Przypisy

rezolut — osoba, która potrafi poradzić sobie w każdej sytuacji, szybko działająca. [przypis edytorski]

rezolut — śmiałek. [przypis edytorski]

rezolwować (daw., z łac.) — decydować, rozstrzygać. [przypis edytorski]

rezolwować się (daw., z łac.) — zdecydować się, postanowić. [przypis edytorski]

rezolwować się (z łac.) — zdecydować się; odważyć się. [przypis edytorski]

rezonans — tu: reakcja. [przypis edytorski]

rezoner — osoba, która lubi rozprawiać, krytykować i pouczać. [przypis edytorski]

rezoner (z fr., teatr.) — osoba, której rola polega na wygłaszaniu komentarza odautorskiego podczas spektaklu. [przypis edytorski]

rezonować (daw.) — rozumować; dziś: wypowiadać się elokwentnie, rozprawiać śmiało, mądrzyć się. [przypis edytorski]

rezonować — dowodzić czegoś, mówić o czymś z przekonaniem. [przypis edytorski]

rezonować — rozprawiać, przekonywać. [przypis edytorski]

rezonować — tu: rozumować; częściej w znaczeniu pejoratywnym: mędrkować, wymądrzać się. [przypis edytorski]

rezonować — wypowiadać się elokwentnie, rozprawiać śmiało, krytycznie przedstawiać swoje zdanie; moralizować, mądrzyć się. [przypis edytorski]

rezonować — wypowiadać się z dużą pewnością siebie, krytycznie lub umoralniająco; moralizować, mądrzyć się. [przypis edytorski]

rezonować — wypowiadać się z dużą pewnością siebie; mądrzyć się. [przypis edytorski]

rezonować — wypowiadać się z dużą pewnością siebie. [przypis edytorski]

rezon (z fr.) — pewność siebie, śmiałość. [przypis edytorski]

rezon (z fr. raison) — pewność siebie, śmiałość, rezolutność. [przypis edytorski]

rezon (z fr.) — śmiałość. [przypis edytorski]

Rezos (mit. gr.) — syn boga rzeki Styrmon i muzy Kaliope, król Tracji, sprzymierzeniec Troi, który przybył jej na pomoc na czele wojsk konnych. Rezos posiadał dwa wyjątkowe rumaki o maści bielszej od śniegu, o których przepowiednia mówiła, że jeśli napiją się wody z rzeki Skamander pod Troją, miasto będzie nie do zdobycia. Aby do tego nie dopuścić, Odyseusz z pomocą Diomedesa udali się potajemnie nocą do obozu Trojan, wykradli konie, a Rezosa zabili. [przypis edytorski]

rezun (z ukr.) — rzeźnik, przen. morderca. [przypis edytorski]

rezun (z ukr.) — siepacz, zabójca. [przypis edytorski]

rezurekcja — uroczysta katolicka msza wielkanocna z procesją. [przypis edytorski]

rezurekcja — uroczyste nabożeństwo wielkanocne, połączone z procesją. [przypis edytorski]

rezurekcja — wielkanocne nabożeństwo z procesją. [przypis edytorski]

rezurekcja — w kościele katolickim uroczyste nabożeństwo wielkanocne połączone z procesją, odprawiane o świcie w Niedzielę Wielkanocną. [przypis edytorski]

rezydentka — tu: uboższa krewna, mieszkająca u bogatszej rodziny. [przypis edytorski]

rezydent — ubogi szlachcic korzystający ze stałego utrzymania w zamożnym dworze. [przypis edytorski]

Rezygnacja — utwór należy do cyklu sonetów powstałych pod bezpośrednim wpływem Petrarki, stanowiących albo poetycką parafrazę utworu poety renesansowego, albo rozwinięcie przejętego od włoskiego mistrza motywu. [przypis edytorski]

rezykować (daw.) — dziś popr.: ryzykować. [przypis edytorski]

rezy pany (z ukr.) — rżnij panów. [przypis edytorski]

RFSRR — Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka, utworzona 8 listopada 1917 r. po obaleniu rządu Aleksandra Kiereńskiego; nazwa nowo powstałego państwa kierowanego przez bolszewików została przyjęta w 1918, po wejściu w życie konstytucji; stolicą RFSRR był początkowo Piotrogród, następnie Moskwa (przeniesienie nastąpiło w związku z ofensywą armii niemieckiej w lutym 1918). W 1922 r. Rosyjska FSRR, Ukraińska SRR, Zakaukaska FSRR i Białoruska SRR zjednoczyły się, tworząc Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), istniejący do grudnia 1991 r.; po rozwiązaniu ZSRR, RFSRR, najważniejsza republika Związku (największa pod względem zajmowanej powierzchni i liczby ludności), uzyskała odrębność państwową i zmieniła nazwę na Federacja Rosyjska – Rosja. [przypis edytorski]

RGO — Rada Główna Opiekuńcza, organizacja charytatywna funkcjonująca w latach 1940–1945 na terenie Generalnego Gubernatorstwa. [przypis edytorski]

rhamazan a. ramadan — miesiąc ścisłego postu w kulturze muzułmańskiej; tu: post. [przypis edytorski]

rhinogomenol — maść zmniejszająca przekrwienie i antyseptyczna. [przypis edytorski]

rhinoskleroma a. twardziel — zakaźna choroba bakteryjna, zapalenie górnych dróg oddechowych, na skutek którego w nosie i gardle pojawiają się twarde nacieki. [przypis edytorski]

Rhodymenia palmowata właśc. Rhodymenia palmata (łac.) — glon zaliczany do grupy alg czerwonych. [przypis edytorski]

Río Negro — rzeka w Ameryce Południowej o długości 2250 km, dopływ Amazonki, mająca też połączenie z Orinoko poprzez bifurkację (odnogę) rzeki Casiquiare. [przypis edytorski]

Rialto, Most Rialto (wł. Monte di Rialto) — najstarszy i do 1854 jedyny z mostów spinających brzegi weneckiego Wielkiego Kanału. [przypis edytorski]

riasa — długa szata stosowana przez duchownych kościołów wschodnich. [przypis edytorski]

riasa — długa szata z szerokimi rękawami noszona przez duchownych prawosławnych. [przypis edytorski]

Ribbentrop, Joachim von (1893–1946) — minister spraw zagranicznych III Rzeszy w latach 1938–1945; po wojnie jako zbrodniarz wojenny został skazany na karę śmierci i stracony. [przypis edytorski]

Ribera Jusepe (José) de Ribery (1591–1652), zw. Lo Spagnoletto — hiszpański malarz barokowy, działający we Włoszech; specjalizował się w wizerunkach świętych i scenach mitologicznych, szczególnie ukazujących ekspresję ciała i twarzy w obliczu męczeństwa. [przypis edytorski]

Ribot, Théodule Armand Ferdinand Constant (1839–1916) — francuski psycholog. [przypis edytorski]

Ribot, Theodule (1839–1916) — francuski filozof i profesor psychologii eksperymentalnej w Sorbonie. Na język polski przełożono jego Psychologię uczuć (La Psychologie des sentiments, 1896) i Logikę uczuć (La logique des sentiments). [przypis edytorski]

Ricardo, David (1772–1823) — angielski ekonomista, zaliczany do grona najbardziej wpływowych klasyków ekonomii; autor dzieła Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817). [przypis edytorski]

Ricasoli, Bettino (1809–1880) — baron, włoski polityk, działacz risorgimento, premier Włoch w latach 1866–67. [przypis edytorski]

Richardson, Samuel (1689–1791) — angielski pisarz, twórca nowożytnej powieści angielskiej, autor popularnych romansów epistolarnych. [przypis edytorski]

Richardson, Samuel (1689–1791) — ang. pisarz, autor popularnych romansów epistolarnych (gł. Pamela czyli cnota nagrodzona, 1740). [przypis edytorski]

Richelieu, Armand-Jean du Plessis de (1585–1642) — francuski diuk, kardynał i pierwszy premier Francji w latach 1624–1642. [przypis edytorski]

Richelieu, Armand-Jean du Plessis de (1585–1642) — francuski książę, kardynał, od 1624 pierwszy minister Francji; faktycznie kierował polityką państwa. [przypis edytorski]

Richelieu, Armand-Jean du Plessis de (1585–1642) — francuski książę, kardynał, od 1624 pierwszy minister Francji. [przypis edytorski]

Richelieu, Armand-Jean du Plessis de (1585–1642) — francuski książę, kardynał, od 1624 roku pierwszy minister Francji; faktycznie kierował polityką państwa. [przypis edytorski]

Richelieu, Armand-Jean du Plessis de (1585–1642) — francuski książę, kardynał, od 1624 roku pierwszy minister Francji. [przypis edytorski]

Richelieu, Armand-Jean du Plessis de (1585–1642) — francuski książę, kardynał, od 1624 roku pierwszy minister Francji. [przypis edytorski]

Richepin, Jean (1849–1926) — francuski poeta, powieściopisarz i dramaturg. [przypis edytorski]

Richmond — miasto w USA, stolica stanu Wirginia, podczas wojny secesyjnej stolica Konfederacji Południa, państwa 11 stanów południowych, które odłączyły się od Unii. [przypis edytorski]

Richter, Jean Paul (1763–1825) — właśc. Johann Paul Friedrich Richter, pisarz, jeden z prekursorów romantyzmu niem., ukuł termin Weltschmerz (dosł.: ból świata) na określenie cierpienia związanego z rozpoznaniem niedoskonałości i niesprawiedliwości świata. [przypis edytorski]

Richthofen, Manfred Albrecht Freiherr von (1892–1918) — niem. lotnik, największy as myśliwski okresu I wojny światowej, nazywany „Czerwonym Baronem” (pochodził z arystokratycznej rodziny niem. osiadłej w okolicach Wrocławia, mającej prawa do tytułu barona, tj. Freiherr); wygrał 80 bitew powietrznych, sam zginął 21 IV 1918 r. nad przełęczą Morlancourt w okolicach Sommy ostrzelany z broni maszynowej z ziemi. [przypis edytorski]

Richthofen, Manfred Freiherr von (1892–1918) — legendarny pilot niemiecki, zginął w 1918 r. [przypis edytorski]

richtig (niem.) — odpowiednio, właściwie, poprawnie, trafnie. [przypis edytorski]

richtig (niem.) — odpowiednio, właściwie; tu: akurat, właśnie. [przypis edytorski]

richtig, stimmt (niem.) — dobrze, racja (zgadza się itp.). [przypis edytorski]

ricinus (daw.) — olej rycynowy, używany jako środek przeczyszczający, uzyskiwany z rącznika pospolitego (Ricinus communis). [przypis edytorski]

Rickert, Heinrich (1863–1936) — niemiecki filozof, jeden z głównych przedstawicieli neokantyzmu. [przypis edytorski]

Rickert, Heinrich (1863–1936) — niemiecki filozof, profesor uniwersytetów w Heidelbergu i Fryburgu. Neokantysta, przedstawiciel szkoły badeńskiej. Uważał, że istnieją wartości uniwersalne, które obowiązują niezależnie od doświadczenia poszczególnych ludzi. [przypis edytorski]

rico (hiszp.) — bogacz. [przypis edytorski]

ridda — tradycyjny ludowy taniec włoski, którego nazwa podkreśla element kręcenia się w kółko, wirowania. [przypis edytorski]

ridete puellae (łac.) — śmiejcie się, dziewczęta. [przypis edytorski]

riding-coat (ang.) — płaszcz (tu: żakiet) do jazdy konnej. [przypis edytorski]

Riego y Flórez, Rafael del (1784–1785) — hiszpański wojskowy i polityk liberalny; w 1820 wysłany z oddziałami, które miały wyruszyć do walki z ruchami wyzwoleńczymi w Ameryce Łacińskiej, stanął na czele buntu wojska w Kadyksie i zażądał powrotu do konstytucji z 1812; ze swoimi oddziałami podjął marsz przez Andaluzję z nadzieją wzniecenia antykrólewskiego powstania, co spotkało się z obojętnością miejscowej ludności; powstanie udało się wzniecić w Galicji i wkrótce objęło ono cały kraj; otoczony w madryckim pałacu król zgodził się na przywrócenie konstytucji; przez nowo utworzony rząd Riego został mianowany marszałkiem; w 1823 walczył z interwencją francuską; ujęty i stracony na rozkaz Ferdynanda VII; napisany na jego cześć Hymn Riego stanowił w latach 1931–1939 hymn państwowy Republiki Hiszpańskiej. [przypis edytorski]

riemannowska przestrzeń a. riemannowska rozmaitość (mat.) — typ n-wymiarowej przestrzeni metrycznej będący uogólnieniem tradycyjnej przestrzeni euklidesowej oraz przestrzeni nieeuklidesowych (eliptycznych i hiperbolicznych). [przypis edytorski]

Rien n'accuse d'avantage une extrême faiblesse d'esprit, que de ne pas connaître, quel est le malheur d'un homme sans Dieu (fr.) — Ostateczny to dowód słabości umysłu nie wiedzieć, jak nieszczęśliwy jest człowiek bez Boga (Pascal, Myśli, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński). [przypis edytorski]

Rien n'est beau que le vrai, le vrai seul est aimable (fr.) — nic poza prawdą nie jest piękne, tylko prawda jest pełna uroku (budząca miłość). [przypis edytorski]

Rien ne va plus (fr.: już nic nie idzie; to już koniec) — to zdanie zwyczajowo oznacza zakończenie obstawiania w grach hazardowych; tu: dosyć. [przypis edytorski]

rien ne va plus (fr.) — więcej nie wolno już stawiać (zapowiedź krupiera tuż przed uruchomieniem ruletki). [przypis edytorski]

Rienzi, Cola di, właśc. Nicola di Lorenzo Gabrini (1313–1354) — przywódca rewolucji ludowej w Rzymie (1347); został obwołany trybunem ludowym, dążył do wskrzeszenia republiki rzymskiej i zjednoczenia Italii pod przewodnictwem Rzymu. [przypis edytorski]

Rienzi, Cola di, właśc. Nicola di Lorenzo Gabrini (1313–1354) — przywódca rewolucji ludowej w Rzymie (1347), został obwołany trybunem ludowym, dążył do wskrzeszenia republiki rzymskiej i zjednoczenia Italii pod przewodnictwem Rzymu. [przypis edytorski]

Rienzo, Cola di, właśc. Nicola di Lorenzo Gabrini (1313–1354) — przywódca rewolucji ludowej w Rzymie, ostatni w historii trybun ludowy, obwołany nim przez lud rzymski; syn karczmarza i praczki, zafascynowany starożytnością, stawiał sobie za cel odrodzenie dawnej potęgi Rzymu jako centrum zjednoczonej Italii, 20 maja 1347 r. poprowadził podburzony przez siebie lud Rzymu przeciwko wpływowym rodom arystokratycznym, które wywłaszczył i zmusił do złożenia przysięgi na wierność republice, ogłosił suwerenność Rzymu, zreorganizował administrację, finanse, sądownictwo, uporządkował podatki; obłożony klątwą przez papieża, zmuszony oblężeniem miasta do ustąpienia i ucieczki, przez jakiś czas przebywał w klasztorze eremitów w Abruzji, ponownie wrócił do Rzymu w 1350 r., w 1352 r. został uwięziony i przekazany papieżowi Innocentemu VI, w 1354 r. przywrócony do władzy, miał być narzędziem umocnienia pozycji papieża, zginął podczas zamieszek ludowych w Rzymie 8 października tegoż roku. Słowacki mylnie zapisuje jego nazwisko: Rienzi. [przypis edytorski]

Riepin, Ilja (1844–1930) — rosyjski i ukraiński malarz, przedstawiciel realizmu. [przypis edytorski]

Rieu, Emile Victor (1887-1972) — angielski literaturoznawca i tłumacz, autor m.in. przekładów Odysei i Iliady. [przypis edytorski]

Riez!… Mais riez, riez! (fr.) — ależ niech pan się śmieje. [przypis edytorski]

Rif — góry w Afryce, najdalej na północny zachód wysunięte pasmo łańcucha górskiego Atlas. [przypis edytorski]

Rif — góry w Afryce, najdalej na północny zachód wysunięte pasmo łańcucha górskiego Atlas; w okresie międzywojennym teren ten należał do Maroka Hiszpańskiego, w 1921 miejscowe plemiona berberskie proklamowały niepodległość i powstanie Republiki Rifu; Republika została zaatakowana przez połączone siły Hiszpanii i Francji i w 1926 upadła. [przypis edytorski]

Rif — góry w Afryce, najdalej na północny zachód wysunięte pasmo łańcucha górskiego Atlas; w okresie międzywojennym teren ten należał do Maroka Hiszpańskiego. [przypis edytorski]

Rigaub, Hyacinthe (1659–1743) — malarz francuski, portrecista Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Rigi — szczyt w Alpach Zachodnich. [przypis edytorski]

Rigollot (daw.) — plaster gorczycowy; eponim od nazwiska lekarza fr., będącego wynalazcą tego środka stosowanego przy bólach mięśniowo-stawowych. [przypis edytorski]

rigolo (fr.) — zabawne; osobliwe. [przypis edytorski]

rigor mortis (łac., med.) — stężenie pośmiertne. [przypis edytorski]

riksdal, właśc. riksdaler (szwedz.: talar królestwa) — daw. szwedzka jednostka monetarna; wprowadzone w 1534 srebrne monety dalery od 1604 wybijano pod nazwą riksdalery; od 1624 emitowano także riksdalery miedziane, od 1661 również jako banknoty (pierwsze w Europie). [przypis edytorski]

riksza — napędzany siłą mięśni pojazd do przewozu pasażerów, zwykle w formie ciągniętego wózka lub oparty o mechanizm roweru. [przypis edytorski]

riksza — pojazd do transportu osób, poruszany siłą ludzkich mięśni, początkowo ciągnięty przez człowieka, później wykorzystujący mechanizm roweru. [przypis edytorski]

Rilke, Rainer Maria (1875 –1926) — poeta i prozaik austriacki, twórca symbolicznych liryków, uważany za prekursora egzystencjalizmu. [przypis edytorski]

Rimbaud, Arthur (1854–1891) — francuski poeta, zaliczany do tzw. poetów przeklętych, wybitny przedstawiciel symbolizmu; autor m.in. poematu narracyjnego Statek pijany (1871). [przypis edytorski]

Rimbaud, Arthur (1854–1891) — fr. poeta operujący mrocznym, wizyjnym symbolizmem oscylującym w kierunku surrealizmu, rozrywający dotychczasowe formy wyrazu, filozoficznie zbliżający się do egzystencjalizmu; zaliczany do grona poetów przeklętych (poètes maudits), twórców-buntowników, partner poety Paula Verlaine, autor cyklów poetyckich Sezon w piekle, Iluminacji (poematy napisane wierszem wolnym) oraz poematu narracyjnego Statek pijany. [przypis edytorski]

Rimbaud, Arthur (1854–1891) — poeta fr., zaliczany do tzw. poetów przeklętych, wybitny przedstawiciel symbolizmu; autor m.in. poematu narracyjnego Statek pijany (1871). [przypis edytorski]

Rimbaud, Jean Arthur (1854–1891) — czołowy poeta symbolizmu francuskiego, prekursor wielu kierunków w poezji światowej; pisał od 16 do 19 roku życia; zbiory: Une Saison en enfer (Sezon w piekle, 1873), Les Illuminations (Iluminacje, 1886). [przypis edytorski]

Rimbaud, (Jean) Arthur (1854–1891) — francuski poeta, zaliczany do tzw. poetów wyklętych, wybitny przedstawiciel symbolizmu. [przypis edytorski]

Rimbaud, (Jean) Arthur (1854–1891) — francuski poeta, zaliczany do tzw. poetów wyklętych, wybitny przedstawiciel symbolizmu; w ostatnim okresie życia zamiast poezją zajmował się handlem bronią w Afryce. [przypis edytorski]