Przypisy

darda (daw.) — broń piechoty, włócznia, oszczep. [przypis redakcyjny]

darda (daw.) — włócznia. [przypis redakcyjny]

Dardanowie — lud w Mezji na Płw. Bałkańskim, na dzisiejszych terenach Serbii. [przypis redakcyjny]

darda (starop.) — broń piechoty: włócznia, oszczep. [przypis redakcyjny]

Daremnie wyciągam ku niej ramiona… — słowa te są parafrazą zwrotów biblijnych, a mianowicie słów Psalmów (Ps. 88:10) i Pieśni nad pieśniami (PnP 3:1). [przypis redakcyjny]

darmo — bez celu. [przypis redakcyjny]

Darmo do Samu z inszych państw kryształ przychodzi — w oryg. vasi, a więc gliniane naczynia, wazy, nie kryształ. W Samos wyrabiano wazy na wywóz; cały zwrot ma więc to samo znaczenie, co „sowy nieść do Aten” lub „krokodyle do Egiptu”. [przypis redakcyjny]

darmo — na darmo, daremnie, na próżno. [przypis redakcyjny]

Darmo nie upuszczając namniejszej godziny — pozwalając czasowi mijać bez rezultatu. [przypis redakcyjny]

darń — gęsto splecione rośliny na powierzchni ziemi. [przypis redakcyjny]

dar […] okazały, / Który dał Sylwestrowi Konstantyn wspaniały — mowa o darowiźnie Rzymu i okolicy papieżowi św. Sylwestrowi przez cesarza Konstantyna Wielkiego [rzekoma darowizna Konstantyna to fałszerstwo z VIII w., co udowodniono kilkadziesiąt lat przed powstaniem Orlanda]. [przypis redakcyjny]

darowałbym chętnie wstrętne wprowadzenie Harpii Wergiliuszowi; ale (…) cała wróżba kończy się wreszcie na grze słów — Harpie przepowiadały Eneaszowi i jego towarzyszom, że nie znajdą wprzódy pokoju, aż głodem dręczeni nie zjedzą stołów. Trojańczycy po wylądowaniu w kraju Latynów zjedli placki mączne, na których położyli byli mięso. [przypis redakcyjny]

darski (daw.) — dzielny, dziarski. [przypis redakcyjny]

darty orzeł — orzeł o dwóch głowach, dziobami odwróconych od siebie. [przypis redakcyjny]

darują (starop.) — opatrują darami. [przypis redakcyjny]

Dasz radę Słowackiemu — do monografii o Słowackim przygotowywał się Brzozowski już od 1908 r. Patrz Głosy wśród nocy, str. 84. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

data — dar. [przypis redakcyjny]

Data ta odpowiada ściśle dacie rozstania się Goethego z Charlottą Buff. [przypis redakcyjny]

dat pretium servata salus potiorque metallo est (łac.) — wartość nadaje dobro powszechne, nad kruszec droższe. [przypis redakcyjny]

Da treść dwudziestej z mojej pierwszej pieśni — Boska komedia składa się z trzech pieśni: pierwszą jest Piekło, drugą Czyściec, a trzecią Raj. [przypis redakcyjny]

Dat. (skrót od łac. datum) — dano (domyślnie: list posłańcowi). [przypis redakcyjny]

Daunowie — przedhistoryczny naród, mieszkający w późniejszej Apulii, w płd. Italii. [przypis redakcyjny]

Daura — córka Armina. [przypis redakcyjny]

David d'Angers, Jean Pierre (1788–1856) — rzeźbiarz fr., znakomity portrecista; wykonał m.in. znany z licznych reprodukcji medalion z podobizną Mickiewicza. [przypis redakcyjny]

dawać nurka — wyrażenie myśliwskie: ustępować, cofać się przed niebezpieczeństwem; tu: spuszczać z tonu. [przypis redakcyjny]

dawać wdzięk — dodawać uroku. [przypis redakcyjny]

dawając żartowi (starop.) — [mówiąc tak] na żart, żartem. [przypis redakcyjny]

dawić (daw.) — dusić. [przypis redakcyjny]

dawić — [tu:] dławić. [przypis redakcyjny]

Dawid, Feldman, Kucharski — redaktor „Głosu” i „Przeglądu społecznego”. Wilhelm Feldman, znany redaktor „Krytyki”. Kucharski był redaktorem Biblioteki samokształcenia, w której Brzozowski współpracował. Ostry i obelżywy epitet, poprzedzający nazwisko Kucharskiego, uważaliśmy za odpowiednie pominąć. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Dawid Hume który spośród wszystkich filozofów najbardziej się przybliżył do tego zadania — Hume w ten sposób streszcza swój wykład dotyczący zasady przyczynowości czyli „koniecznego powiązania ze sobą” pewnych objawów: „Każde wyobrażenie jest odbiciem jakiegoś poprzedniego wrażenia lub czucia, a gdzie nie możemy odnaleźć wrażenia, możemy być pewni, że tam nie ma wcale wyobrażenia. We wszystkich poszczególnych wypadkach działania ciał lub umysłów nie ma nic, co by wywoływało jakieś wrażenie siły lub koniecznej łączności, a zatem nie może też poddawać wyobrażenia o nich. Atoli kiedy ukazuje się kilka jednostajnych wypadków, a zawsze za tym samym przedmiotem idzie ten sam skutek; wówczas zaczynamy urabiać sobie pojęcie przyczyny i łączności. Wtedy czujemy nowe czucie czy wrażenie, to jest nałogową łączność w myśli lub wyobraźni między pewnym przedmiotem a jego zwykłym towarzyszem; a czucie to jest źródłem tego wyobrażenia, którego poszukujemy [tj. pojęcia przyczynowości]. Albowiem gdy wyobrażenie to powstaje z pewnej liczby podobnych do siebie wypadków, a nie z jednego poszczególnego wypadku, musi zatem powstawać z tej cechy, jaką się pewna liczba wypadków różni od każdego wypadku poszczególnego. Ależ owa nałogowa łączność, czyli przejście przez wyobraźnię jest jedyną cechą, jaką się one różnią od siebie. W każdym innym szczególe są sobie równe. Pierwszy wypadek ruchu, udzielonego przez zderzenie się dwu kul bilardowych, jaki widzieliśmy, jest zupełnie podobny do każdego wypadku, jaki nam następnie widzieć się zdarzy, z tym tylko wyjątkiem, że za pierwszym razem nie mogliśmy wywnioskować jednego skutku z drugiego, a możemy zrobić to teraz po długim szeregu jednostajnego doświadczenia”. („Every idea is copied from some preceding impression or sentiment; and where we cannot find any impression, we may be certain there is no idea. In all single instances of the operation of bodies or minds, there is nothing that produces any impression, nor consequently can suggest any idea of power on necessary connection. But when many uniform instances appear, and the same object is allways followed by the same event, we then begin to entertain the notion of cause and connection. We then feel a new sentiment or impression, to wit, a customary connection in the thought or imagination between one object and its usual attendant; and this sentiment is the original of that idea which we seek for. For as this idea ariaes from a number of similar instances, and not from any single instance; it must arise from that circumstance, in which the number of instances differ from every individual instance. But this customary connection or transition of the imagination is the only circumstance in which they differ. In every other particular the are alike”); por. Hume: Enquiry concerning human understanding, oddział VII, sekcja 2 pod sam koniec. W wyd. Essays literary, moral and political, Londyn, Ward. Lock et Co. b. r. s. 355. [przypis redakcyjny]

Dawid Strauss — autor dzieła naukowego o życiu Chrystusa. [przypis redakcyjny]

Dawid, Władysław — przyjaciel autora, znany filozof i pedagog warszawski, były wydawca i redaktor tamtejszego „Głosu”, później „Przeglądu społecznego” i „Społeczeństwa”, których Brzozowski był jednym z najpłodniejszych współpracowników. Wspomina też o nim kilkakrotnie w różnych miejscach niniejszego Pamiętnika. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Dawne Rzymianki słynące prostotą lubiły napój ze zdrojowej wody — Walerius i Maximus mówi, że w czasie, kiedy w Rzymie starożytnym dobre obyczaje panowały, matrony rzymskie brzydziły się winem, ażeby nie zgrzeszyć niepowściągliwością. [przypis redakcyjny]

dawniej miałam Julię — Baranowską [przypis redakcyjny]

Dawno by w nich był, by nie dla przysięgi — dawno by je przeczytał, gdyby nie przysięga. [przypis redakcyjny]

dawnoli już wałaskiej wojnie — [czy dawno była wojna wołoska, tj. na Wołoszczyźnie; red. WL] na której się ojciec znajdował. [przypis redakcyjny]

dawność (praw.)— termin oznaczający prawo do posiadania z tytułu zasiedzenia. [przypis redakcyjny]

dawny alfabet zwany monaca — używany przez zakonników. [przypis redakcyjny]

dawszy komu kreskę — skaleczywszy kogo. [przypis redakcyjny]

Dębicki, Marcin Michał — podczaszy, następnie chorąży, wreszcie podkomorzy sandomierski. [przypis redakcyjny]

Dębowa Góra — majątek Lewińskiej, siostry Narcyzy. [przypis redakcyjny]

dębowa kapica — dla leczenia przymiotu. [przypis redakcyjny]

Défontaines żądał, aby, nim się zada fałsz, pozwolono się wypowiedzieć trzem sędziom; i nie powiada, aby trzeba było walczyć ze wszystkimi trzema, a tym mniej, aby były wypadki, w których trzeba by walczyć ze wszystkimi, którzy oświadczali za ich zdaniem — powiada tylko, że płacono każdemu grzywnę. [przypis redakcyjny]

dead blank (ang.) — śmiertelna pustka. [przypis redakcyjny]

de anteactis (łac.) — o dawnych sprawach. [przypis redakcyjny]

Death of a King (ang.) — śmierć króla. [przypis redakcyjny]

death — śmierci. [przypis redakcyjny]

Debaty — „Journal des Debats”, wielki dziennik paryski, założony w r. 1789. [przypis redakcyjny]

debetur (łac.) — należy się. [przypis redakcyjny]

debiliores aemulos (łac.) — słabsi nieprzyjaciele. [przypis redakcyjny]

debilitatem mentis (łac.) — osłabienie umysłu. [przypis redakcyjny]

debitam gratificationem (łac.) — należnej nagrody. [przypis redakcyjny]

debite (łac.) — słusznie, zasłużenie. [przypis redakcyjny]

deboszant (z fr.) — hulaka. [przypis redakcyjny]

deboszujący — biesiadujący, pijący. [przypis redakcyjny]

debosz (z fr.) — hulanka, rozpusta. [przypis redakcyjny]

debosz (z fr.) — rozpusta, hulatyka. [przypis redakcyjny]

debrza — wąska, płytka, dolina w kształcie litery V, o stromych, nierównych zboczach, wypłukana przez wody okresowe; z czasem osady mogą ją spłycać i wyrównywać jej zbocza, przekształcając debrzę w dolinę wciosową, parów lub wądół. [przypis redakcyjny]

De Candolle (1778–1841) — sławny botanik genewski. [przypis redakcyjny]

decem laudes, centum laudes, quinquaginta laudes, mille laudes (łac.) — dziesięć pochwał, sto pochwał, pięćdziesiąt pochwał, tysiąc pochwał. [przypis redakcyjny]

Decemviri — byli w Rzymie (acz pierwej w Grecyi) najwyżsi panowie, którzy byli na miejsce konsulów postanowieni; ale ta odmiana nie długo trwała. Zwano je decemviri, że ich 10 było. Tytus Liwiusz Dekady, ks. 3. [przypis redakcyjny]

Decet eos laudare defunctos, qui res arduas praeclarasque fecerunt (łac.) — Przystoi sławić po śmierci takich, którzy rzeczy trudnych i świetnych dokonali (Platon). Wszystkie trzy cytaty oznaczone na marginesie rękopisu. [przypis redakcyjny]

de contrario rerum successu (łac.) — o przeciwnym obrocie rzeczy. [przypis redakcyjny]

decoquere ante parta maiorum nati, sanguinis non virtutis haeredes? Equites! (łac.) — urodzeni do trwonienia tego, co przodkowie zebrali… czyśmy dziedzicami krwi a nie cnoty? Rycerze! [przypis redakcyjny]

decoris et honoris (łac.) — godności i honoru. [przypis redakcyjny]

decorum (z łac. decorus: przyzwoity, stosowny) — zasada zgodności formy i treści; termin pochodzący z Poetyki Arystotelesa. [przypis redakcyjny]

de crimine laesae Maiestatis (łac.) — o zbrodni obrazy Majestatu. [przypis redakcyjny]

decus, decoris (łac.) — chluba, ozdoba. [przypis redakcyjny]

decyz — zarządzenie, decyzja. [przypis redakcyjny]

Deczyński rozpoczął pisać swoje pamiętniki — tekst francuski podajemy tu w przekładzie polskim (przyp. wyd.). [przypis redakcyjny]

Dedalus — budowniczy ateński, miał zbudować Minosowi na Krecie labirynt. [przypis redakcyjny]

de domo (łac.) — z domu. [przypis redakcyjny]

dedykacja — tu: poświęcenie kościoła. [przypis redakcyjny]

deesse (łac.) — opuścić. [przypis redakcyjny]

deesse (łac.) — uchybić. [przypis redakcyjny]

deest (łac. desum, deesse) — jest niobecny, brakuje. [przypis redakcyjny]

de facto (łac.) — faktycznie. [przypis redakcyjny]

de facto (łac.) — w istocie, w rzeczywistości. [przypis redakcyjny]

defalka — potrącenie, obniżenie czynszu. [przypis redakcyjny]

defektowi — niedomaganiu, brakowi. [przypis redakcyjny]

defektu — błędu. [przypis redakcyjny]

defendens (łac. broniący) — obrońca tez stanowiących przedmiot dysputy. [przypis redakcyjny]

defensionis patriae (łac.) — obrony ojczyzny. [przypis redakcyjny]

defensive (łac.) — odpornie. [przypis redakcyjny]

defensor patriae (łac.) — obrońca ojczyzny. [przypis redakcyjny]

definitor — pomocnik prowincjała, tj. przełożonego nad klasztorami całej prowincji a. kraju. [przypis redakcyjny]

deformitatem (łac.) — uszczerbek, zrujnowanie. [przypis redakcyjny]

defraudacja — sprzeniewierzenie; także przemyt przez granicę. [przypis redakcyjny]

defraudator regum (łac.) — zdrajcą królów. [przypis redakcyjny]

defuncti periculo (łac.) — przebywszy niebezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]

degeneracją (z łac.) — [forma B.lp r.ż.:] przekształcenie. [przypis redakcyjny]

Degen (niem.) — szpada. Sdegena jest prawdopodobnie nieużywaną już formą dialektową. [przypis redakcyjny]

degradacja — zejście na niższy stopień. [przypis redakcyjny]

de grubis (niby po łacinie) — ordynarnie, grubiańsko; tu: na całego. [przypis redakcyjny]

De gustibus disputandum non est (łac.) — O gustach się nie dyskutuje. [przypis redakcyjny]

Deh! quando (…) sua gemma — „Ach, kiedy wrócisz na świat żywych, racz także poświęcić mi wspomnienie. Jestem Pia; Siena dała mi życie; znalazłam śmierć w naszych bagniskach. Ten, który, zaślubiając mnie, dał mi swój pierścień, zna moje dzieje”. [przypis redakcyjny]

dei proprium est protegere, quos dignos iudicat (łac.) — właściwe Bogu jest osłaniać tych, których godnymi [tego] sądzi. [przypis redakcyjny]

de iure debebatur (łac.) — prawnie należało się. [przypis redakcyjny]

deka (daw.) — pokrowiec, osłona. [przypis redakcyjny]