Przypisy

ką šviną — po šviną. [przypis redakcyjny]

kabała — wróżba z kart tarota. [przypis redakcyjny]

kabały (z hebr.) — tu: knowania, trudności. [przypis redakcyjny]

kabalistyczne słowa — kabała: żydowska mistyczna filozofia religii w średniowieczu. Kabaliści stosowali w swych dociekaniach kombinacje liczb i liter, którym przypisywali głębsze znaczenie. [przypis redakcyjny]

Kabaret szalony — wiersz ten napisany był jako ilustracja do obrazu K. Sichulskiego, zawieszonego w sali kawiarni Michalika. Obraz przedstawiał szaloną jazdę uczestników Zielonego Balonika na księżyc, gdzie wita ich mistrz Twardowski w kontuszu i przy szabli. Wiersz zawiera żartobliwe aluzje do uczestników pogoni oraz do krakowskich wydarzeń w zakresie kulturalno-artystycznym. [przypis redakcyjny]

kabatek (starop.) — kaftanik, suknia spodnia. [przypis redakcyjny]

kabatki rzeżą (starop.) — sukna przykrawać każą. [przypis redakcyjny]

kabat (starop.) — kaftan. [przypis redakcyjny]

kabat — wcięta w pasie kurtka czerwona albo jasnobłękitna, z dwiema fałdami z tyłu, niekiedy naszywana. [przypis redakcyjny]

kabriolet (fr. cabriolet) — lekki dwukołowy jednokonny wózek. [przypis redakcyjny]

kabyśwa (gw.) — gdzie byśmy (ka: gdzie, śwa: -śmy, końcówka tzw. liczby podwójnej). [przypis redakcyjny]

kacapski — pogardliwie: rosyjski. [przypis redakcyjny]

kacerny (daw.) — haniebny, srogi. [przypis redakcyjny]

kacerny — okrutny. [przypis redakcyjny]

kacerz (z gr. za pośred. niem.) — zwolennik nauki chrześcijańskiej odmiennej od katolicyzmu. [przypis redakcyjny]

kacha — ils mangent à la fin de leur repas de l'orge mondée assaisonnée de beurre, ce qu'ils nomment kacha (Beauplan). [przypis redakcyjny]

kacyk (z hiszp. cacique: meksykański władca tubylczy) — pomniejszy samowładca barbarzyński. [przypis redakcyjny]

kadencja — okres urzędowania. [przypis redakcyjny]

kadencyj — [daw. D.lm:] czasu urzędowania. [przypis redakcyjny]

Kadma grodu, domów Amfiona — Domy Amfiona znajdują się w Tebach. Amfion, bliźniak Zethosa, był drugim założycielem Teb. Bo podczas gdy Kadmos zbudował fortecę miasta, Kadmeę, on dźwiękami swej lutni ułożył mury gród okalające. [przypis redakcyjny]

Kadmos — mąż Harmonii, uchodził za założyciela Kadmei, czyli Teb w Beocji. [przypis redakcyjny]

kaduceus (z łac.; mit. gr.) — laska Hermesa, przewodnika dusz zmarłych w ich drodze do Hadesu, także jako herolda i posła Zeusa, również boga handlu. Laseczka Hermesa, w oplocie dwóch wężów, była skrzydlata. Tu ironicznie: jako symbol przewodnictwa ideowego, politycznego. Komentatorzy zwracają uwagę na później powstały portret R. Starzewskiego pędzla Jacka Malczewskiego, z kaduceuszem uwieńczonym główką Stanisława Koźmiana, jednego z przywódców krakowskich „stańczyków”. [przypis redakcyjny]

kaduk — bies, licho. [przypis redakcyjny]

kaduk — spadek bezdziedziczny, prawo dziedziczenia takich dóbr. [przypis redakcyjny]

kaduk (z łac.) — majętność, która po bezpotomnej śmierci właściciela przechodziła na własność skarbu i należała do rozdawnictwa królewskiego. [przypis redakcyjny]

kafel (niem. Kachel) — tu: miska do mielenia tabaki. [przypis redakcyjny]

kafenhauzy — kawiarnie. [przypis redakcyjny]

Kafron — wyrazu „Kafron” nie zna oryginał. [przypis redakcyjny]

Kafrowie — nazwa nadana przez Arabów pd. i wsch. afrykańskim ludom Bantu. [przypis redakcyjny]

kaftan — noszony pod sukmaną (kierezją) żupanik z rękawami, granatowy na czerwonej podszewce, naszywany frędzlami i metalowymi guziczkami. [przypis redakcyjny]

kahalnej — gminnej; kahał (z hebr. Qahal: zebranie, wiec, rada) — rada gminy żydowskiej. [przypis redakcyjny]

Kahamlik — rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru. [przypis redakcyjny]

Kaina — tak nazwana część ostatniego kręgu piekła, gdzie są karani zabójce i zdrajce swoich krewnych i powinowatych. W czasie kiedy Dante tę pieśń napisał, prawdopodobnie Jan Maletasta żył jeszcze. [przypis redakcyjny]

kajet — zeszyt. [przypis redakcyjny]

Kajfasz — według Ewangelii arcykapłan żydowski, który wydał wyrok skazujący na śmierć Chrystusa. [przypis redakcyjny]

kajsi (gw.) — gdzieś. [przypis redakcyjny]

Kajus — Caius Julius Cezar. [przypis redakcyjny]

Kajusz — cesarz rzymski Kaligula. [przypis redakcyjny]

kakawelo — wyraz nienotowany w słownikach. [przypis redakcyjny]

kakogejtona (…) tin'enchoron — chcąc słowa te, jak i inne dalsze zrozumieć, koniecznie trzeba zajrzeć do oryginału, gdyż wyrazy greckie w takiej (niestety) pisowni muszą być niezrozumiałe. [przypis redakcyjny]

kałamajkowy — a. kalamajkowy — z tkaniny wełnianej. [przypis redakcyjny]

kałamaszka — odkryty jednokonny pojazd czterokołowy bez resorów, używany na Kresach w XVII i XVIII w. Drewniane koła osadzone były na drewnianej osi, którą smarowano mazią w celu zmniejszenia oporów. [przypis redakcyjny]

kała — panna na wydaniu lub narzeczona. [przypis redakcyjny]

kałauz (daw., z tur.) — przewodnik. [przypis redakcyjny]

kałauz — przewodnik. [przypis redakcyjny]

kałauz (tur.) — przewodnik. [przypis redakcyjny]

kałauz (z tur.) — przewodnik; kałauzować: odprowadzać pod strażą. [przypis redakcyjny]

kałauz (z tur.) — przewodnik. [przypis redakcyjny]

kałkan (z tur.) — tarcza okrągła. [przypis redakcyjny]

kałmuk — koń kałmucki. Kałmucy, szczep mongolski koczujący w guberni astrachańskiej, trudnili się hodowlą koni. [przypis redakcyjny]

Kałusz — miasto między Stryjem a Stanisławowem, gdzie hetman Sobieski rozgromił kilkutysięczną ordę. [przypis redakcyjny]

kałuz (daw.) — przewodnik. [przypis redakcyjny]

Kalabry — Kalabrowie, mieszkańcy Kalabrii, krainy w południowych Włoszech. [przypis redakcyjny]

Kalandr — Gian-Giacobo Calandra, Mantuańczyk, pisał prozą o miłości. [przypis redakcyjny]

Kalaona — Calaon, zamek w okolicy Padwy. [przypis redakcyjny]

Kalasancjusz, Józef, właśc. Kalasanty 1556–1648) — urodzony w Hiszpanii założyciel zakonu pijarów. [przypis redakcyjny]

Kalatrawa — miasto w Kastylii nad rzeką Guadianą (w Hiszpanii). [przypis redakcyjny]

kalefaktor (z łac.) — sługa szkolny. [przypis redakcyjny]

kalendarz gotajski — właśc. „Almanach Gotajski” („Almanach de Gotha”), rocznik genealogiczny wydawany w niem. mieście Gotha od 1763 r.; czasopismo publikowało genealogie rodzin panujących, arystokracji oraz szlachty (z podziałem na szlachtę z urodzenia i z nadania), a także informacje ogólne istotne w dyplomacji (zarówno o rodzinach jak o poszczególnych krajach). [przypis redakcyjny]

kalendarz — kalendarze XVIII-wieczne celowały m.in. w przepowiedniach pogody oraz wszelkich klęsk żywiołowych, wpływu ciał niebieskich na losy i zdrowie ludzi, wieściły różne nadzwyczajne przypadki; kalendarze były przedmiotem ostrej krytyki ludzi oświecenia. [przypis redakcyjny]

kalenica — zwieńczenie strzechy, umocnione drewnianymi kozłami; do niedawna często znajdowały się tam gniazda bocianie (stąd obraz w metaforze Poety). [przypis redakcyjny]

Kales — miasto portowe Calais we Francji. [przypis redakcyjny]

kaleta (starop.) — worek. [przypis redakcyjny]

Kali — Cagli, miejscowość na wsch. stokach Apeninu. [przypis redakcyjny]

Kalidońskie lasy — szkockie; Szkocja nazywała się w starożytności Kaledonią. [przypis redakcyjny]

Kalif Ali — następca Mahomeda; spowodował rozdział Mahometan na alidów i szyitów. [przypis redakcyjny]

Kaligorant — olbrzym i ludożerca. [przypis redakcyjny]

Kalinowski, Jakub — łowczy podolski. [przypis redakcyjny]

kaliszan (z niem. Kalteschale) — napój chłodzący. [przypis redakcyjny]

Kalkanin — Celio Calcagnini, profesor poetyki w uniwersytecie ferarskim. [przypis redakcyjny]

kalkulowali — obliczali, miarkowali. [przypis redakcyjny]

Kallimachus — uczony grecki z III w. przed Chr., napisał Hymn na Cercerę. [przypis redakcyjny]

Kalnik — miasto nad Sobią na Ukrainie w daw. powiecie winnickim. Sobieski 21 października rozbił tu ordę tatarską. [przypis redakcyjny]

Kaloander — aluzja do bohatera popularnego wówczas romansu włoskiego poety Giovanni Ambrogio Mariniego pt. Calloandro sconosciuto (1640), przetłumaczonego na język polski, którego pełny tytuł brzmi: Kolloander wierny Leonildzie przyjaźni dotrzymujący, przy różnych nienawiści wojennych awanturach i przypadkach, z okazji niedotrzymania słowa między Poliartem, cesarzem konstantynopolitańskim, Enceladona synem, i między Tygryndą, królową trabizońską, Tygranora króla córką, albo historia polityczna, kawalerskie ich dzielności i skrytą miłość przez Hymeneusz dożywotniej przyjaźni między nimi zakończone opisująca. O romansach pisał Krasicki w Zbiorze potrzebn. wiad.: „rodzaj ten pisma, zbyt teraz rozpleniony zabawką momentalną, nie nadgradza nieskończonego uszczerbku w obyczajach młodzieży”. [przypis redakcyjny]

Kalpa — Herakles na wyprawie po woły Gerionesa wbił dwa słupy jeden po stronie europejskiej, Kalpe, drugi w Afryce, Abila, nad Cieśniną Gibraltarską, która jego dopiero miała być dziełem. [przypis redakcyjny]

Kalpa — przylądek, jeden ze słupów Herkulesa na brzegu europejskim; dziś Gibraltar. [przypis redakcyjny]

kalumnią — oszczerstwo, obelgę. [przypis redakcyjny]

kalumnia — potwarz. [przypis redakcyjny]

kalumnie — obelgi, zelżenia. [przypis redakcyjny]

kalwakata a. kawalkata (z wł.) — orszak konny. [przypis redakcyjny]

kalwakata, właśc. kawalkata (z wł.) — orszak konny, gromada. [przypis redakcyjny]

kalwin — protestant, wyznawca doktryny Kalwina. [przypis redakcyjny]

kamaryla (z hiszp.) — tu: „godna kompania”, klika. [przypis redakcyjny]

kamcha (daw.) — adamaszek, atłas. [przypis redakcyjny]

kameduł — członek zakonu o surowej regule, zobowiązany do umartwień i długotrwałego milczenia. [przypis redakcyjny]

kameduli — [nazwa] od miejscowości Camaldoli we Włoszech: zakonnicy zmienionej reguły św. Benedykta. [przypis redakcyjny]

Kameldoł — Camaldoli w Apeninach, słynny klasztor, kolebka kamedułów. [przypis redakcyjny]

kamelizować a. kameryzować — wysadzać drogimi kamieniami. [przypis redakcyjny]

kamelizowaną — wyd. lwow[skie] ma: kameryzowaną. [przypis redakcyjny]

kamelorowy a. kamelarowy (niem. Kameelhaar) — z wełny wielbłądziej. [przypis redakcyjny]

Kameny — Muzy. [przypis redakcyjny]

kameryzowaną — wysadzaną drogimi kamieniami. [przypis redakcyjny]

Kamicione de Pazzi — zabił Ubertina, swojego krewnego. [przypis redakcyjny]

kamień boloński — spat, odmiana baru, czyli barytu, znajdująca się blisko Bolonii w górze Paterno. Odmiana ta sproszkowana, ogrzana, a następnie wystawiona na działanie promieni słonecznych, ma własność fosforyzowania, czyli świecenia w ciemności. [przypis redakcyjny]

Kamieńca — w książce czytamy „kamienia”, co jest najpewniej błędem, pochodzącym ze złego odczytu rękopisu, bo zamek nazywano zawsze Kamieńcem. [przypis redakcyjny]

kamieńc (daw. forma) — 2. przypadek [tj. D.] lm.; kamienic. [przypis redakcyjny]

kamień filozoficzny — domniemany środek, który według alchemików średniowiecznych miał posiadać cudowne własności przemiany metali nieszlachetnych w szlachetne. Próby uzyskania kamienia filozoficznego były oczywiście bezskuteczne, przyczyniły się jednak do stworzenia podstaw naukowych chemii. [przypis redakcyjny]

Kamień — jest kilkanaście wsi tej nazwy w różnych okolicach Polski; może chodzi o Kamień pod Miechowem, w niedalekim sąsiedztwie, i dlatego nie ma bliższego określenia. [przypis redakcyjny]

kamienicy pod Krzysztofory — istnieje dotąd pod tą samą nazwą kamienica narożna w rynku od ulicy Szczepańskiej. [przypis redakcyjny]

Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła. [przypis redakcyjny]