Przypisy

wojaż — podróż. [przypis redakcyjny]

Wojciech Kryski (zm. 1566) — prawnik, dyplomata, dworzanin Zygmunta Augusta, sportretowany przez Górnickiego w Dworzaninie jako znawca zwyczajów renesansowych. [przypis redakcyjny]

wojen (daw.) — żołnierz, wojownik. [przypis redakcyjny]

wojennik (daw.) — wojownik. [przypis redakcyjny]

Województwa ruskie — kolebka bogactwa i potęgi Żółkiewskich, Sobieskich, Wiśniowieckich, Ostrogskich, Koreckich, Zasławskich, Sieniawskich, Zbaraskich; z współczesnych Staszicowi przede wszystkim Czartoryskich, Potockich i Zamoyskich [mowa o wielkich latyfundiach magnatów polskich na terenach dzisiejszej Ukrainy; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

wojewoda kijowski — Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649), magnat, polityk, wojewoda kijowski. [przypis redakcyjny]

wojewoda malborski — Jan Franciszek Bieliński. [przypis redakcyjny]

wojewoda ruski — Jabłonowski, Stanisław Jan; później hetman wielki koronny, przyjaciel Jana III. [przypis redakcyjny]

wojewoda sieradzki — Pieniążek, Jan, skarbnik przemyski 1661, starosta oświęcimski 1666, woj. sieradzki. [przypis redakcyjny]

Wojewoda — Stan[isław] Małachowski. [przypis redakcyjny]

Wojewoda — tu: Czarniecki. [przypis redakcyjny]

Wojewoda — w baśni dramatycznej L. Rydla Zaczarowane koło Wojewoda, jedna z głównych postaci, zapisawszy duszę diabłu dla zdobycia buławy hetmańskiej, na koniec musi mu ją oddać. Stąd analogia między Hetmanem a Wojewodą. [przypis redakcyjny]

wojewodzic smoleński — Adam Sarbiewski. [przypis redakcyjny]

wojłoczek — grube sukno. [przypis redakcyjny]

wojłok — podkład, pilśń pod siodło. [przypis redakcyjny]

wojn — 2. przypadek lm [tj. D. od: wojna]. [przypis redakcyjny]

wojna bułgarska — wojna ta została wypowiedziana Turcji przez Rosję pod pretekstem obrony Bułgarów i toczyła się głównie na terenie Bułgarii; stąd nazwa bułgarskiej [przypis redakcyjny]

wojna stała — wojna regularna, prowadzona stałym wojskiem zgodnie z zasadami sztuki wojennej. [przypis redakcyjny]

wojna — [tu:] bitwa. [przypis redakcyjny]

wojna włoska z r. 1859 — wojna Królestwa Sardynii i Francji przeciw Austrii, jeden z etapów walk o zjednoczenie Włoch. [przypis redakcyjny]

wojna wschodnia — wojna rosyjsko-turecka. [przypis redakcyjny]

wojna z Afganistanem — Afganistan: wtedy królestwo we wschodniej części Wyżyny Irańskiej. Od początku XIX w. przedmiot stałego sporu między Rosją a Anglią. Z końcem listopada 1878 r. Wielka Brytania, niezadowolona ze wzrostu wpływów rosyjskich w Afganistanie, wypowiedziała mu wojnę. Po pierwszych sukcesach ofensywa angielska napotkała (w połowie grudnia) przejściowe trudności (powstanie plemion górskich na tyłach armii), które wkrótce jednak zostały pokonane. [przypis redakcyjny]

wojna… z Zulusami — Zulusi: wojownicze plemię murzyńskie w Afryce południowo-wschodniej. W początkach roku 1879 Anglia rozpoczęła wojnę z Zulusami, którzy po półrocznej walce zostali pokonani przez gen. Wolseleya. Od tego czasu kraj Zulusów był kolonią angielską. [przypis redakcyjny]

wojn (daw.) — 2. przypadek [tj. D.] lm [dziś: wojen]. [przypis redakcyjny]

wojn (daw.) — [forma] 2. przypadka [tj. D.] lm [od M.lp wojna]. [przypis redakcyjny]

wojnickich — okazja wojnicka, tj. klęska wojsk polskich pod Wojniczem 3 października 1655 w bitwie ze Szwedami. [przypis redakcyjny]

Wojniłów — misteczko na Ukrainie, w daw. województwie stanisławowskim. [przypis redakcyjny]

Wojniłowicz, Michał — starosta krosieński, porucznik chorągwi husarskiej. [przypis redakcyjny]

wojny: pruska i francuska, rozpoczynały się w lecie — wojna prusko-austriacka rozpoczęła się w czerwcu 1866 r., wojna francusko-niemiecka w lipcu 1870 r. [przypis redakcyjny]

wojownym — wojowniczym. [przypis redakcyjny]

wojska — kozackiego. [przypis redakcyjny]

wojska lilij złotych — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]

Wojska regularne, ta zaraza i wyludnienie Europy — por. w Ekonomii politycznej: „Wynalazek artylerii i fortyfikacji zmusił w naszych czasach panujących europejskich do wprowadzenia wojsk regularnych, utrzymywanych w celu strzeżenia twierdz; jednak należy się obawiać ze względów wielce uzasadnionych, żeby to nie wywołało również bardzo groźnych skutków. Niemniej trzeba będzie wyludniać wsie dla utworzenia armii i garnizonów; niemniej trzeba będzie dla ich utrzymania gnieść narody; a te niebezpieczne urządzenia rozszerzają się od pewnego czasu we wszystkich naszych klimatach z taką szybkością, że można stąd wróżyć tylko bliskie wyludnienie Europy i wcześniejszą lub późniejszą ruinę ludów, które ją zamieszkują”. [przypis redakcyjny]

wojska romańskie (wł. le genti da Romagnia) — z Romanii, krainy sąsiadującej od południa z księstwem ferarskim, a należącej do papieża. [przypis redakcyjny]

wojska ubrane — tu: uzbrojone. [przypis redakcyjny]

wojskiej — żony wojskiego. „Wojski, urząd wojewódzki na doglądanie bezpieczeństwa publicznego, gdy stan szlachecki na koń siada w pospolitym ruszeniu”. (Zbiór potrzebn. wiad.). [przypis redakcyjny]

wojsko Chrystusowe — Kościół powszechny i współwyznawcy jego. [przypis redakcyjny]

wojsko rozłożyć (…) w dobrach szlacheckich i żyć za uproszeniem — dobra szlacheckie (ziemskie) były wolne od powinności (stanowisk i dostaw). [przypis redakcyjny]

wojsko zniszczone — zmarnowanie starostw, z których czwarta część dochodu, czyli kwarta, szła na utrzymanie wojska. [przypis redakcyjny]

W.O.J. — wielebny ojciec jezuita. [przypis redakcyjny]

wokacja — powołanie. [przypis redakcyjny]

wokacja (z łac.) — powołanie. [przypis redakcyjny]

wokacja (z łac.) — powołanie, urząd. [przypis redakcyjny]

wokalizy — ćwiczenia w śpiewie bez słów, polegające na śpiewaniu jednej samogłoski. [przypis redakcyjny]

wokanda (z łac.) — książeczka z wykazem spraw, u sądu wywoływanych. [przypis redakcyjny]

w (…) okresie czasu — dziś popr.: w tak krótkim czasie; słowa: „okres” i „czas” stanowią w zasadzie synonimy (poza rzadko stosowanym terminem z zakresu retoryki, w której słowo „okres” nie odnosi się do upływu czasu, ale do budowy tekstu czy wypowiedzi). [przypis redakcyjny]

woła Illuminare — Illuminare, illuminare Ierusalem, quia venit lux tua: to słowa wyjęte z proroctwa Izajasza, powtarzające się jako antyfona w modlitwach kościelnych przez całą oktawę Trzech Króli [tj. przez osiem dni po święcie Trzech Króli, przypadającym na 6 stycznia; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Wołga — najdłuższa rzeka Europy; przepływa przez Rosję. [przypis redakcyjny]

Wołkowysk — miasto nad Rosią na wsch. od Grodna. [przypis redakcyjny]

Wołoch — człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]

wołokit (z ros.) — włóczęga. [przypis redakcyjny]

wołoski, multański — z Wołoszczyzny (właściwej), krainy naddunajskiej oraz Multan (Mołdawii), tj. północnej, górzystej części Wołoszczyzny. [przypis redakcyjny]

wołosza — lekkie chorągwie wołoskie. [przypis redakcyjny]

wołosza — tu: lekka jazda, składająca się głównie z ochotników wołoskich. [przypis redakcyjny]

Wołosz a. Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]

Wołoszyn — towarzysz z chorągwi wołoskiej. [przypis redakcyjny]

Wołpa — misteczko przy ujściu rzeki Wołpy do Rossy, blisko lewego brzegu Niemna, na płd.-wsch. od Grodna. [przypis redakcyjny]

wołu chciała przysieść mało (starop.) — chciała na krótko usiąść na wołu. [przypis redakcyjny]

Wołyń — kraina Rusi, potem Rzeczypospolitej; obecnie płn.-zach. część Ukrainy. Obszar usytuowany między górnym Bugiem a Słuczą, na płn. do dorzecza Prypeci. [przypis redakcyjny]

wolą — dziś: wolę (dawn. B. l.p. rzeczowników r. ż. z osn. spółgł. podnieb.; por.: panią. [przypis redakcyjny]

wola chce tylko chcieć i dlatego jest wiecznie niezaspokojona — zob. Wstęp. [przypis redakcyjny]

wola gatunku popycha ku sobie kochających się — zob. II. 623. Methaphysik der Geschlechtsliebe. [przypis redakcyjny]

Wola jest władcą (…) światów — II. 589; III. 272, 311; IV. 33, 87, 108. [przypis redakcyjny]

wolał — wolał zastać go. [przypis redakcyjny]

wolancik — lekki, odkryty powozik. [przypis redakcyjny]

Wola, przez którą tchnie (…) miłość (…) przez złą wolę objawia się chciwość — Miłość prawdziwa objawia się wolą udzielania się drugim. Fałszywa zaś objawia się żądzą brania czegoś od drugich. Z natchnienia więc tej miłości prawdziwej zamilkli błogosławieni, żeby zadość uczynić życzeniu poety. [przypis redakcyjny]

wola (z ukr.) — wolność, swoboda. [przypis redakcyjny]

wolę. [przypis redakcyjny]

wolej — woli; dawn. D. l. p. rzeczowników r. ż. z osn. spółgł. podniebienną, używany w w. XVI obok D. z końcówką na –e. [przypis redakcyjny]

wolentariusz (z łac.) — ochotnik, żołnierz walczący na własną rękę, bez przydziału i żołdu. [przypis redakcyjny]

wolentarski — ochotniczy. [przypis redakcyjny]

wolentarz — ochotnik. [przypis redakcyjny]

wolentarz — ochotnik, wolontariusz. [przypis redakcyjny]

wolentarz (z łac.) — ochotnik. [przypis redakcyjny]

wolentarz (z łac.) — ochotnik, wolontariusz. [przypis redakcyjny]

wolną nazywa się taka rzecz (…) konieczną zaś (…) — Por. List 58 (dawniej 57) § 2. [przypis redakcyjny]

wolne Beduiny — szczepy arabskie prowadzące koczowniczy tryb życia na pustyni. [przypis redakcyjny]

wolne — swobodnie wypowiedziane, niehamowane. [przypis redakcyjny]

wolne zboża — dostępne dla wszystkich, stanowiące wspólną własność. [przypis redakcyjny]

wolniejszy — łagodniejszy, lepszy. [przypis redakcyjny]

wolnomularski — wolnomularstwo jako tajne stowarzyszenie otaczało swe obrzędy tajemniczością. [przypis redakcyjny]

wolność i własność obywatela będzie rozciągać się tak daleko, dopokąd nie szkodzi prawu obywateli innych — por. tożsame w treści określenie wolności w Deklaracji Praw Człowieka, art. 4. [przypis redakcyjny]

wolność jest pojęciem negatywnym — zob. niniejszej rozprawy ustęp 8. [przypis redakcyjny]

Wolność jest potrawą pożywną, ale trudno strawną: trzeba bardzo zdrowych żołądków, by ją znieść — por. w dedykacji Rozprawy o nierówności: „…bo z wolnością jest tak, jak z tymi potrawami ciężkimi i pożywnymi albo z tymi szlachetnymi winami, które mogą żywić i wzmacniać organizmy silne, do nich przyzwyczajone, ale które osłabiają, niszczą i upijają słabych i delikatnych, z nimi nieoswojonych”. [przypis redakcyjny]

wolny glejt (daw.) — list żelazny, zapewniający bezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]

Wolski, Łukasz — syn podstolego rawskiego, towarzysz chorągwi Wacława Leszczyńskiego, krajczego koronnego; jak pisze Łoś: „człowiek dzielny, młodzian dość doświadczony”. [przypis redakcyjny]

Wolter (1694–1778) — wielki pisarz francuski, wybitny ideolog Oświecenia, ostro zwalczał Kościół katolicki, teologię i moralność chrześcijańską. [przypis redakcyjny]

wolumina — księgi. [przypis redakcyjny]

womity — wymioty, torsje. [przypis redakcyjny]

w onej dawnej swej całości (starop.) — z duszą i ciałem. [przypis redakcyjny]

wonia (daw. r. ż.) — woń. [przypis redakcyjny]

woniającej (starop. forma) — wonnej, [tu:] pełnej zapachu człowieka poczciwego. [przypis redakcyjny]

Woni tak wdzięcznych, jakich ogrody sabejskie — kraina Sabeów (dziś Jemen) słynęła w starożytności z hodowli balsamu i innych wonności. [przypis redakcyjny]

w on pośledni przymorek (starop.) — w czasie ostatniej zarazy. [przypis redakcyjny]

w opowiadaniu hotentockim (…) zamieszczonym w „Znawcy” — „The Connaisseur”, vol. I, nr 21. [przypis redakcyjny]

w orderach chodzę — po pacyfikacji wsi, przeprowadzonej przez administrację cesarską latem 1846 r., władze rozdały nagrody gromadom chłopskim zasłużonym w rozgromieniu szlachty gotującej się do powstania; oprócz nagród pieniężnych administracja rozdała również medale („ordery”). Legenda przyznała szczególny medal honorowy Szeli właśnie, choć nie odpowiadało to rzeczywistości: chłopski prowodyr nadawał się do usunięcia z okolicy, w której był działał, więc i przeniesiono go na wschód, na wówczas austriacką Bukowinę. [przypis redakcyjny]

Worek o dziobie troistym — z potrójnym otworem, herb jednego z największych lichwiarzy florenckich, rycerza Boiamenti de Bicci, który wtedy żył jeszcze. [przypis redakcyjny]

worki — mieszki, sakiewki na pieniądze. [przypis redakcyjny]

worożycha (ukr.) — wróżka. [przypis redakcyjny]

woskresnąć (z rus.) — zmartwychwstać. [przypis redakcyjny]