Przypisy

Wojciech Kryski (zm. 1566) — prawnik, dyplomata, dworzanin Zygmunta Augusta, sportretowany przez Górnickiego w Dworzaninie jako znawca zwyczajów renesansowych. [przypis redakcyjny]

wojen (daw.) — żołnierz, wojownik. [przypis redakcyjny]

wojennik (daw.) — wojownik. [przypis redakcyjny]

Województwa ruskie — kolebka bogactwa i potęgi Żółkiewskich, Sobieskich, Wiśniowieckich, Ostrogskich, Koreckich, Zasławskich, Sieniawskich, Zbaraskich; z współczesnych Staszicowi przede wszystkim Czartoryskich, Potockich i Zamoyskich [mowa o wielkich latyfundiach magnatów polskich na terenach dzisiejszej Ukrainy; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

wojewoda kijowski — Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649), magnat, polityk, wojewoda kijowski. [przypis redakcyjny]

wojewoda malborski — Jan Franciszek Bieliński. [przypis redakcyjny]

wojewoda ruski — Jabłonowski, Stanisław Jan; później hetman wielki koronny, przyjaciel Jana III. [przypis redakcyjny]

wojewoda sieradzki — Pieniążek, Jan, skarbnik przemyski 1661, starosta oświęcimski 1666, woj. sieradzki. [przypis redakcyjny]

Wojewoda — Stan[isław] Małachowski. [przypis redakcyjny]

Wojewoda — tu: Czarniecki. [przypis redakcyjny]

Wojewoda — w baśni dramatycznej L. Rydla Zaczarowane koło Wojewoda, jedna z głównych postaci, zapisawszy duszę diabłu dla zdobycia buławy hetmańskiej, na koniec musi mu ją oddać. Stąd analogia między Hetmanem a Wojewodą. [przypis redakcyjny]

wojewodzic smoleński — Adam Sarbiewski. [przypis redakcyjny]

wojłoczek — grube sukno. [przypis redakcyjny]

wojłok — podkład, pilśń pod siodło. [przypis redakcyjny]

wojn — 2. przypadek lm [tj. D. od: wojna]. [przypis redakcyjny]

wojna bułgarska — wojna ta została wypowiedziana Turcji przez Rosję pod pretekstem obrony Bułgarów i toczyła się głównie na terenie Bułgarii; stąd nazwa bułgarskiej [przypis redakcyjny]

wojna stała — wojna regularna, prowadzona stałym wojskiem zgodnie z zasadami sztuki wojennej. [przypis redakcyjny]

wojna — [tu:] bitwa. [przypis redakcyjny]

wojna włoska z r. 1859 — wojna Królestwa Sardynii i Francji przeciw Austrii, jeden z etapów walk o zjednoczenie Włoch. [przypis redakcyjny]

wojna wschodnia — wojna rosyjsko-turecka. [przypis redakcyjny]

wojna z Afganistanem — Afganistan: wtedy królestwo we wschodniej części Wyżyny Irańskiej. Od początku XIX w. przedmiot stałego sporu między Rosją a Anglią. Z końcem listopada 1878 r. Wielka Brytania, niezadowolona ze wzrostu wpływów rosyjskich w Afganistanie, wypowiedziała mu wojnę. Po pierwszych sukcesach ofensywa angielska napotkała (w połowie grudnia) przejściowe trudności (powstanie plemion górskich na tyłach armii), które wkrótce jednak zostały pokonane. [przypis redakcyjny]

wojna… z Zulusami — Zulusi: wojownicze plemię murzyńskie w Afryce południowo-wschodniej. W początkach roku 1879 Anglia rozpoczęła wojnę z Zulusami, którzy po półrocznej walce zostali pokonani przez gen. Wolseleya. Od tego czasu kraj Zulusów był kolonią angielską. [przypis redakcyjny]

wojn (daw.) — 2. przypadek [tj. D.] lm [dziś: wojen]. [przypis redakcyjny]

wojn (daw.) — [forma] 2. przypadka [tj. D.] lm [od M.lp wojna]. [przypis redakcyjny]

wojnickich — okazja wojnicka, tj. klęska wojsk polskich pod Wojniczem 3 października 1655 w bitwie ze Szwedami. [przypis redakcyjny]

Wojniłów — misteczko na Ukrainie, w daw. województwie stanisławowskim. [przypis redakcyjny]

Wojniłowicz, Michał — starosta krosieński, porucznik chorągwi husarskiej. [przypis redakcyjny]

wojny: pruska i francuska, rozpoczynały się w lecie — wojna prusko-austriacka rozpoczęła się w czerwcu 1866 r., wojna francusko-niemiecka w lipcu 1870 r. [przypis redakcyjny]

wojownym — wojowniczym. [przypis redakcyjny]

wojska — kozackiego. [przypis redakcyjny]

wojska lilij złotych — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]

Wojska regularne, ta zaraza i wyludnienie Europy — por. w Ekonomii politycznej: „Wynalazek artylerii i fortyfikacji zmusił w naszych czasach panujących europejskich do wprowadzenia wojsk regularnych, utrzymywanych w celu strzeżenia twierdz; jednak należy się obawiać ze względów wielce uzasadnionych, żeby to nie wywołało również bardzo groźnych skutków. Niemniej trzeba będzie wyludniać wsie dla utworzenia armii i garnizonów; niemniej trzeba będzie dla ich utrzymania gnieść narody; a te niebezpieczne urządzenia rozszerzają się od pewnego czasu we wszystkich naszych klimatach z taką szybkością, że można stąd wróżyć tylko bliskie wyludnienie Europy i wcześniejszą lub późniejszą ruinę ludów, które ją zamieszkują”. [przypis redakcyjny]

wojska romańskie (wł. le genti da Romagnia) — z Romanii, krainy sąsiadującej od południa z księstwem ferarskim, a należącej do papieża. [przypis redakcyjny]

wojska ubrane — tu: uzbrojone. [przypis redakcyjny]

wojskiej — żony wojskiego. „Wojski, urząd wojewódzki na doglądanie bezpieczeństwa publicznego, gdy stan szlachecki na koń siada w pospolitym ruszeniu”. (Zbiór potrzebn. wiad.). [przypis redakcyjny]

wojsko Chrystusowe — Kościół powszechny i współwyznawcy jego. [przypis redakcyjny]

wojsko rozłożyć (…) w dobrach szlacheckich i żyć za uproszeniem — dobra szlacheckie (ziemskie) były wolne od powinności (stanowisk i dostaw). [przypis redakcyjny]

wojsko zniszczone — zmarnowanie starostw, z których czwarta część dochodu, czyli kwarta, szła na utrzymanie wojska. [przypis redakcyjny]

W.O.J. — wielebny ojciec jezuita. [przypis redakcyjny]

wokacja — powołanie. [przypis redakcyjny]

wokacja (z łac.) — powołanie. [przypis redakcyjny]

wokacja (z łac.) — powołanie, urząd. [przypis redakcyjny]

wokalizy — ćwiczenia w śpiewie bez słów, polegające na śpiewaniu jednej samogłoski. [przypis redakcyjny]

wokanda (z łac.) — książeczka z wykazem spraw, u sądu wywoływanych. [przypis redakcyjny]

w (…) okresie czasu — dziś popr.: w tak krótkim czasie; słowa: „okres” i „czas” stanowią w zasadzie synonimy (poza rzadko stosowanym terminem z zakresu retoryki, w której słowo „okres” nie odnosi się do upływu czasu, ale do budowy tekstu czy wypowiedzi). [przypis redakcyjny]

woła Illuminare — Illuminare, illuminare Ierusalem, quia venit lux tua: to słowa wyjęte z proroctwa Izajasza, powtarzające się jako antyfona w modlitwach kościelnych przez całą oktawę Trzech Króli [tj. przez osiem dni po święcie Trzech Króli, przypadającym na 6 stycznia; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Wołga — najdłuższa rzeka Europy; przepływa przez Rosję. [przypis redakcyjny]

Wołkowysk — miasto nad Rosią na wsch. od Grodna. [przypis redakcyjny]

Wołoch — człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]

wołokit (z ros.) — włóczęga. [przypis redakcyjny]

wołoski, multański — z Wołoszczyzny (właściwej), krainy naddunajskiej oraz Multan (Mołdawii), tj. północnej, górzystej części Wołoszczyzny. [przypis redakcyjny]

wołosza — lekkie chorągwie wołoskie. [przypis redakcyjny]

wołosza — tu: lekka jazda, składająca się głównie z ochotników wołoskich. [przypis redakcyjny]

Wołosz a. Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]

Wołoszyn — towarzysz z chorągwi wołoskiej. [przypis redakcyjny]

Wołpa — misteczko przy ujściu rzeki Wołpy do Rossy, blisko lewego brzegu Niemna, na płd.-wsch. od Grodna. [przypis redakcyjny]

wołu chciała przysieść mało (starop.) — chciała na krótko usiąść na wołu. [przypis redakcyjny]

Wołyń — kraina Rusi, potem Rzeczypospolitej; obecnie płn.-zach. część Ukrainy. Obszar usytuowany między górnym Bugiem a Słuczą, na płn. do dorzecza Prypeci. [przypis redakcyjny]

wolą — dziś: wolę (dawn. B. l.p. rzeczowników r. ż. z osn. spółgł. podnieb.; por.: panią. [przypis redakcyjny]

wola chce tylko chcieć i dlatego jest wiecznie niezaspokojona — zob. Wstęp. [przypis redakcyjny]

wola gatunku popycha ku sobie kochających się — zob. II. 623. Methaphysik der Geschlechtsliebe. [przypis redakcyjny]

Wola jest władcą (…) światów — II. 589; III. 272, 311; IV. 33, 87, 108. [przypis redakcyjny]

wolał — wolał zastać go. [przypis redakcyjny]

wolancik — lekki, odkryty powozik. [przypis redakcyjny]

Wola, przez którą tchnie (…) miłość (…) przez złą wolę objawia się chciwość — Miłość prawdziwa objawia się wolą udzielania się drugim. Fałszywa zaś objawia się żądzą brania czegoś od drugich. Z natchnienia więc tej miłości prawdziwej zamilkli błogosławieni, żeby zadość uczynić życzeniu poety. [przypis redakcyjny]

wola (z ukr.) — wolność, swoboda. [przypis redakcyjny]

wolę. [przypis redakcyjny]

wolej — woli; dawn. D. l. p. rzeczowników r. ż. z osn. spółgł. podniebienną, używany w w. XVI obok D. z końcówką na –e. [przypis redakcyjny]

wolentariusz (z łac.) — ochotnik, żołnierz walczący na własną rękę, bez przydziału i żołdu. [przypis redakcyjny]

wolentarski — ochotniczy. [przypis redakcyjny]

wolentarz — ochotnik. [przypis redakcyjny]

wolentarz — ochotnik, wolontariusz. [przypis redakcyjny]

wolentarz (z łac.) — ochotnik. [przypis redakcyjny]

wolentarz (z łac.) — ochotnik, wolontariusz. [przypis redakcyjny]

wolną nazywa się taka rzecz (…) konieczną zaś (…) — Por. List 58 (dawniej 57) § 2. [przypis redakcyjny]

wolne Beduiny — szczepy arabskie prowadzące koczowniczy tryb życia na pustyni. [przypis redakcyjny]

wolne — swobodnie wypowiedziane, niehamowane. [przypis redakcyjny]

wolne zboża — dostępne dla wszystkich, stanowiące wspólną własność. [przypis redakcyjny]

wolniejszy — łagodniejszy, lepszy. [przypis redakcyjny]

wolnomularski — wolnomularstwo jako tajne stowarzyszenie otaczało swe obrzędy tajemniczością. [przypis redakcyjny]

wolność i własność obywatela będzie rozciągać się tak daleko, dopokąd nie szkodzi prawu obywateli innych — por. tożsame w treści określenie wolności w Deklaracji Praw Człowieka, art. 4. [przypis redakcyjny]

wolność jest pojęciem negatywnym — zob. niniejszej rozprawy ustęp 8. [przypis redakcyjny]

Wolność jest potrawą pożywną, ale trudno strawną: trzeba bardzo zdrowych żołądków, by ją znieść — por. w dedykacji Rozprawy o nierówności: „…bo z wolnością jest tak, jak z tymi potrawami ciężkimi i pożywnymi albo z tymi szlachetnymi winami, które mogą żywić i wzmacniać organizmy silne, do nich przyzwyczajone, ale które osłabiają, niszczą i upijają słabych i delikatnych, z nimi nieoswojonych”. [przypis redakcyjny]

wolny glejt (daw.) — list żelazny, zapewniający bezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]

Wolski, Łukasz — syn podstolego rawskiego, towarzysz chorągwi Wacława Leszczyńskiego, krajczego koronnego; jak pisze Łoś: „człowiek dzielny, młodzian dość doświadczony”. [przypis redakcyjny]

Wolter (1694–1778) — wielki pisarz francuski, wybitny ideolog Oświecenia, ostro zwalczał Kościół katolicki, teologię i moralność chrześcijańską. [przypis redakcyjny]

wolumina — księgi. [przypis redakcyjny]

womity — wymioty, torsje. [przypis redakcyjny]

w onej dawnej swej całości (starop.) — z duszą i ciałem. [przypis redakcyjny]

wonia (daw. r. ż.) — woń. [przypis redakcyjny]

woniającej (starop. forma) — wonnej, [tu:] pełnej zapachu człowieka poczciwego. [przypis redakcyjny]

Woni tak wdzięcznych, jakich ogrody sabejskie — kraina Sabeów (dziś Jemen) słynęła w starożytności z hodowli balsamu i innych wonności. [przypis redakcyjny]

w on pośledni przymorek (starop.) — w czasie ostatniej zarazy. [przypis redakcyjny]

w opowiadaniu hotentockim (…) zamieszczonym w „Znawcy” — „The Connaisseur”, vol. I, nr 21. [przypis redakcyjny]

w orderach chodzę — po pacyfikacji wsi, przeprowadzonej przez administrację cesarską latem 1846 r., władze rozdały nagrody gromadom chłopskim zasłużonym w rozgromieniu szlachty gotującej się do powstania; oprócz nagród pieniężnych administracja rozdała również medale („ordery”). Legenda przyznała szczególny medal honorowy Szeli właśnie, choć nie odpowiadało to rzeczywistości: chłopski prowodyr nadawał się do usunięcia z okolicy, w której był działał, więc i przeniesiono go na wschód, na wówczas austriacką Bukowinę. [przypis redakcyjny]

Worek o dziobie troistym — z potrójnym otworem, herb jednego z największych lichwiarzy florenckich, rycerza Boiamenti de Bicci, który wtedy żył jeszcze. [przypis redakcyjny]

worki — mieszki, sakiewki na pieniądze. [przypis redakcyjny]

worożycha (ukr.) — wróżka. [przypis redakcyjny]

woskresnąć (z rus.) — zmartwychwstać. [przypis redakcyjny]

wosk — Tu, jak i uprzednio, przez wyraz wosk poeta figurycznie [figurycznie — przenośnie; red. WL] wyraża materię, naturę. Przez wyraz pieczęć wyraża wpływ pośredni afer niebieskich na wszystkie ciała organiczne, który nie może być arcydoskonałym właśnie dlatego, że jest wpływem tylko pośrednim. Jeden wpływ bezpośredni, idący wprost od samego Boga, tworzy rzeczywisty ideał, to jest arcydoskonałość. W całym ciągu tej metafory poeta rozwija pojęcie Platona o ideach. [przypis redakcyjny]