ezop — grecki bajkopisarz, żył w VI p.n.e [przypis edytorski]

Ezop — legendarny grecki autor bajek zwierzęcych. [przypis edytorski]

Ezop (VI w. p.n.e.) — półlegendarny grecki bajkopisarz, uważany za twórcę bajki zwierzęcej. [przypis edytorski]

ezoteryczny — dostępny tylko dla wtajemniczonych. [przypis edytorski]

ezoteryczny — dostępny tylko dla wtajemniczonych, tu: tajemniczy. [przypis edytorski]

ezoteryk — tu: adept wiedzy tajemnej. [przypis edytorski]

Ezzelino III da Romano (1194–1259) — feudalny władca włoskiego miasta Trevignano, który w sojuszu z cesarzem Fryderykiem II podporządkował sobie Weronę i inne miasta w płn.-wsch. Włoszech. [przypis edytorski]

φιλοσοφών πλήθος αδύνατον είναι (gr.) — filozofami tłum być nie potrafi (Platon, Państwo, VI). [przypis edytorski]

φιλοσοφών πλήθος αδύνατον είναι (gr.) — filozofami tłum być nie potrafi. [przypis edytorski]

fąfel — dzieciak, smarkacz. [przypis edytorski]

fabbricha di sete (wł.) — fabryka pragnień. [przypis edytorski]

faber (łac.) — kowal, rzemieślnik. [przypis edytorski]

Faber — niemieckie przedsiębiorstwo produkujące artykuły piśmiennicze, zał. w 1761 przez Kaspara Fabera, od 1900 noszące nazwę Faber-Castell. [przypis edytorski]

Fabijusza — Fabiusza; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Fabiola — tu zapewne: postać literacka, bohaterka powieści Fabiola, or the Church of the Catacombs („Fabiola, czyli Kościół katakumb”, 1854), autorstwa angielskiego kardynała katolickiego Nicholasa Wisemana, opowiadającej o młodej patrycjuszce, która przeszła na chrześcijaństwo w czasach prześladowań Domicjana, i będącej po części odpowiedzią na popularną powieść Hypatia, or New Foes with an Old Face („Hypatia, czyli starzy wrogowie z nową twarzą”, 1853), napisaną przez Charlesa Kingsleya, duchownego kościoła anglikańskiego. [przypis edytorski]

Fabius — właśc. Quintus Fabius Maximus (ok. 280–203 p.n.e.), rzymski polityk i generał, słynny ze swej ostrożności, jako wódz podczas wojny punickiej otrzymał przydomek Cunctator, tj. zwlekający. [przypis edytorski]

Fabiusz Kunktator, właśc. Quintus Fabius Maximus (ok. 280–203 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz z czasów II wojny punickiej; stosował przeciw Hannibalowi taktykę unikania otwartego starcia, nękając wrogie oddziały i prowadząc wojnę na wyczerpanie, stąd otrzymał przydomek Cunctator, tj. zwlekający. [przypis edytorski]

Fabiusz — Quintus Fabius Maximus Verrucosus Cunctator (ok. 280 p.n.e.–203 p.n.e.) rzymski polityk i wódz z czasów II wojny punickiej, stosował przeciw Hannibalowi taktykę wyczekującą. [przypis edytorski]

Fabre d'Olivet, Antoine (1767–1825) — poeta, pisarz i kompozytor fr., którego hermeneutyczne interpretacje biblijne i filozoficzne miały wpływ na wielu okultystów, takich jak Eliphas Lévi, Gérard Encausse-Papus czy Édouard Schuré; jego najbardziej znane prace dotyczyły języka hebrajskiego i historii rasy ludzkiej, inne stanowiły wykład o muzyce jako sztuce świętej, związanej ściśle z misteriami religijnymi; pozostawił po sobie również komentarze do tzw. Złotych wersów (71 wersów heksametrem daktylicznym) przypisywanych Pitagorasowi. [przypis edytorski]

Fabre, Jean Henri (1823–1915) — francuski humanista, pisarz, poeta i przyrodnik, w tej ostatniej dziedzinie zasłynął jako badacz owadów. [przypis edytorski]

Fabre, Jean Henri Casimir (1823–1915) — fr. humanista, przyrodnik zajmujący się zwłaszcza entomologią, pisarz i poeta, nauczyciel szkolny i pedagog; jego główne dzieło, Souvenirs entomologiques (wyd. 1879–1907), obejmuje 10 tomów, było tłumaczone na 15 języków, również (w wyborze) na polski (Z życia owadów 1916). [przypis edytorski]