Przypisy

z obrazu Bern-Dżonsa — popularność znaczną zdobyły z końcem XIX wieku obrazy angielskiego malarza Edwarda Burne-Jonesa (1833–1898), współtwórcy stylu nawiązującego do włoskiego malarstwa wczesnorenesansowego (stąd nazwa prerafaelici). Znamienne dla jego obrazów były idealizowane postacie kobiece, wiotkie i eteryczne, częste motywy kwiatowe, nastrój melancholijny, kompozycja o cechach dekoracyjnych. [przypis redakcyjny]

z odpowiedzi (starop.) — z przegróżek. [przypis redakcyjny]

Zoffronia — chrześcijanka w Jerozolimie. [przypis redakcyjny]

Zofia Dunin — ukochana siostrzenica i uczennica Narcyzy, młodo zmarła w r. 1862. [przypis redakcyjny]

Zofia Firlejowa z Bonerów (zm. po 1563) — żona wojewody lubelskiego Jana, którego dworzaninem był młody Kochanowski. [przypis redakcyjny]

Zoil — „krytyk niepomiarkowany, oszczerca swego wieku ludzi uczonych. Jego imię stało się powszechną nomenklaturą nieprawych krytyków. Żył za czasów Ptolomeusza Philadelfa, króla Egiptu”. (Zbiór potrzebn. wiad.). [przypis redakcyjny]

zoil — złośliwy, małostkowy krytyk; nazwa pochodzi od imienia greckiego mówcy Zoilosa (II w. p.n.e.), autora zjadliwych krytyk skierowanych przeciwko Homerowi. [przypis redakcyjny]

z ojcem wiódł wojnę zaciętą o swą kochankę, o niewiastę świętą — O ubóstwo. Ojciec, św. Franciszka, Piotr Bernardone, był kupcem, a widząc syna swojego rozrzucającego pieniądze na datki dobroczynne i jałmużny, często go za to bił i strofował. Lecz silna wola syna złamała upór ojca, gdy na koniec wobec biskupa Asyżu i zebranej całej kapituły duchownej publicznie ślubował na ubóstwo i został zakonnikiem. [przypis redakcyjny]

z określenia jej (…) wynika, że istnieje jedyna tylko istota o tej jej naturze — Por. List 35 (dawniej 40). [przypis redakcyjny]

zołdan — sułtan. [przypis redakcyjny]

zołna — żołna, gatunek ptaka. [przypis redakcyjny]

Zołotaja Laszka (z daw. ukr.) — złota (tj. piękna) Polka. [przypis redakcyjny]

Zołotyj Lach! Czerwinci daje, zła ne robyt, dobry pan! Na sławu, na szczastie (z ukr.) — złoty Polak! Czerwońce daje, zła nie robi, dobry pan! Na sławę, na szczęście. [przypis redakcyjny]

Zołtareńko — właśc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655), hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654). [przypis redakcyjny]

Zołtareńko — właśc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655) hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654). [przypis redakcyjny]

zołtarz a. żołtarz (starop.) — psałterz. [przypis redakcyjny]

Zola Emil (1840–1902) — znakomity powieściopisarz francuski, twórca naturalizmu w literaturze. [przypis redakcyjny]

z oliwnym prętem, w wełnianą, białą wstęgę owitym — symbol błagania. U Greków istniał obrządek tzw. hikezji, religijnego błagania: błagalnik, trzymając w ręku gałąź oliwną owitą w wełniane białe wstęgi, siadał przy ołtarzu lub też dotykał ręką kolan i brody tego, kogo błagał o łaskę. Odmówić takiemu błagalnikowi było grzechem, obrazą Zeusa Hiketiosa, patrona błagalników. Orestes zjawia się w świątyni Apollina jako hiketes, błagający o oczyszczenie od zmazy zabójstwa. [przypis redakcyjny]

Zonia — córka Edwarda Grabowskiego. [przypis redakcyjny]

Zonia — Zofia Grabowska, córka Edwarda, cioteczna siostra Wandy. [przypis redakcyjny]

z opuszką — z obszywką. [przypis redakcyjny]

Zoroaster (a. Zaratustra) — mityczny prorok irański (VI w. p.n.e.), według legendy twórca religii zwanej zoroastryzmem, rozpowszechnionej wśród ludów Azji Środkowej, Iranu i Azerbejdżanu. Dla zoroastryzmu charakterystyczna jest wiara w istnienie dwóch walczących z sobą pierwiastków: dobra (światła) i zła (ciemności), oraz kult ognia. [przypis redakcyjny]

Zoroaster — oboczna forma imienia Zaratustra. [przypis redakcyjny]

zorza — lm od daw. formy lp: zorze. [przypis redakcyjny]

zorza — zjawisko świetlne polegające na zmianie barwy nieba (zwykle na żółtopomarańczową) bezpośrednio przed zachodem i po wschodzie słońca oraz w czasie ich trwania. [przypis redakcyjny]

Zosia — Grabowska. [przypis redakcyjny]

Zosia — Kaplińska, siostra Edwarda i Leona. [przypis redakcyjny]

Zosia (…) Marynia — Zofia i Maria (później Kwietniewska), dwie inne siostry Wandy. [przypis redakcyjny]

Zosia Węgierska — Zofia (Mielecka) Węgierska, z domu Kamińska, córka pułkownika, przyjaciółka Narcyzy, po głośnym rozwodzie opuściła kraj, osiadła w Paryżu, gdzie pisywała do pism francuskich i polskich z niepospolitym talentem. Odmalowana jest jako Augusta we wstępie do Poganki. [przypis redakcyjny]

Zosia — Zofia Grabowska, siostra Wandy, tłumaczka wielu angielskich powieści. [przypis redakcyjny]

Zosia — Zosia Redel, córka Wandy, siostry Narcyzy, zmarłej w r. 1853. [przypis redakcyjny]

zostać niepodobna, chyba sławę skazić — To samo czuje w analogicznej scenie Korsarz Byrona. [przypis redakcyjny]

zostać przy słowie (starop.) — dotrzymać słowa. [przypis redakcyjny]

zostać w słowie (starop.) — nie dotrzymać słowa, obietnicy. [przypis redakcyjny]

został. [przypis redakcyjny]

zostawa — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: zostaje. [przypis redakcyjny]

zostawa — dziś popr.: zostaje, tj. przebywa. [przypis redakcyjny]

zostawując — dziś popr.: zostawiając. [przypis redakcyjny]

zostoi — ostanie się, zostanie. [przypis redakcyjny]

Z otchłani — Z. Kossak, Z otchłani, Księgarnia W. Nagłowskiego, 1946. [przypis redakcyjny]

z ouvrierami (z fr.) — robotnikami. [przypis redakcyjny]

z panią Ignacową — Baranowską. [przypis redakcyjny]

z Pauzylipu lochów — Pauzylippo, góra pod Neapolem, w lochach której ma się znajdować grób Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

z percept i ekspens — z dochodów i rozchodów. [przypis redakcyjny]

z Peskaryej […] Alfons — mąż poetki Wiktorii Kolonna. [przypis redakcyjny]

z Peskaryej zaraz ukazuje / Alfonsa […] Sforca Murzyn sztucznie go przywodzi / Pod sieć napiętą […] strzałą żartką upada przeszyty — niewolnik Murzyn, znajdujący się w francuskim wojsku, przekupiony przez Alfonsa z Peskary, przyrzekł zamek Castel Nuovo (w Neapolu) wydać Hiszpanom; żeby jednak więcej zarobić, zdradził za pieniądze cały plan Francuzom i „żartką strzałą” zadał Alfonsowi śmiertelną ranę. Z „łotra Murzyna” (il rio Ethiopo) zrobił nasz tłumacz Sforzę z przydomkiem „il Moro” („Murzyn” u Kochanowskiego). [przypis redakcyjny]

Z Petrarki — utwór należy do cyklu sonetów powstałych pod bezpośrednim wpływem Petrarki, stanowiących albo poetycką parafrazę utworu poety renesansowego (jak w tym przypadku), albo rozwinięcie przejętego od włoskiego mistrza motywu. [przypis redakcyjny]

z pewnym niebezpieczeństwem przebywane lasy i pola piechotą — kiedy jako emisariuszka przekradała się w r. 1846 do Galicji. [przypis redakcyjny]

Z piekła wymodlił duszę (…) Trajana — Legenda, jakiej nie zapisała historia, powiada, że Trajan jadący na wyprawę wojenną, wśród ulicy Rzymu zatrzymanym był przez pewną wdowę z prośbą, ażeby się zemścił śmierci zamordowanego jej syna. Trajan proszącej wdowie tak odpowiedział: że wstrzyma swój pochód wojenny, o ile potrzeba będzie czasu do ukarania mordercy, ażeby jej łzom i sprawiedliwości zadosyć się stało. Święty Tomasz z Akwinu powiada, że Papież Grzegorz Wielki czytając życie Trajana, tak się wzruszył tym rysem łagodności i sprawiedliwości cesarza, że poszedłszy do kościoła i przed ołtarzem uklęknąwszy, gorącą modlitwą wyzwolenie cesarza jako poganina z potępienia u Boga wymodlił. Legenda jeszcze dodaje, że Grzegorz Wielki rzeczywiście Trajana z piekła wymodlił, z tym jednak zastrzeżeniem z nieba, ażeby się odtąd za żadnego niewiernego poganina nie modlił. [przypis redakcyjny]

z pierwoci (daw.) — od początku. [przypis redakcyjny]

z pierwotka (daw.) — z początku. [przypis redakcyjny]

z Pigmeolów — z Pigmejów, karzełków, z którymi wedle podań greckich żurawie prowadziły wojnę. [przypis redakcyjny]

z pirwotku (starop.) — z początku. [przypis redakcyjny]

Z placu skręcił w jakąś ulicę… — ulicę Rivoli. [przypis redakcyjny]

z pól myceńskich — z grobu Agamemnona, znajdującego się w Mykenach. [przypis redakcyjny]

z podniesioną twarzą rzekł — Zwykły obyczaj ślepych w chwili, kiedy mają do kogoś mówić. [przypis redakcyjny]

z pogardą wychodzi — tj. wychodzi Sędzina, a Sędzia krzyczy za wychodzącą. [przypis redakcyjny]

z pomiarą (starop.) — [z] umiarkowaniem. [przypis redakcyjny]

z postanowniejszego baczenia (starop.) — z dojrzalszej uwagi. [przypis redakcyjny]

z postawą (starop.) — [tu:] z nadętością. [przypis redakcyjny]

z powicia ślub uniosłem — tzn. jeszcze w powiciu, w dzieciństwie ślubowałem, zobowiązałem się. Częsty był w owych czasach zwyczaj, że rodzice ślubowali w imieniu nieletnich dzieci. [przypis redakcyjny]

z powszechnego axioma — z powszechnej zasady prawnej. [przypis redakcyjny]

z pożartku (starop.) — w sposobie żartu. [przypis redakcyjny]

z pozoru (starop.) — z wyglądu. [przypis redakcyjny]

z pracą — z trudem, mozołem. [przypis redakcyjny]

z praktyk (starop.) — z czarów. [przypis redakcyjny]

z praw człowieka — bo równowaga, która jest zamiarem Stwórcy, byłaby naruszona przez uznanie nierówności prawnej i ujęcia jednym możliwości posiadania, gdy przyznaje się ją innym. [przypis redakcyjny]

z prawej wiary (starop.) — z prawdziwego przekonania. [przypis redakcyjny]

z przejźrzenia (starop.) — z postanowienia, z przeznaczenia. [przypis redakcyjny]

Z przydatkiem pożyczane oddadzą pod Warną — pomszczą klęskę z r. 1444. [przypis redakcyjny]

z przyłaja — z boku (por.: na przełaj). [przypis redakcyjny]

z przypadku (starop.) — łagodnie, zręcznie, w porę. [przypis redakcyjny]

z. [przypis redakcyjny]

z przyrodzenia — z natury. [przypis redakcyjny]

z ptakiem, co ma łeb dwojaki — z orłem dwugłowym. [przypis redakcyjny]

z ptaszki (daw. forma N. lm) — z ptaszkami. [przypis redakcyjny]

zrąb (daw.) — parkan. [przypis redakcyjny]

z racji impotencji — z powodu niezdolności płciowej. [przypis redakcyjny]

Zrażą Turkom przed skokiem nienadane hupy — przysłowie, dziś znane w brzmieniu: nie mów hop, dopóki nie przeskoczysz. [przypis redakcyjny]

zraża sumnienie — sumienie go odstręcza. [przypis redakcyjny]

zrazy nelsońskie — duszone mięso z kartoflami i grzybami. [przypis redakcyjny]

zręby — szańce. [przypis redakcyjny]

zręczyć (daw.) — złączyć. [przypis redakcyjny]

zręczyć się (daw.) — zetknąć się. [przypis redakcyjny]

Z rękami już czystymi do ciebie przychodzę — Orestes przychodzi z niezmazanymi krwią rękami, więc nie przynosi bogini zmazy. Grecy sądzili, że zmaza udziela się, i unikali skalanego zbrodnią. Widok jego był przykry i dla bogów: skalany nie ma prawa brać udziału w obrzędach i musi trzymać się z dala od świątyń. [przypis redakcyjny]

zrękowiny — zaręczyny. [przypis redakcyjny]

zrealizować weksel — zamienić weksel (dokument kredytowy) na gotówkę. [przypis redakcyjny]

z regestru — z nut. [przypis redakcyjny]

z rejestru poenalium — z wykazu grzywien. [przypis redakcyjny]

z rejestru — według ścisłych reguł zachowania się. [przypis redakcyjny]

zrekrutować się — dopełnić liczby wojska. [przypis redakcyjny]

zrekuzować — odrzucić oświadczyny, odmówić ręki. [przypis redakcyjny]

Zresztą nie w drodze ustaw przeciw zbytkowi udaje się go wykorzenić — por. w Projekcie konstytucji dla Korsyki: „Zamiast powstrzymywać zbytek w drodze praw, lepiej mu zapobiegać przez administrację, która by go uczyniła niemożliwym”. Mably natomiast gorąco zaleca wprowadzenie zbawiennych praw przeciw zbytkowi i twierdzi, że bez nich daremne byłoby starać się o ustalenie silnej wolności. [przypis redakcyjny]

zresztą — wreszcie. [przypis redakcyjny]

zrezygnować się na coś (prow.) — pozostawić bez kary, potraktować pobłażliwie. [przypis redakcyjny]

zrównać — dorównać. [przypis redakcyjny]

Z równości i wolności człowieka wypada, aby sędziego obierali tylko ci sami obywatele, których on sądzić będzie. — to samo u Rousseau w Umowie Społecznej. [przypis redakcyjny]

zrobiono go kardynałem, legatem bolońskim — Bolonią, należącą w latach 1506–1797 do Państwa Kościelnego, rządził wyznaczony przez papieża kardynał-legat. [przypis redakcyjny]

zroczyć się (daw.) — zmówić. [przypis redakcyjny]

Z rodzynkami przyrządzano zarówno sałatę z młodych pędów chmielu, jak i polewkę piwną, podawaną często na śniadanie. [przypis redakcyjny]