Przypisy

Seguin, Marc (1786–1875) — francuski inżynier, wynalazca mostu wiszącego oraz ulepszonego kotła parowego. [przypis edytorski]

se gwarzcie (gw.) — rozmawiajcie sobie. [przypis edytorski]

se (gw.) — sobie. [przypis edytorski]

sehen Sie (niem.) — widzi pan. [przypis edytorski]

Sehenswürdigkeit (niem.) — atrakcje turystyczne. [przypis edytorski]

Sehr grosser Mann (niem.) — bardzo wielki człowiek. [przypis edytorski]

Sehr gut (niem.) — bardzo dobrze. [przypis edytorski]

Sehr unangenehm! (niem.) — Bardzo nieprzyjemne! [przypis edytorski]

Sei catolico? (wł.) — Jesteś katolikiem? [przypis edytorski]

seicentysta — wł. secentista a. seicentista, przedstawiciel kultury Seicento (XVII wieku). [przypis edytorski]

Seidel, Ludwig Wilhelm (1802–1894) — austriacki księgarz i wydawca. [przypis edytorski]

Seid — postać z tragedii Woltera Fanatyzm, czyli Mahomet (1736), lojalny sługa i wyznawca, ślepo oddany przywódcy. [przypis edytorski]

seid — tu z fr. séide (znaczenie, które trafiło do jęz. francuskiego za sprawą powiastki Woltera): osoba, która wykazuje ślepe, fanatyczne oddanie panu, przywódcy lub sekcie; w jęz. polskim seid: w islamie tytuł potomków proroka Mahometa lub, w niektórych krajach muzułmańskich, grzecznościowy tytuł muzułmanina. [przypis edytorski]

sei im Umkehren — es ginge ihm besser. [przypis edytorski]

Seillière, Ernest (1866–1955) — francuski pisarz, dziennikarz i krytyk literacki. [przypis edytorski]

Seillière, Ernest-Antoine (1866–1955) — francuski pisarz, dziennikarz i krytyk. [przypis edytorski]

Seine Durchlaucht (niem.) — Jego Wysokość. [przypis edytorski]

Seine et Oise — dawny departament we Francji (1790–1968), obejmujący północną, zachodnią i południową część obecnej metropolii Paryża. [przypis edytorski]

seinen Zahn auf die Stadt haben — die Stadt nicht leiden kann. [przypis edytorski]

Sein und Zeit (niem.) — Bycie i czas. [przypis edytorski]

Seir — biblijna nazwa górzystego regionu na płd. od Morza Martwego, na płd.-wsch. od Królestwa Judy; niekiedy Seirem nazywano cały Edom, niegościnną krainę historyczną rozciągającą się po obu stronach Seiru, zamieszkiwaną przez Edomitów (wg Biblii potomków Ezawa-Edoma, brata Jakuba), z którymi od czasów Saula Izraelici często prowadzili wojny. [przypis edytorski]

Seiren (gr.; mit. gr.) — syrena: pół kobieta, pół ryba; syreny wabiły urzekającym śpiewem żeglarzy, których statki rozbijały się na skalistym wybrzeżu ich wyspy. [przypis edytorski]

Seismos — przydomek boga Posejdona; tu personifikacja trzęsienia ziemi. [przypis edytorski]

sejder (jid., hebr. seder: porządek) — uroczysta uczta w pierwszy wieczór święta Paschy, najważniejszego święta religijnego w judaizmie. [przypis edytorski]

Sejm Czteroletni — sejm walny zwołany 6 października 1788, obradujący do 29 maja 1792; uchwalił m.in. Konstytucję 3 maja, znacząco zmieniającą ustrój Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]

sejmiech — dziś popr. forma Msc.lm: sejmach. [przypis edytorski]

sejm konwokacyjny — zwoływany w okresie bezkrólewia sejm poprzedzający wolną elekcję; ustalano na nim termin i miejsce elekcji, a także kandydatów, spośród których miano wybierać nowego władcę i pacta conventa mające obowiązywać króla. Pierwszy sejm konwokacyjny odbył się w 1573 r. po śmierci Zygmunta Augusta. [przypis edytorski]

Sejmowym marszałkom, gdy Sejm jest zgromadzony, raporta oddawać będą — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

sejm pod Herodem obierany — sejm powstańczy i emigracyjny, obierany w Polsce znajdującej się pod panowaniem cara Mikołaja I. [przypis edytorski]

sejm — sejm polski, zorganizowany w czasie powstania listopadowego 1830–1831, jego członkowie wyemigrowali po powstaniu do Francji, Niemiec itp. [przypis edytorski]

Sejm Ustawodawczy — jednoizbowy organ parlamentarny wybrany dla uchwalenia konstytucji II Rzeczypospolitej, powołany na podstawie dekretu z 28 listopada 1918, wyłoniony w wyborach, które odbyły się 26 stycznia 1919, działający na posiedzeniach od 10 lutego 1919 do 27 listopada 1922. [przypis edytorski]

Sejm Ustawodawczy — pierwszy sejm w II Rzeczypospolitej, powołany w celu uchwalenia konstytucji, funkcjonujący w latach 1919–1922; w jego składzie znalazło się znalazło się osiem posłanek. [przypis edytorski]

sejsmograf — urządzenie, które rejestruje drgania powierzchni Ziemi podczas wstrząsów sejsmicznych. [przypis edytorski]

sejzyng a. sejzing, — krótka (o dł. 0,5–1,5 m) linka zakończona zaplecionym uchem, służąca do związywania zrzuconych żaglów przy drzewcach, wiązania bucht (ułożonych zwojów) grubej liny itp. [przypis edytorski]

sekatura (daw.) — nękanie, prześladowanie kogoś. [przypis edytorski]

sekatura — dokuczanie, łajanie. [przypis edytorski]

sekatura — tu: sekowanie, dokuczanie słabszym. [przypis edytorski]

sekatura (z wł.) — szykana, nękanie, prześladowanie. [przypis edytorski]

Sekcja Baretti — nazwa szkoły. [przypis edytorski]

sekcja — tu: szkoła. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio, krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio: krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

Sekeletu (ok. 1835–1863) — król Makololów (od ok. 1851) w ob. zach. Zambii. [przypis edytorski]

seki-demiseki — wina wytrawne i półwytrawne (fr. sec oraz demi-sec). [przypis edytorski]

seklius — gubrys jūroje netoli kranto. [przypis edytorski]

sekować (wł. seccare) — dręczyć, nękać, prześladować, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

sekować (z wł.) — dręczyć, nękać, prześladować, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

sekrecja (daw.) — wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja — wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja (z łac.) — wydzielanie. [przypis edytorski]

sekreta (daw.) — dziś popr. lm: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś popr. forma B. lm: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś popr.: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś: sekrety. [przypis edytorski]

sekretarzów — dziś popr.: sekretarzy. [przypis edytorski]

sekretarzyk — biurko z nadbudówką zawierającą szufladki. [przypis edytorski]

sekretarzyk — biurko z umieszczonym na jego blacie elementem zawierającym szufladki. [przypis edytorski]

sekretarzyk — mebel przypominający biurko, z kompletem szufladek ustawionych na blacie. [przypis edytorski]

sekretnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: sekretnymi. [przypis edytorski]

sekstans — przyrząd nawigacyjny. [przypis edytorski]

sekstant — przyrząd nawigacyjny do pomiaru wysokości ciał niebieskich nad horyzontem, używany także do pomiaru kątów poziomych i pionowych pomiędzy obiektami widocznymi na Ziemi. [przypis edytorski]

sekstant — przyrząd stosowany w żeglarstwie i astronomii, służący do mierzenia wysokości (kąta wzniesienia) ciał niebieskich nad horyzontem, a także kątów poziomych i pionowych pomiędzy obiektami widocznymi na powierzchni ziemi. [przypis edytorski]

sekstern — tu: zeszyt (ogólnie: sześciokrotnie złożony arkusz papieru). [przypis edytorski]

Sekstus Pompejusz (75–35 p.n.e.) — rzymski dowódca, młodszy syn Pompejusza Wielkiego (członka I triumwiratu, pokonanego przez Juliusza Cezara w wojnie domowej); przeciwnik Juliusza Cezara, później walczył z II triumwiratem, od 42 p.n.e. dzięki potężnej flocie kontrolując Sycylię. [przypis edytorski]

Sekstus Pompejusz (75–35 p.n.e.) — rzymski dowódca, młodszy syn Pompejusza Wielkiego (członka I triumwiratu, pokonanego przez Juliusza Cezara w wojnie domowej); przeciwnik Juliusza Cezara, później walczył z II triumwiratem. [przypis edytorski]

Sekstus Tarkwiniusz — wg tradycji syn ostatniego króla rzymskiego pochodzenia etruskiego, Tarkwiniusza Pysznego; goszcząc krewniaka, zgwałcił jego żonę Lukrecję, która popełniła samobójstwo, co stało się przyczyną powstania, wypędzenia króla z Rzymu i ustanowienia republiki (509 p.n.e.); zob. Liwiusz Od założenia Miasta I 57–50. [przypis edytorski]

sekstyna — strofa sześciowersowa. [przypis edytorski]

seksus (łac. sexus) — płeć. [przypis edytorski]

sekta Alego — szyicki nurt islamu, powstały w wyniku sporu o sukcesję po śmierci Mahometa; za jego prawowitych następców szyicki uznają jedynie członków jego rodziny, potomków Alego ibn Abi Taliba i córki proroka, Fatimy; szyizm dominuje w Iranie (dawna Persja), Iraku i Azerbejdżanie. [przypis edytorski]

sektant — sekciarz; członek grupy odcinającej się od ogółu. [przypis edytorski]

sektarz (daw.) — członek sekty. [przypis edytorski]

sektarz — siekciarz, heretyk. [przypis edytorski]

sektųs — trump.: sektųsi. [przypis edytorski]

sekt (z niem.) — wino musujące. [przypis edytorski]

sekularny — tu: występujący raz na stulecie. [przypis edytorski]

Sekulase Kulorum — fonetycznie zapisane, z odmiennym podziałem na wyrazy, łac. secula seculorum: wieki wieków; wyrażenie używane podczas mszy katolickiej w obrządku łacińskim. [przypis edytorski]

Sekulum — Jahrhundert. [przypis edytorski]

sekundant — pełnomocnik w trakcie pojedynku, wybierany przez każdego z uczestników. [przypis edytorski]

sekundant — świadek osoby biorącej udział w pojedynku. [przypis edytorski]

sekundant (z łac.) — pośrednik i świadek uczestnika pojedynku; przed walką ustalał jej warunki z sekundantem przeciwnika i pilnował ich przestrzegania, m.in. w przypadku pojedynku na broń palną odmierzał krokami ustaloną odległość, w jakiej mają stanąć uczestnicy, żeby do siebie strzelać. [przypis edytorski]

sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundare) — wspierać, pomagać; wtórować. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundo, secundare) — pomagać, towarzyszyć; ochraniać, bronić. [przypis edytorski]

Sekwana — rzeka w płn. Francji, przepływająca przez Paryż. [przypis edytorski]

sekwestrator — urzędnik dokonujący sekwestracji, egzekucji zaległych podatków. [przypis edytorski]

sekwestr (daw.) — konfiskata majątku. [przypis edytorski]

sekwestr — konfiskata majątku. [przypis edytorski]

sekwestr — zajęcie majątku na rzecz państwa. [przypis edytorski]

sekwestr — zajęcie majątku w celu zapewnienia realizacji dochodzonego roszczenia. [przypis edytorski]

sełedec a. osełedec — noszony przez Kozaków kosmyk włosów na czubku ogolonej głowy. [przypis edytorski]

seł (gw.) — szedł. [przypis edytorski]

seło — wieś. [przypis edytorski]

seladon — dziś popr.: celadon: sentymentalny, wierny kochanek; od imienia Celadona, bohatera popularnej sielankowej powieści-rzeki Astrea (1607–1627) Honoriusza d'Urfé. [przypis edytorski]

Seladon — uosobienie sentymentalnego kochanka; bohater sielankowej powieści-rzeki Astrea Honoriusza d'Urfé, publikowanej w latach 1607–1627 i cieszącej się szaloną popularnością; za życia autor wydał trzy części, a po jego śmierci w 1625 r., na podstawie pozostawionych przez niego notatek do ciągu dalszego Balthazar Baro i Pierre Boitel dopisali kolejne trzy. [przypis edytorski]

selam (tur.) — witaj (formuła powitania). [przypis edytorski]

Selangor — stan w Malezji. [przypis edytorski]

Selbstdasein (niem.: Selbst: jaźń; selbst: samo w sobie; dasein: bycie tu, tu-bycie) — bycie samo w sobie; nie do końca jasne odwołanie do terminu z zakresu fenomenologii: dasein, oznaczającego w filozofii Jaspersa „byt w sobie”, czyste istnienie (którego przeciwieństwem jest egzystencja, otwarta na autentyczne bycie), zaś w filozofii Heideggera odwrotnie, oznaczającego sposób przejawiania się rzeczy (byt; którego przeciwieństwem jest fenomen w sensie ścisłym, sein: bycie, jako zasada istnienia rzeczy). [przypis edytorski]

Selbstlob stinkt (niem.) — samolub cuchnie. [przypis edytorski]

seledyn, kolor seledynowy — kolor bladozielony. [przypis edytorski]

Selene (mit. gr.) — bogini i personifikacja księżyca. [przypis edytorski]