Przypisy

zalim nie wrócił (daw.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; znaczenie: czy nie wróciłem. [przypis edytorski]

Zalim źle uczynił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: czyż źle uczyniłem. [przypis edytorski]

zalimż go ukrzywdziła (daw.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika i partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy go ukrzywdziłam, czyż go ukrzywdziłam. [przypis edytorski]

zali (przestarz.) — partykuła pytająca, dziś: czy. [przypis edytorski]

zaliście (…) odmówili — czy odmówiliście (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaliś nie skłamał (daw.) — czy nie skłamałeś. [przypis edytorski]

zaliś osłupiał (daw.) — czyś osłupiał, czy osłupiałeś. [przypis edytorski]

zali (starop.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

zalitawski (niem. transleithanischen) — znajdujący się za rzeką Litawą, tj. w węgierskiej części Austro-Węgier. [przypis edytorski]

zaliżby — czyżby. [przypis edytorski]

zaliżby (daw.) — czyżby. [przypis edytorski]

zaliżbyś (daw.) — czyżbyś. [przypis edytorski]

zaliż — czyż; zali: czy. [przypis edytorski]

zaliż (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

zaliż (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

zaliż (daw.) — czy. [przypis edytorski]

zaliż (daw.) — czyż, czy. [przypis edytorski]

zaliż (daw.) — czyż; czyżby. [przypis edytorski]

zaliż (daw.) — czyż. [przypis edytorski]

zaliżem (daw.) — czyżem; czy jestem. [przypis edytorski]

zaliżem ukrzyżował — czy ukrzyżowałem (konstrukcja z przestawną końcówką czasownika i daw. zaimkiem pytajnym zali). [przypis edytorski]

zaliżeś (…) zapomniał (daw.) — czy żeś zapomniał; czyż zapomniałeś. [przypis edytorski]

Zalmoksis a. Salmoksis (mit.) — bóg wojny, władca pozagrobowego królestwa poległych wojowników czczony przez trackie plemię Getów, żyjących nad dolnym Dunajem; wg Herodota był postacią historyczną, po śmierci otoczoną kultem. [przypis edytorski]

zalot (daw.) — zachód, korowód. [przypis edytorski]

zalot — dziś popr.: zalotów. [przypis edytorski]

zalotnymi uśmiechy — dziś popr. forma N.lm: uśmiechami. [przypis edytorski]

zalterować się (z łac.) — zmienić nastrój, zdenerwować się. [przypis edytorski]

zalterować się (z łac.) — zmienić się. [przypis edytorski]

zalterować się — zmieszać się, zmartwić, zdenerwować. [przypis edytorski]

zalterowany (daw., gw.) — zmieniony, zmieszany. [przypis edytorski]

zalterowany — przejęty, wzburzony, zmartwiony, zasmucony itp. [przypis edytorski]

zalterowany (z łac.) — odmieniony, osłabiony a. rozemocjonowany. [przypis edytorski]

zalterowan (z łac.) — wzburzony, zdenerwowany. [przypis edytorski]

Zal (z niem. zahlen: płacić) — rachunek, płacić (w formie rozkaźnika). [przypis edytorski]

zamącony — zmącony, zaburzony, taki, który stracił przejrzystość lub klarowność. [przypis edytorski]

zamach Damiensa — 5 stycznia 1757 służący Robert Damiens (1715–1757) próbował zabić króla Ludwika XV. [przypis edytorski]

zamach, mający na celu wysadzenie w powietrze obserwatorium w Greenwich — 15 lutego 1894 r. w Greenwich Park na obrzeżach Londynu, ok. 50 metrów od budynku Królewskiego Obserwatorium Astronomicznego, francuski anarchista Martial Bourdin został śmiertelnie ranny w przedwczesnym wybuchu przenoszonej przez siebie bomby. Niedoszły zamachowiec zmarł wkrótce potem od obniesionych ran, cel i motywy planowanego ataku pozostały nieznane. [przypis edytorski]

zamach — rozmach, zamierzenie. [przypis edytorski]

zamach w Sarajewie — zamach na następcę tronu austro-węgierskiego, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żonę Zofię, dokonany 8 czerwca 1914 przez bośniackiego Serba Gavrila Principa, członka serbskiej organizacji nacjonalistycznej; doprowadził do wybuchu I wojny światowej. [przypis edytorski]

zamagnetyzowany (daw.) — tu: zahipnotyzowany. [przypis edytorski]

za małą pracą — bez większego wysiłku. [przypis edytorski]

za mało (gw.) — tu: nie ma za co. [przypis edytorski]

za mało — tu: niedługo, wkrótce. [przypis edytorski]

zamalgamować — złączyć. [przypis edytorski]

zamalgamować — zlać w całość, złączyć, zjednoczyć. [przypis edytorski]

Zamarstynów — biedne przedmieście Lwowa, dawna wieś; ob. dzielnica miasta. [przypis edytorski]

zamarzły — dziś raczej: zamarznięty. [przypis edytorski]

zamaszkarzony (daw.) — zamaskowany. [przypis edytorski]

zamaszny — dziś popr.: zamaszysty. [przypis edytorski]

zamatulony — opatulony. [przypis edytorski]

zamawiacz — znachor leczący zamawianiem, zaklinający chorobę lub urok słowami. [przypis edytorski]

zambra a. zambra mora — taniec flamenco wykonywany przez Cyganów z Granady, uważany za pochodzący od tańców mauretańskich. [przypis edytorski]

zamczysty — tu: opatrzony zamkiem (kutym w metalu zamknięciem). [przypis edytorski]

zamęście (daw.) — zamążpójście, małżeństwo (dla kobiety). [przypis edytorski]

zamęście (daw.) — zamążpójście, małżeństwo. [przypis edytorski]

zamęście — dziś popr.: zamążpójście [przypis edytorski]

zamęt ciężki dostał się mie (starop.) — spotkało mnie ciężkie nieszczęście. [przypis edytorski]

zamętek (starop.) — smutek, żałość, cierpienie. [przypis edytorski]

zamęt (starop.) — smutek; cierpienie. [przypis edytorski]

zamęt (starop.) — smutek, troska. [przypis edytorski]

zamężcie (daw.) — zamęście, małżeństwo (dla kobiety). [przypis edytorski]

zamężcie — dziś popr. pisownia: zamęście; w zamężcie — tu: za żonę. [przypis edytorski]

zamężcie — małżeństwo, zamążpójście. [przypis edytorski]

zamedytować (gw.) — zamyślić się. [przypis edytorski]

Zamek Anzy — zamek ten pojawia się także w innej powieści Balzaka: Muza z zaścianka. [przypis edytorski]

zamek Bajnarda — w oryg. Baynard's Castle. [przypis edytorski]

zamek baranowski — Zamek i zespół parkowo-zamkowy w Baranowie Sandomierskim, siedziba rodu Leszczyńskich. Współcześnie hotel, restauracja, z możliwością zwiedzania części pomieszczeń. [przypis edytorski]

zamek Carlisle — średniowieczny zamek w mieście Carlisle w płn. Anglii, zbudowany w 1092. [przypis edytorski]

zamek cesarski — tu: Hofburg, dawna rezydencja cesarskiej rodziny Habsburgów w Wiedniu, jeden z największych kompleksów pałacowych na świecie. [przypis edytorski]

zamek dzikowski — Zamek (Pałac) Tarnowskich w Dzikowie, dziś w granicach Tarnobrzega. Współcześnie mieści się tam Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega. [przypis edytorski]

zamek (…) Galla — w oryg. łac. castrum Galli; gdzie indziej kronikarz uzupełnia: zamek zbudowanego przez Galla (a więc przybysza z Galii, z Francji); musiał być to zamek zabezpieczający Mazowsze od strony granicy z dzielnicą Bolesława Krzywoustego; pozostaje niezidentyfikowany. [przypis edytorski]

zamek Heidelberski — zamek w Heidelbergu, niemieckim mieście w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia. [przypis edytorski]

zamek mój spiżowy — tj. ozdobiony wyrobami ze spiżu. [przypis edytorski]

zamek św. Anioła — budynek postawiony w Rzymie przez cesarza Hadriana; w czasach świeckiego panowania papieży służył jako więzienie polityczne. [przypis edytorski]

Zamek Świętego Anioła — grobowiec cesarza Hadriana znajdujący się na prawym brzegu Tybru w Rzymie (w pobliżu Watykanu), tradycyjnie służył papieżom jako twierdza i więzienie. [przypis edytorski]

Zamek Tenczyn — ruiny zamku leżącego w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, włączonego w XIV wieku do kazimierzowskiego systemu tzw. Orlich Gniazd, położonego we wsi Rudno w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w odległości 24 km na zachód od Krakowa. Ruiny zamku stoją na dawnym stożku wulkanicznym, będącym najwyższym wzniesieniem Garbu Tenczyńskiego. [przypis edytorski]

zamek trocki — zamek w Trokach, zamek położony na półwyspie na jeziorze Galve na Litwie. Zbudowany w XIV–XV w. przez wielkiego księcia litewskiego Kiejstuta i jego syna Witolda. [przypis edytorski]

zamek — tu występuje w roli więzienia. [przypis edytorski]

zamek (…) ukazuje się naszym oczom — w tym miejscu w tekście oryginału znajduje się ilustracja ruin zamku w Miednikach. [przypis edytorski]

zamek, w którym zdesperowany Rejtan leżał u progu sali sejmowej — Tadeusz Rejtan (1742–1780), poseł nowogródzki, zasłynął dramatycznym sprzeciwem podczas sejmu zatwierdzającego pierwszy rozbiór Rzeczpospolitej, obradującego na Zamku Królewskim w Warszawie (1773). W Nowym Zamku w Grodnie odbył się ostatni z sejmów Rzeczpospolitej (1795), podczas którego pod naciskiem ros. wojska zatwierdzono drugi rozbiór i odwołano reformy Sejmu Czteroletniego. [przypis edytorski]

zamek Władysławowski — fort Władysławowo. [przypis edytorski]

zamek (…) wpodle bramy des Tournelles — Bastylia. [przypis edytorski]

Zamek Wyobraźni (niem. Schloss Fantaisie) — niemiecki zamek we wsi Donndorf, w pobliżu miasta Bayreuth. [przypis edytorski]

zamglić (gw.) — tu: zemdlić, osłabić. [przypis edytorski]

zamianować kogoś przedstawicielem — dziś: mianować kogoś przedstawicielem. [przypis edytorski]

zamianować — nazwać. [przypis edytorski]

Zamiast albowiem owego przejścia dusz bez żadnej w doskonalenie się wiary (…) — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Prawda wiary egipskiej”. [przypis edytorski]

zamiast na swoje tyrany, już porywali się do kamieni na swoje dobrodzieje — w wyd. z 1816 r.: już porywali się do kamieni; wzmianki o tyranach i dobrodziejach usunięto; na swoje dobrodzieje — dziś popr. forma B. lm: na swoich dobrodziejów a. dobrodziei. [przypis edytorski]

zamiast sukienek — dawniej małe dzieci, niezależnie od płci, nosiły sukienki. [przypis edytorski]

zamięszanie — dziś popr. pisownia: zamieszanie. [przypis edytorski]

zamięszanie — dziś popr.: zamieszanie. [przypis edytorski]

zamięszanie — dziś: zamieszanie. [przypis edytorski]

zamieńmy zbroję — wymiana zbrój między wojownikami to zwyczajowy dowód przyjaźni. [przypis edytorski]

zamienić go w potwór — dziś z D. w potwora. [przypis edytorski]

zamieszczają oni na końcu drugiego tomu objaśniające przypiski — w niniejszym wydaniu, jednotomowym, zamieszono je w formie przypisów z odsyłaczami w tekście. [przypis edytorski]

zamieszkać (daw.) — zapomnieć, zaniechać, opuścić (por. omieszkać); tu: zmarnować. [przypis edytorski]

zamieszkać (starop.) — omieszkać; nie stawić się; zaniedbać sposobność zrobienia czegoś. [przypis edytorski]

zamieszkać — tu: omieszkać. [przypis edytorski]

Zamieszkać w katedrze — tytuł esejów katolickiego poety Wojciecha Wencla. [przypis edytorski]

zamieszkał — zapomniał. [przypis edytorski]