Przypisy

Ἐμοὶ δὲ αἱ [σαὶ] μεγάλαι εὐτυχίαι οὐκ ἀρέσκουσι ἐπισταμένῳ, ὡς [τὸ Θεῖόν] ἐστι φθονερο (gr.) — nie cieszy mnie wielkie szczęście (wielkie sukcesy), wiem bowiem, że zagraża mi zazdrosne bóstwo; por. Herodot, Dzieje, t. III, 39 (40); historia o pierścieniu Polikratesa tyrana wyspy Samos, z listu Amasisa do Polikratesa. [przypis edytorski]

ἐν τῷ φρονεῖν γὰρ μηδὲν ἥδιστος βίος (gr.) — Wśród nierozumności najsłodsze życie (Sofokles, Ajas 554, tłum. T. Boy-Żeleński w: Michel de Montaigne, Próby). [przypis edytorski]

ebonit (z gr. ébenos: heban) — twarde, ciemnobrązowe lub czarne tworzywo sztuczne otrzymywane w wyniku wulkanizacji kauczuku dużą ilością siarki. [przypis edytorski]

efeb (gr.) — pot. piękny młodzieniec; w staroż. Grecji młodzieniec u progu dorosłości, 18–20 letni, przechodzący obowiązkowe szkolenie wojskowe (efebię), które poprzedzało uzyskanie pełnego obywatelstwa. [przypis edytorski]

efeb (gr.) — pot. piękny młodzieniec; w staroż. Grecji młodzieniec u progu dorosłości, 18–20 letni, przechodzący obowiązkowe szkolenie wojskowe (efebię), które poprzedzało uzyskanie pełnego obywatelstwa. [przypis edytorski]

efeb (gr.) — pot. piękny młodzieniec; w staroż. Grecji młodzieniec u progu dorosłości, 18-20-letni, przechodzący obowiązkowe szkolenie wojskowe (efebię), które poprzedzało uzyskanie pełnego obywatelstwa. [przypis edytorski]

efor (gr.) — jeden z pięciu najwyższych urzędników w starożytnej Sparcie. [przypis edytorski]

efor (gr.) — wysoki urzędnik w staroż. Sparcie, w pewnym stopniu stanowiący przeciwwagę dla wojskowej władzy królów. [przypis edytorski]

eheu (gr.) — wykrzyknik: hej! [przypis edytorski]

element (gr.) — żywioł. [przypis edytorski]

En kai pan (z gr.) — jedność i wszystko; formuła mistyczna, rozwijana także jako: „jedność jest wszystkim, a wszystko jest jednością” (hen to pan kai ta panta hen) i mówiąca o jedności bytu; ideę tę symbolizował wąż połykający własny ogon. [przypis edytorski]

enkomion (gr.) — pochwalna pieśń chóralna na cześć bohatera lub zwycięzcy w zawodach sportowych, później także: wiersz lub mowa pochwalna. [przypis edytorski]

entauten, popr.: εν ταύτην (gr.) — w tej; Nie mając zamiaru (…) zaczynać periodów od Ksenofontowskich „entauten” (…) nie będę opisywał dzień po dniu: słowo μέρα (dzień) jest w języku greckim rodzaju żeńskiego, stąd autor ma na myśli zapewne frazę: „W tym dniu…”. [przypis edytorski]

entelechia (gr.) — termin filozoficzny utworzony przez Arystotelesa: osiągnięcie przez dany byt docelowej, końcowej postaci, w pełni realizującej możliwości rozwoju zawarte w jego specyficznej formie; przez entelechię rozumiano też działającą celowo w organizmie żywym wewnętrzną tendencję, zasadę a. siłę, kształtującą jego materię i powodującą rozwój. [przypis edytorski]

entymemat (z gr. enthymeísthai: rozważać, uwzględniać) — wnioskowanie, w którym brak jednej przesłanki (domyślnej a. entymematycznej); skrócony sylogizm. [przypis edytorski]

eparchia (gr.) — prowincja. [przypis edytorski]

epicykloida (z gr.) — krzywa płaska, jaką zakreśla punkt okręgu toczącego się bez poślizgu po zewnętrzu drugiego okręgu. [przypis edytorski]

epideiktyka (z gr.) — twórczość popisowa, pokazowa. [przypis edytorski]

epifenomen (z gr. epí: na, przy; coś zewnętrznego) — fenomen wtórny, współwystępujący ze zjawiskiem głównym, ale niemający na nie wpływu. [przypis edytorski]

epigraf (z gr.) — inskrypcja, pamiątkowy napis umieszczany zwykle na pomnikach, grobowcach czy budynkach, stanowiący wyróżniany element architektoniczny. [przypis edytorski]

epigraf (z gr.) — inskrypcja, pamiątkowy napis umieszczany zwykle na pomnikach, grobowcach czy budynkach, stanowiący wyróżniany element architektoniczny. [przypis edytorski]

epigram a. epigramat (z gr. epigramma: inskrypcja) — bardzo krótki utwór poetycki, zwykle dowcipny, z wyrazistą puentą. [przypis edytorski]

epigramat a. epigram (z gr. epigramma: inskrypcja) — bardzo krótki utwór poetycki, zwykle dowcipny, z wyrazistą puentą; dziś popr. lm: epigramaty. [przypis edytorski]

epigramat (z gr. epigramma: inskrypcja) — bardzo krótki utwór poetycki, zwykle dowcipny, z wyrazistą puentą. [przypis edytorski]

epigramat (z gr.) — starożytny gatunek lit., pochodzący od napisów na grobowcach i pomnikach. [przypis edytorski]

epileptycznie (z gr.) — tak, jak przy ataku epilepsji, konwulsyjnie. [przypis edytorski]

epilichnia (z gr.) — małe naczynka z wonnościami. [przypis edytorski]

epilimma ( z gr.) — pachnidła, wonności. [przypis edytorski]

epilog (z gr. epílogos) — końcowa część utworu literackiego, opisująca dalsze losy bohaterów lub wyjaśniająca intencje autora albo znaczenie utworu. [przypis edytorski]

epilychnia a. epilichnia (z gr.) — ozdobne małe naczynia, w których palono wonności. [przypis edytorski]

epod lub epoda (gr.) — w chórze gr. część pieśni występująca po strofie i antystrofie. [przypis edytorski]

Ereb (mit. gr.; z gr. erebos: mrok) — bóg ciemności, a także określenie podziemnej krainy zmarłych (Hadesu) albo najgłębszej i najciemniejszej jej części (Tartaru). [przypis edytorski]

erem (z gr.) — pustelnia. [przypis edytorski]

erotematyczna metoda (z gr. erotema: pytanie) — metoda dyskusji i nauczania polegająca na zadawaniu szeregu pytań, zwana też sokratyczną. [przypis edytorski]

eschatologia (z gr.) — nauka o rzeczach ostatecznych: pośmiertnych losach człowieka i losach świata po jego końcu. [przypis edytorski]

eskulap (z gr., żart.) — lekarz. [przypis edytorski]

etiologia (z gr. aitiología: badanie przyczyn) — tu: udowodnione naukowo przyczyny choroby. [przypis edytorski]

eudemonia (gr.) — stan najwyższego szczęścia (w tym znaczeniu słowo to występuje jako termin filoz.), uspokojenia, spełnienia, pomyślności. [przypis edytorski]

eugenika (z gr. eugenes: dobrze urodzony) — idea ulepszania rasy (u zwierząt i ludzi) poprzez staranne kojarzenie w pary osobników o odpowiednich cechach. Pojęcie wykorzystywane w ideologii nazistowskiej, po drugiej wojnie światowej stało się niepopularne. [przypis edytorski]

eugenika (z gr. eugenes: dobrze urodzony) — system poglądów postulujący ulepszanie gatunku ludzkiego poprzez tworzenie warunków pozwalających na rozwój dodatnich cech dziedzicznych i ograniczenie cech ujemnych, w szczególności przez świadome macierzyństwo i odpowiednie dobieranie się przyszłych rodziców pod względem cech dziedzicznych tak, aby unikać sprowadzania na świat dzieci chorych i słabych. Pojęcie wykorzystywane w ideologii nazistowskiej, po drugiej wojnie światowej stało się niepopularne. [przypis edytorski]

eunuch (z gr.) — strażnik haremu. [przypis edytorski]

eunuch (z gr.) — wykastrowany mężczyzna lub chłopiec pełniący rolę strażnika haremu. [przypis edytorski]

eureka (gr.) — znalazłem; słowo to miał wykrzykiwać Archimedes, wyskakując z wanny po odkryciu zasady, zwanej potem prawem Archimedesa, według której ciało zanurzone w wodzie traci na wadze tyle, ile waży wyparta przez nie woda. [przypis edytorski]

eutanazja (z gr. euthanasia: dobra śmierć) — tu w pierwotnym znaczeniu: śmierć naturalna bez cierpień fizycznych lub psychicznych. [przypis edytorski]

eutanazja (z gr. euthanasia: dobra śmierć) — tu zapewne w pierwotnym znaczeniu: śmierć naturalna bez cierpień fizycznych lub psychicznych. [przypis edytorski]

Evoe saboi Dionisos (gr.) — bądź pozdrowiony, boski Dionizosie. [przypis edytorski]

ewangelia (z gr. dosł.: dobra nowina) — tu w znaczeniu: księgi biblijne, głoszące wiarę chrześcijańską. [przypis edytorski]