Przypisy

allons (fr.) — idźmy, chodźmy. [przypis edytorski]

allons, petit bourgeois (fr.) — chodźmy, drobnomieszczanie. [przypis edytorski]

allotria — psoty, figle (wyraz niemiecki z łacińską końcówką). [przypis edytorski]

all right (ang.) — dobrze, w porządku. [przypis edytorski]

all right (ang.) — w porządku; dobrze. [przypis edytorski]

all right (ang.) — w porządku. [przypis edytorski]

all right (ang.) — w porządku (tu: mają się dobrze). [przypis edytorski]

All right (ang.) — zgoda, w porządku. [przypis edytorski]

All that a man does is physiognomical of him (ang.) — wszystko, co człowiek czyni, jest jego fizjonomiczne. [przypis edytorski]

Almacks', właśc. Almack's Assembly Rooms — klub towarzyski w Londynie przy King Street w dzielnicy St. James, istniejący od 1765 do 1871, do którego przynależność uważano za potwierdzenie wysokiej rangi społecznej, jeden z pierwszych, którego członkami mogli być zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Był miejscem cotygodniowych balów, stwarzających okazje do znalezienia odpowiednich kandydatów i kandydatek do małżeństwa. O członkostwie w klubie decydował komitet najbardziej wpływowych pań londyńskiego towarzystwa. [przypis edytorski]

Alma Mater (łac., dosł.: matka karmicielka) — uroczysta nazwa nadawana uniwersytetom i innym szkołom wyższym od czasów średniowiecza. [przypis edytorski]

Alma Mater (łac., dosł. matka karmicielka) — uroczysta nazwa nadawana uniwersytetom i in. szkołom wyższym od czasów średniowiecza. [przypis edytorski]

Alma-matka — łac. alma mater, dosł. matka żywicielka, zwyczajowe określenie uniwersytetu (tu mowa o Akademii Krakowskiej). [przypis edytorski]

Almanach de Gotha — Almanach gotajski, rocznik informujący o europejskich rodach arystokratycznych, wydawany od r. 1763. [przypis edytorski]

Almanach Gotajski — Almanach de Gotha; rocznik genealogiczny zawierający informacje o europejskich rodach arystokratycznych, wydawany w latach 1763–1944 i od 1956 do dzisiaj. [przypis edytorski]

Almanach Gotajski — rocznik genealogiczny wydawany od 1763, zawierający informacje o europejskich rodach arystokratycznych. [przypis edytorski]

Almanach Gotajski — rocznik genealogiczny wydawany od 1763, zawierający informacje o europejskich rodach arystokratycznych. [przypis edytorski]

almanach — kalendarz zawierający dodatkowe informacje, między innymi przepowiednie. [przypis edytorski]

almanach — kalendarz zawierający dodatkowe informacje, zwłaszcza przepowiednie i tablice astronomiczne. [przypis edytorski]

Almanach Muz (fr. Almanach des Muses) — fr. czasopismo poetyckie założone w 1765; ukazywało się co roku, zawierało wybór najnowszej poezji, noty krytyczne i informacje o wydarzeniach literackich; publikowali w nim m.in. Wolter, Chamfort, Beaumarchais i Delille; podczas Rewolucji Francuskiej wydrukowano w nim Marsyliankę (1793); publikacji „Almanachu” zaprzestano w 1833. [przypis edytorski]

almanach — publikacja zawierająca artykuły z określonej dziedziny nauki lub sztuki. [przypis edytorski]

Almanach Whitakera — coroczna publikacja informacyjna wydawana w Wielkiej Brytanii od 1868, składająca się z haseł, list i tabel dotyczących różnych tematów współczesnych. [przypis edytorski]

almanach — wydawana periodycznie publikacja informacyjna, zawierająca zebrane artykuły i informacje dotyczące jakiejś dziedziny życia, nauki, sztuki itp. [przypis edytorski]

Almanzor — jeden z bohaterów mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda, obrońca twierdzy Alpuhara przed szturmem Hiszpanów. [przypis edytorski]

Almanzor — żyjący na przełomie X i XI w. wódz i władca Al-Andalus (tj. zajmowanych przez muzułmanów terenów Półwyspu Iberyjskiego), prowadził walki z chrześcijańskimi królestwami hiszp.: Leonem, Kastylią, Barceloną (stolicę prowincji zdobył w 985 r.), Galicją (w 997 r. zdobył Santiago de Compostela) oraz Nawarrą; tytuł Al-Mansur bi-llah (Zwycięzcy z Woli Boskiej) przyjął w 981 r., pokonawszy wszystkich swych przeciwników pretendujących do władzy w kalifacie Kordoby. [przypis edytorski]

almaryjka (z łac. armarium) — szafka. [przypis edytorski]

Almaviva — hiszpański hrabia z komedii Pierre'a Beaumarchais'go: Cyrulik sewilski (1775) oraz Wesele Figara (1792); od jego imienia obszerny kolisty płaszcz męski bez rękawów nazywano almawiwą. [przypis edytorski]

almawiwa — kolisty płaszcz męski bez rękawów; od imienia operowego bohatera, hiszp. hr. Almavivy. [przypis edytorski]

almawiwa (z hiszp.) — rodzaj szala a. peleryny. [przypis edytorski]

almeja — tancerka na Wschodzie. [przypis edytorski]

Almen se non poss'io (wł.) — Jeśli nie mogę, przynajmniej…, kompozycja Vincenza Belliniego do anonimowych słów. [przypis edytorski]

Almesbury — właśc. Amesbury: miasto w Anglii, w hrabstwie Wiltshire; w Amesbury istniał ufundowany w X w. klasztor, rozwiązany w 1539; w legendach arturiańskich, począwszy od średnioangielskiego poematu Morte Arthur z XIV w., w tym klasztorze mieszkała przez resztę życia królowa Ginewra po śmierci króla Artura. [przypis edytorski]

Almquist — być może chodzi o Carla Jonasa Lovego Ludviga Almquista (1793–1866), szwedzkiego poetę romantycznego, kompozytora, nauczyciela i podróżnika. [przypis edytorski]

Almus — książę węgierski, na którego przypadała dziedzicznie władza nad Chorwacją i Dalmacją, brat stryjeczny króla Kolomana; oślepiony potem z jego rozkazu. [przypis edytorski]

aloes — uprawna roślina lecznicza, używana do balsamowania ciał zmarłych; poeta odwołuje się tu właśnie do tej praktyki „unieśmiertelniania”. [przypis edytorski]

alogistyczny — dziś raczej: alogiczny. [przypis edytorski]

alogon — tu: niedorzeczność; instynkty jako to co nie-logiczne. [przypis edytorski]

alors (fr.) — a więc. [przypis edytorski]

Alors, on est foutu (fr.) — No to mamy przerąbane. [przypis edytorski]

Alors tous les blessés, les souffrants, les vaincus (…) Vers bon Nirvana, où l'on ne reve plus… — fragm. Chanson de Nirvanâ (w: Adolphe Retté, Cloches en la nuit). [przypis edytorski]

alor (zniekszt fr. alors) — zatem, a więc. [przypis edytorski]

alpaka — lekka tkanina z wełny alpak, peruwiańskich zwierząt podobnych do lam, popularna od poł. XIX w., używana gł. do wyrobu mundurów i wierzchnich ubiorów męskich. [przypis edytorski]

alpakowy — zrobiony z wełny alpaki, czyli ssaka z rodziny wielbłądowatych. [przypis edytorski]

Alpar, Gitta, właśc. Kalisch, Regina (1903–1991) — urodzona na Węgrzech słynna śpiewaczka operowa i gwiazda operetki. W 1933 r. wyemigrowała z Niemiec. Od 1939 r. mieszkała w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]

al pari (wł.: na równi, na tym samym poziomie) — kurs walut zgodny z ich wartością nominalną. [przypis edytorski]

Alphonse de Lamartine (1790–1869) — fr. poeta i polityk. [przypis edytorski]

Alphonse de Lamartine (1790–1869) — fr. polityk i pisarz, tradycyjnie uważany za pierwszego twórcę fr. romantyzmu. [przypis edytorski]

Alpów (daw.) — dawna forma dopełniacza, dziś: Alp. [przypis edytorski]

Alpów — dziś popr. forma D.: Alp. [przypis edytorski]

Alpuhara (hiszp. Las Alpujarras) — górzysty region w płd. Hiszpanii (część Andaluzji), oddzielony od Morza Śródziemnego łańcuchem górskim Sierra de Contraviesa, zaś od Grenady i reszty Półwyspu Iberyjskiego potężnymi pasmami Sierra Nevada i Sierra Lújar; dzięki tej naturalnej izolacji w czasie rekonkwisty hiszp. (walk chrześcijan o wyparcie ludności muzułmańskiej z półwyspu trwających od VIII do XV w.) Alpuhara stanowiła ostatni bastion oporu Maurów, którzy jeszcze po upadku Grenady w 1492 r. schronili się przed prześladowaniami w górach i prowadzili walkę partyzancką aż do 1570 r. Mickiewicz, opisując zmagania Maurów z przeważającymi siłami rekonkwisty, najwyraźniej mylnie uważał Alpuharę za pojedynczą twierdzę. [przypis edytorski]

Alp — wywodzący się z mitologii germańskiej potwór, rodzaj wampira atakujący w pełni śpiących ludzi. [przypis edytorski]

Alpy — najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się od Morza Śródziemnego po okolice Wiednia. [przypis edytorski]

Alpy — najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się od Morza Śródziemnego w okolicy Savony po dolinę Dunaju w okolicach Wiednia. [przypis edytorski]

Alpy — najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się od Savony do Wiednia. [przypis edytorski]

Alpy — najwyższy łańcuch górski Europy Zachodniej. [przypis edytorski]

Alpy — (niem.) Die Alpen, utwór poetycki Albrechta von Hallera (1708–1777), opublikowany w 1729 r. [przypis edytorski]

Alraszyd — właśc. Harun al-Raszid, władca muzułmański, bohater „Księgi z tysiąca i jednej nocy”. [przypis edytorski]

alrauna (z niem.) — korzeń mandragory. [przypis edytorski]

Alraune — niemiecki niemy film grozy z r. 1928 w reż. Henrika Galeena na motywach powieści Hannsa Heinza Ewersa; Brygitte Helm grała w nim tytułową rolę powstałej w wyniku eksperymentu pięknej, lecz bezdusznej kobiety. [przypis edytorski]

Alrun — Adalruna, germańskie imię żeńskie o znaczeniu nawiązującym do szlachetności i tajemnicy; tu: daw. niem. wieszczka, wizjonerka. [przypis edytorski]

Alrun — tytuł pierwszej części poematu dramatycznego Aleksandra Świętochowskiego, Duchy (1895–1900), uważanego za pozytywistyczną odpowiedź na Króla-Ducha Juliusza Słowackiego. W utworze zdarzenia społeczne i historyczne, przynoszące często cierpienie, uzasadnione zostały ideą postępu ludzkości i walką z zacofaniem; postęp ów reprezentują Arios i Orla; bohaterowie jednak ponoszą śmierć w walce z nieoświeconym, okrutnym tłumem, lecz pozostaje po nich wiara w ideę sprawiedliwości i wolności. Imię Alruna pseudonimuje u Brzozowskiego samego Świętochowskiego, ale też idee, którym patronował. [przypis edytorski]

Al. Św., własc. Alina Świderska (1875–1963) — pisarka i tłumaczka, autorka m.in. powieści biograficznych o Mickiewiczu i Krasińskim oraz powieści Trudno inaczej…. [przypis edytorski]

Also loos! (niem.) — więc śmiało! [przypis edytorski]

Also, mein lieber (niem.) — A więc, mój drogi. [przypis edytorski]

also (niem.) — a więc, zatem. [przypis edytorski]

Also sprach der Zarathustra — właśc.: Also sprach Zarathustra (Tako rzecze Zaratustra) (1883–85), filozoficzna powieść niem. filozofa i pisarza Friedricha Nietzschego (1844–1900), najbardziej znane jego dzieło, zawierające główne idee jego światopoglądu: śmierć Boga, wolę mocy, koncepcję nadczłowieka. [przypis edytorski]

also wie gesagt (niem.) — więc, jak to mówią. [przypis edytorski]

als solches (niem.) — jako takiego. [przypis edytorski]

als späte Entlehnungen anzusehen und waren sicherlich zu keiner Zeit volkstümlich (niem.) — winny być traktowane jak późne pożyczki, i nie uznawane za popularne w żadnym momencie. [przypis edytorski]

alszbant (daw., z niem. Halsband) — naszyjnik. [przypis edytorski]

alszbant (daw., z niem.) — naszyjnik. [przypis edytorski]

alszbant (z niem.) — naszyjnik, taśma ozdobiona klejnotami a. naszywany klejnotami gorset kobiecy. [przypis edytorski]

altarzysta a. altarysta — ksiądz pobierający prebendę (pensję) za opiekę nad jednym z ołtarzy w dużym kościele. [przypis edytorski]

Alta (ukr. Ільтиця, daw. Альта) — rzeka w środkowo-wsch. części Ukrainy; także imię kobiece. [przypis edytorski]

altération de la personnalié (fr.) — upośledzenie (uszkodzenie) osobowości. [przypis edytorski]

Altea (…) porodziła głownię (mit. gr.) — Altea, królowa kalidońska, otrzymała we śnie proroctwo, według którego jej nowonarodzony syn, Meleager, miał żyć tak długo, póki nie spali się głownia, płonąca wówczas w domowym ognisku. Altea schowała więc głownię, ale kiedy po latach Meleager wdał się w spór z jej bratem, włożyła żagiew w ogień, powodując śmierć syna, po czym popełniła samobójstwo. Proroczy sen o urodzeniu płonącej głowni miała natomiast Hekabe, królowa Troi, w związku z czym swojego syna, Parysa-Aleksandra, kazała porzucić na pustkowiu. Wychowany przez pasterzy, Parys przyczynił się potem rzeczywiście do upadku Troi, porywając Helenę. [przypis edytorski]

alte bobe (jid.) — prababka. [przypis edytorski]

alteja — malwa. [przypis edytorski]

altembas — jedwabna tkanina przetykana nićmi ze złota. [przypis edytorski]

altembas — kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksamitnego. [przypis edytorski]

altembasowy — z jedwabiu przetykanego złotem. [przypis edytorski]

altembas (z tur.) — złotogłów, jedwabna tkanina przetykana nićmi ze złota. [przypis edytorski]

Altenberg, Peter — pseud. lit. Richarda Engländera (1859–1919), austr. pisarza modernistycznego, autora popularnych nastrojowych szkiców, czołowego członka ruchu artystycznego Jung Wien (Młody Wiedeń), barwnej postaci wiedeńskiej cyganerii. [przypis edytorski]

Altenberg, Peter, właśc. Richard Engländer (1859–1919) — pisarz, przedstawiciel austriackiego modernizmu, ważna postać w kręgach wiedeńskiej cyganerii. [przypis edytorski]

Altenberg, Peter, właśc. Richard Englünder (1859–1919) — modernistyczny pisarz i krytyk niem., jeden z prekursorów ekspresjonizmu. [przypis edytorski]

alteracja (daw.) — niepokój, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (daw.) — wzburzenie, niepokój. [przypis edytorski]

alteracja (daw.) — wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (daw.) — zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (daw., z łac. alteratio: zmiana) — wzburzenie, niepokój. [przypis edytorski]

alteracja (daw., z łac.) — wzburzenie, niepokój. [przypis edytorski]

alteracja (przestarz.) — wzburzenie, niepokój. [przypis edytorski]

alteracja (starop.) — zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — rozterka, niepewność. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, niepokój, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

Altera nunc rerum facies, me quaero, nec adsum… (łac.) — Inna teraz jest postać rzeczy, ani nie skarżę się, ani nie udzielam, nie jestem, kim byłem, nie można uważać mnie za żyjącego: byłem (zakończenie wiersza Fututor effoetus ze zbioru Elegantiae Latini Sermonis seu Aloisia Sigaea Toletana, 1752). [przypis edytorski]

alter ego (łac.) — zastępca; dosł. drugi (inny) ja. [przypis edytorski]