Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 457 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | biologia, biologiczny | czeski | dawne | ekonomiczny | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | historia, historyczny | hiszpański | ironicznie | łacina, łacińskie | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | pogardliwe | polski | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 3791 przypisów.
fenomenalizm (filoz.) — pogląd filozoficzny głoszący, że człowiekowi są bezpośrednio dostępne tylko układy doznań zmysłowych i emocjonalnych (tzw. fenomeny) i nie istnieje możliwość bezpośredniego poznania bytów „samych w sobie”. [przypis edytorski]
fenomen (filoz.) — zjawisko; to, co jest dostępne za pośrednictwem zmysłów, a więc jest zależne od podmiotu postrzegającego. [przypis edytorski]
Fenomenologia ducha — (niem. Die Phänomenologie des Geistes), jedno z najważniejszych dzieł filozoficznych Hegla, opublikowane w 1807 roku. [przypis edytorski]
fenomenologia — nurt w filozofii XX wieku, dążący do opisu i oglądu rzeczy danych bezpośrednio przy unikaniu uprzednio powziętych założeń; najważniejsi przedstawiciele fenomenologii to Edmund Husserl (1859–1938) i Emmanuel Levinas (1906–1995), a na gruncie polskim Roman Ingarden (1893–1970). [przypis edytorski]
fenomenologia — XX-wieczny kierunek filozoficzny, polegający na opisie i oglądzie tego, co jest dane bezpośrednio. [przypis edytorski]
fenomenologiczny — związany z fenomenologią, kierunkiem filozoficznym polegający na opisie i oglądzie tego, co jest dane bezpośrednio, i odrzuceniu przy tym założeń, domysłów i teorii na temat świata. [przypis edytorski]
fenomenologizm — dziś popr.: fenomenologia, XX-wieczny kierunek filozoficzny polegający na opisie i oglądzie tego, co jest dane bezpośrednio, i odrzuceniu przy tym założeń, domysłów i teorii na temat świata. [przypis edytorski]
fenomen — zjawisko. [przypis edytorski]
Fenrir (mit. skand.) — olbrzymi wilk, który ma zabić Odyna w dzień Ragnarök. [przypis edytorski]
Fensterparade (niem.) — dosł. parada u okna; chodzi o zwyczaj towarzyszenia konno przez młodzież męską u okna powozu, w którym jechała dama. [przypis edytorski]
feodalne — dziś popr.: feudalne. [przypis edytorski]
Feraj — stolica jednego z 4 kantonów Tesalii, jakiś czas całej Tesalii. [przypis tłumacza]
ferał (daw.) — coś feralnego, niepomyślnego: tu: niefortunny przypadek, pech. [przypis edytorski]
Feralia — rzym. święto ku czci duchów zmarłych przodków obchodzone 21 lutego. [przypis edytorski]
feralność — niepomyślny los, nieszczęście, pech. [przypis edytorski]
feralny — przynoszący pecha. [przypis edytorski]
Feralny tydzień — działo się to za czasów szkoły rosyjskiej. [przypis autorski]
Ferant — Ferdynand Gonzaga, sławny wódz, syn Franciszka i Izabelli d'Este, brat Federyka. [przypis redakcyjny]
Ferant Hiszpan — Ferdynand II, syn Alfonsa I, króla Neapolu. [przypis redakcyjny]
ferashowie — przekręcone z ang. forager: furażer. [przypis tłumacza]
Ferat — syn Lanfuzy, bohater saraceński. [przypis redakcyjny]
fercentag (z niem. vierzehn: czternaście, Tag: dzień) — tu: wynagrodzenie wypłacane co czternaście dni; dwutygodniówka. [przypis edytorski]
Ferdinand Brunetière (1849–1906) — fr. historyk literatury i krytyk. [przypis edytorski]
Ferdinandus Secundus Divina Favente Clementia… — list przetłumaczony w Dodatku V. [przypis edytorski]
Ferdynand Álvarez toledański, książę Alba (1507–1582) — doradca króla Hiszpanii Filipa II, jego namiestnik w Niderlandach. Wsławiony okrucieństwem w walce z niderlandzkimi powstańcami. [przypis edytorski]
Ferdynanda IV — w innej wersji: Filipa V; tymczasem, ponieważ Alfons van Worden przebywał w Sierra Morena w 1739 r. (jak rekonstruują chronologię w dziele Potockiego badacze), może chodzić jedynie o Ferdynanda VI, syna Filipa V, panującego w l. 1746–1759. [przypis edytorski]
Ferdynand Cortez (ok. 1485–1547) — właśc. Hernán Cortés, hiszp. konkwistador, zdobywca Meksyku. [przypis edytorski]
Ferdynand II Aragoński (1452–1516) — król Sycylii i Aragonii; jego małżeństwo z królową Izabelą I Kastylijską (1469) i wspólne rządy dały początek unii Kastylii z Aragonią (1479), w której efekcie powstało nowożytne Królestwo Hiszpanii; w 1492 zdobył Grenadę, stolicę ostatniego państwa muzułmańskiego na Płw. Pirenejskim; w latach 1501–1503 podbił Neapol. [przypis edytorski]
Ferdynand II Aragoński, zw. Katolickim (1452–1516) — król Sycylii i Aragonii; jego małżeństwo z królową Izabelą I Kastylijską (1469) i wspólne rządy dały początek unii Kastylii z Aragonią (1479), w której efekcie powstało nowożytne Królestwo Hiszpanii; w 1492 zdobył Grenadę, stolicę ostatniego państwa muzułmańskiego na Płw. Pirenejskim; w latach 1501–1503 podbił Neapol. [przypis edytorski]
Ferdynand II Habsburg (1578–1637) — król Czech i Węgier, cesarz niemiecki od 1619. [przypis edytorski]
Ferdynand II Habsburg (1578–1637) — król Czech i Węgier, cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego, wyznawca katolicyzmu. [przypis edytorski]
Ferdynand i Izabela — Ferdynand II Aragoński, zwany Katolickim (1452–1516), król Sycylii i Aragonii oraz jego żona Izabela I Kastylijska (1451–1504), królowa Kastylii i Leónu. Małżeństwo tych dwojga władców (1469) i wspólne rządy dały początek unii Kastylii z Aragonią (1479), w której efekcie powstało nowożytne Królestwo Hiszpanii. Po umocnieniu władzy Ferdynand i Izabela rozpoczęli w 1482 podbój emiratu Grenady, ostatniego muzułmańskiego państwa na Płw. Iberyjskim. Ostatni punkt oporu, stołeczne miasto Grenada skapitulowało 2 stycznia 1492. [przypis edytorski]
Ferdynand i Izabela — Ferdynand V Katolicki, król Aragonu, ożeniony z Izabelą, królową Kastylii, panował w latach 1468–1516, wypędził resztki Maurów. [przypis redakcyjny]
Ferdynand I Koburg (1861–1948) — książę Bułgarii (od 1887), następnie car Bułgarów (1908–1918), syn Augusta Koburga (1818–1881), brata króla Portugalii Ferdynanda II, oraz Klementyny Orleańskiej (1817–1907). [przypis edytorski]
Ferdynand I Koburg (1861–1948) — książę Bułgarii (od 1887), w 1908 ogłosił niezależność Bułgarii od tureckiego Imperium Osmańskiego i przyjął tytuł króla (cara); za jego panowania Bułgaria wspólnie z Serbią, Grecją i Czarnogórą pokonała Turcję w I wojnie bałkańskiej (1912–1913), następnie jednak poniosła klęskę w wywołanej przez siebie przeciwko Grecji i Serbii II wojnie bałkańskiej (1913) oraz w I wojnie światowej, po stronie Trójprzymierza; w 1918 zmuszony do abdykacji. [przypis edytorski]
Ferdynand, książę Brunszwiku-Wolfenbüttel (1721–1792) — niemiecki książę, feldmarszałek w służbie pruskiej i hanowerskiej (brytyjskiej); należał do wolnomularstwa, od 1772 był Wielkim Mistrzem loży szkockiej. [przypis edytorski]
Ferdynand Trojnicki — Żyje. Jest w Warszawie. Pracuje. [przypis autorski]
Ferdynand VII (1784–1833) — król Hiszpanii w roku 1808, obalony przez Napoleona, odzyskał tron w 1813; w 1820 jego rządy spowodowały liberalną rewolucję, podczas której pozostawał uwięziony; w 1823 dzięki wojskowej interwencji Francji powrócił do władzy absolutnej. [przypis edytorski]
Ferdynand VII (1784–1833) — król Hiszpanii z dynastii Burbonów. [przypis edytorski]
Ferecydes, jeden z siedmiu mędrców (…) — Diogenes Laertios, Ferekydes z Syros, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, I, 122. [przypis tłumacza]
Ferekrates — ówczesny komediopisarz grecki. [przypis edytorski]
Ferekrates (V w. p.n.e.) — komediopisarz ateński; sztukę Agrioi (Dzikusy) wystawił podczas Lenajów w roku 420 p.n.e., zachowały się z niej tylko fragmenty. [przypis edytorski]
Ferenc Molnár (1878–1952) — właśc. Ferenc Neumann; węgierski dramatopisarz i prozaik; autor dramatów opisujących mieszczaństwo węgierskie i popularnej powieści Chłopcy z Placu Broni z 1906 r. [przypis edytorski]
Ferensbachi — właśc. Farensbach. [przypis redakcyjny]
Feretai — Φερεταὶ (N), Φαρἁν (D), p. bliższe szczegóły o „Wielkiej Idumei”, „Ain” i „Faran” u Graetza Geschichte der Juden, III, 519, 520, uwaga 3. [przypis tłumacza]
feret (daw.) — ozdoba złotnicza, służąca jako przybranie stroju. [przypis edytorski]
feretron — obraz noszony na drążkach w czasie procesji. [przypis edytorski]
feretron — przenośny obraz religijny w ozdobnych ramach, malowany dwustronnie. [przypis edytorski]
feretron (z gr.) — przenośny ołtarzyk lub obraz religijny noszony na drążkach podczas procesji. [przypis edytorski]
ferety — sprzączki. [przypis redakcyjny]
ferezja — męskie okrycie wierzchnie noszone w Polsce w XVII w. [przypis edytorski]
ferezja — męskie okrycie wierzchnie pochodzenia wschodniego, szeroki płaszcz o szerokich rękawach, ze stójką, ozdobnie szamerowany; ferezja przyjęła się jako strój szlachty w Polsce w XVII w. [przypis edytorski]
ferezja — męskie okrycie wierzchnie w XVI–XVII w. [przypis edytorski]
ferezja (z tur.) — wierzchnia suknia; tu przen.: pomówienie, oszczerstwo. Podobne użycie dalej: „w sukienkę proditionis [zdrady] obleczono” oraz np. u Zebrzydowskiego w Pismach rokoszowych: „chcąc mię w sukienkę niewdzięczności oblec”. [przypis redakcyjny]
ferezja (z tur.) — wierzchni strój męski pochodzenia wschodniego, szeroki płaszcz, o szerokich także rękawach, ze stójką, ozdobnie szamerowany; uroczysty strój bojarów ros.; ferezja przyjęła się jako strój szlachty w Polsce w XVII w., często szyta była z czerwonego sukna, podbita futrem a. jedwabną podszewką. [przypis edytorski]
ferflukter (zniekszt. niem. verfluchte) — przeklęty. [przypis edytorski]
Ferguson, Adam (1723–1816) — szkocki ekonomista i myśliciel polityczny. [przypis edytorski]
feriantów — prowadzących protokoły. [przypis redakcyjny]
ferlegować (z niem. verlegen) — przenosić. [przypis edytorski]
Fermat, Pierre (1601–1665) — francuski matematyk, z wykształcenia prawnik; zajmował się teorią liczb, niezależnie od Kartezjusza wprowadził układ współrzędnych w geometrii, z Pascalem współtworzył podstawy teorii prawdopodobieństwa. [przypis edytorski]
Fermat, Pierre de (1601–1665) — prawnik i matematyk-amator fr., z wykształcenia lingwista; zajmował się teorią liczb, równolegle z Kartezjuszem wprowadził prostokątny układ współrzędnych, zw. kartezjańskim; za życia nie publikował swoich prac. [przypis edytorski]
ferma (wł.) — stop, zatrzymać się. [przypis edytorski]
fermentacja — proces rozkładu związków organicznych. Pasteur dowiódł, że jest wywoływany także przez drobnoustroje. [przypis edytorski]
fermerowie — dziś popr. forma M.lm: fermerzy (a. raczej: farmerzy). [przypis edytorski]
fermer — właściciel lub dzierżawca fermy. [przypis edytorski]
Fermez, donc sacrrr! (fr.) — Zamknięte, psiakrr… [przypis edytorski]
Fermez, s'il Vous plait (fr.) — Proszę zamykać. [przypis edytorski]
fermoir (fr.) — tu: sekretarzyk (zamykany); ogólnie: zapięcie, zamek. [przypis edytorski]
fermoir (fr.) — zamykany przybornik na biurko, sekretarzyk (dosł. zamek, zapięcie). [przypis edytorski]
Fernández, Antonio (1559–1634) — hiszpański jezuita z Kordoby, autor Instructio confessariorum tribus partibus (1621). [przypis edytorski]
Fernando de Noronha — archipelag na Oceanie Atlantyckim, położony 350 km na wschód od wybrzeży Brazylii. [przypis edytorski]
Fernando Po — ob. Bioko, wulkaniczna wyspa w Zat. Gwinejskiej, ok. 25 km od wybrzeży Afryki; oddzieliła się od kontynentu ok. 12 tys. lat temu. [przypis edytorski]
Fernando Poo — dziś: Bioko, największa wyspa należąca do Gwinei Równikowej. [przypis edytorski]
Fernando Poo — wyspa ta nazwana została podług jej odkrywcy: Fernando Poo, będę więc zawsze zachowywał pisownię ściśle zgadzającą się z tym nazwiskiem, tj. Poo, a nie Po [obecnie wyspa nazywa się Bioko, jest największą wyspą należącą do Gwinei Równikowej; red WL]. [przypis autorski]
Ferny, Jacques — jeden z artystów piszących i wykonujących piosenki w kabaretach Paryża w końcu XIX w. [przypis edytorski]
Feronia matka (mit. rzym.) — staroitalska bogini, uważana za żonę Jowisza. [przypis edytorski]
fero, tuli, latum, ferre (łac.) — nieść, formy podstawowe czasownika. [przypis edytorski]
ferować — orzekać, postanawiać. [przypis edytorski]
ferować — orzekać. [przypis edytorski]
ferować (z łac.) — orzekać, postanawiać; dziś w wyrażeniu: ferować wyrok. [przypis edytorski]
Ferowery, właśc. frawaszi (mit.) — tysiące duchowych istot stworzonych przez Ahura Mazdę do opiekowania się światem; potem przez frawaszi rozumiano wiecznego, osobistego ducha: frawaszi wysyła urwan (duszę) w świat materialny, by walczyła w bitwie dobra ze złem. [przypis edytorski]
ferox (…) esse (łac.) — „wojowniczy lud, który mniema, iż życie bez broni nic niewarte” (Titus Livius, Ab Urbe condita, XXIV, 17; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]
Ferox gens, nullam esse vitam sine armis rati. (łac.) — Tit. Liv. XXXIV.17 [Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu; Red. WL]; cyt. u Montaigne'a I. 40. „Dziki lud sądził, że nie ma życia bez wojny”. [przypis tłumacza]
Ferragus — Ferragus nie z Orlanda szalonego, ale z wspomnianego naśladownictwa Fort-Guerry. [przypis tłumacza]
Ferragus, Księżna de Langeais, Dziewczyna o złotych oczach. [przypis tłumacza]
Ferrari, Giuseppe (1811–1976) — wolnomyślny filozof i historyk, profesor na wszechnicy w Turynie i Mediolanie po r. 1859. Jako członek parlamentu piemonckiego zaliczał się do zaciętych przeciwników aneksyjnej polityki Cavoura i bronił idei federacji. Był deputowanym do końca życia (1876). [red. WL]. [przypis edytorski]
ferrasz — sługa konny torujący drogę przed panem. [przypis autorski]
Ferrer, Francisco (1859–1909) — hiszpańsko-kataloński wolnomyśliciel, anarchista, pedagog, twórca postępowej Szkoły Nowoczesnej; w 1906 aresztowany pod zmyślonym zarzutem współudziału w próbie zabójstwa króla Alfonsa XIII, po ogólnoświatowych protestach wypuszczony na wolność; w 1909 oskarżony o zorganizowanie robotniczych protestów przeciwko rządowi, sprowokowanych ogłoszeniem przez premiera Antonio Maura poboru rezerwistów z klas niższych, którzy mieli być wysłani do Maroka, i zakończonych krwawą konfrontacją z armią (tzw. Tragiczny Tydzień w Barcelonie); skazany bez dowodów, w nieuczciwym procesie, i rozstrzelany, co wywołało protesty w kraju i za granicą oraz doprowadziło do upadku rządu Maury. [przypis edytorski]
ferreus (…) fastus (łac.) — żelazny Mars depce i za nic ma złote przepychy. [przypis redakcyjny]
Ferri, Enrico (1856–1929) — włoski prawnik, uczeń Lombrosa. [przypis edytorski]
ferro carril (hiszp.) — kolej żelazna. [przypis edytorski]
Ferrufin — Aleksander Ferrufino, dowódca oddziału kardynała Hipolita w nieudałym szturmie na szańce wenecjańskie. [przypis redakcyjny]
ferrum pomatum a. ferri pomatum (łac., med.) — jabłczan żelazowy, dawny preparat żelazowy stosowany jako środek wzmacniający przy leczeniu niedokrwistości, otrzymywany przez działanie soku jabłkowego na opiłki żelaza. [przypis edytorski]
Ferry, Gabriel (pseud.), właśc. Louis de Bellemare (1809–1852) — francuski pisarz, autor westernów i powieści przygodowych osadzonych w realiach życia pionierskiego w Ameryce. [przypis edytorski]
Fersefatta — Persefona, żona Plutona. [przypis tłumacza]
ferszołtener (jid.) — przeklęty. [przypis edytorski]
fert fama (łac.) — wieść niesie. [przypis edytorski]
fertig (niem.) — gotowe, gotowy. [przypis edytorski]
fertig (niem.) — gotowe. [przypis edytorski]
fertig (niem.) — gotowe, skończone. [przypis edytorski]
