Footnotes

Około stu wiorst kwadratowych — w przybliżeniu 114 km kwadratowych. [przypis redakcyjny]

okolice Saint–Germain — prawdopodobnie Prus ma na myśli wymieniony w poprzednim rozdziale bulwar St. Germain. [przypis redakcyjny]

Okopy Św. Trójcy — dawna warownia przy ujściu Zbrucza do Dniestru, pod Kamieńcem Podolskim. W Nie-Boskiej komedii (1835) Krasiński przedstawił Okopy Św. Trójcy jako ostatnią twierdzę, gdzie broni się arystokracja. [przypis redakcyjny]

oko (…) zwyczajne słońcu — w wyd. III: „słońca”, co jest prawdopodobnie pomyłką drukarską, poprawioną przez Czubka, którą to poprawkę wprowadził też Kleiner. [przypis redakcyjny]

okpił J-go — Jerzego Lubomirskiego. [przypis redakcyjny]

okrasa (daw.) — ozdoba. [przypis redakcyjny]

określenia czci (…) i pogardy — Zob. Przyp. do Tw. 52. [przypis redakcyjny]

określenia etyczne (…) u Kanta — por. Wstęp. [przypis redakcyjny]

Określenia — Por. List 9 (dawniej 27) § 1 5, List 4 § 2 i List 10 (dawniej 28) § 1 oraz poniżej Przyp. 2 do Tw. 8 pod 1) i 2). [przypis redakcyjny]

określenia wesołości (…) przyjemności (…) posępności (…) przykrości (…) należą raczej do ciała i są tylko rodzajami radości albo smutku — Zob. o tych Przyp. do Tw. 11. [przypis redakcyjny]

Określenia wzruszeń — W tym zbiorze są pominięte następujące określenia: uznania i potępienia z Przyp. do Tw. 29, nieustraszonego i bojaźliwego z Przyp. do Tw. 51, niechęci z Przyp. do Tw. 52, dzielności, przytomności umysłu, obrzydzenia i przesytu z Przyp. do Tw. 59, przybyło zaś określenie małoduszności pod 29. [przypis redakcyjny]

określenie filozofii Schopenhauera jako „świetnej mozaiki” (glänzendes Mosaik) z różnych systemów dane przez W. Windelbanda — por. Windelband, op. cit., 353. [przypis redakcyjny]

określenie niektórych pisarzy, że miłość jest chęcią miłującego do połączenia się z rzeczą umiłowaną — Mianowicie kartezjańczyków. Zob. Descartes, De pass. an. II, 79. [przypis redakcyjny]

okrócić (starop.) — ukrócić, obłaskawić, poskromić, skrócić, zmniejszyć. [przypis redakcyjny]

okrócić (starop.) — ukrócić, poskromić. [przypis redakcyjny]

okróciciel (starop.) — pogromca. [przypis redakcyjny]

okrócony — skrępowany. [przypis redakcyjny]

okrom — oprócz. [przypis redakcyjny]

okropna przeszłość miejsca zawisła przed myślą — podany tu obraz miejsca tortur i cmentarzyska więziennego powstał prawdopodobnie pod wpływem pokrewnego obrazu w Nieboskiej Komedii Krasińskiego (Orcio i Mąż w więzieniu podziemnym). [przypis redakcyjny]

okruciciel a. okróciciel (starop.) — pogromca. [przypis redakcyjny]

okrucieństwo oficera — brygadier Kawalerii Narodowej Walewski z rotmistrzem Czyżem kazali oćwiczyć urzędników miejskich, a członków Komisji Cywilno-Wojskowej zasadzili do aresztu za to, iż władze te wydały zakaz chodzenia po pijanemu z pochodniami w mieście drewnianym. [przypis redakcyjny]

okrutne (…) zabójstwo (…) Artabana — Kserkses został zamordowany przez Hyrkańczyka, Artabana, dowódcę straży przybocznej, a nie przez stryja tegoż nazwiska, jak mylnie podaje autor. [przypis redakcyjny]

okrutność (…) jest to pożądanie podniecające nas — W oryginale: podniecające kogoś. Meijer (przekł. holend.) czyta: „nas” dla uzgodnienia z Przyp. do Dod. do Tw. 41. Baensch (przekł. niem.) zgadza się na to. Appuhn (przekł. franc.) nie zgadza się, sądząc, że w owym Przyp. nie mówi się o tym, iż okrutny miłuje tego, komu wyrządza zło, i Gebhardt, podkreślając, że tam się mówi o wyrządzaniu zła miłującemu, a tutaj miłowanemu, zauważa, że okrutność jest tylko tam, gdzie dotknięta jest miłość lub współczucie, inaczej kat byłby okrutny, a gdybyśmy czytali „nas”, mielibyśmy określenie sadyzmu, którego Spinoza nie ma na myśli. Jednakże trudno odrzucić tę poprawkę wobec tego, że inaczej 1) mielibyśmy jedyny przypadek z osobą trzecią, przy tym działającą jakby na złość, 2) zatraciłoby się podobieństwo do owego Przyp., gdzie wyrządzający zło nie przestaje miłować, bo tylko przeważa w nim nienawiść. Właśnie kto wyrządza zło komuś, kogo miłuje i kto go miłuje, jest okrutnym, np. inkwizytor. [przypis redakcyjny]

okrutność — Zob. Przyp. do Dod. do Tw. 41. [przypis redakcyjny]

okryć się (starop.) — [tu:] wpaść w środek (nieprzyjaciół). [przypis redakcyjny]

okrycie — tu: bogato, z wyposażeniem. [przypis redakcyjny]

okryty znak — pełna chorągiew, szwadron. [przypis redakcyjny]

okrywszy nogi tryumfalnym płaszczem króla Etiopów — poczynając od końca IV tysiąclecia p.n.e. Egipt znacznie wyprzedzał cywilizacyjnie sąsiadującą z nim od południa Etiopię. Najazdy egipskie, przedsiębrane dla zdobycia złota, niewolników i bydła, nasiliły się po zjednoczeniu Egiptu na przełomie III i II tysiąclecia. Ich efektem było podbicie całej Etiopii; jednak utrzymanie tego stanu nie było łatwe. Wkrótce role się zmieniły. W 840 r. p.n.e. Etiopowie podbili Egipt, zakładając w nim nawet własną dynastię. [przypis redakcyjny]

oktawa własc. oktawa kolubryna — działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm. [przypis redakcyjny]

o którą czynią — o którą toczy się sprawa. [przypis redakcyjny]

O której będzie na swym miejscu mowa — W pieśni XXXI. [przypis redakcyjny]

okwitą — obfitą. [przypis redakcyjny]

o łaskę Ziemi proszę — Matka Ziemia, wielka bogini, rodzicielka wszystkiego, co żyje. [przypis redakcyjny]

Olanda, Olandya — Holandia. [przypis redakcyjny]

Olander — Holender. [przypis redakcyjny]

Olandrowie (starop.) — Holendrzy. [przypis redakcyjny]

Olandya — Holandia. [przypis redakcyjny]

olbrzyma mojej przeszłości — olbrzyma, wyobrażającego przeszłość mojego narodu. [przypis redakcyjny]

Old Bailey — główny sąd londyński rozpatrujący sprawy kryminalne; na Bow Street w Londynie mieści się główna siedziba policji. [przypis redakcyjny]

Old Mortality — Purytanie szkoccy, powieść Walter Scotta. [przypis redakcyjny]

oligocen, miocen, pliocen — kolejne epoki geologiczne w tzw. okresie trzeciorzędowym. [przypis redakcyjny]

Olimpia — bohaterka noweli. [przypis redakcyjny]

Olimp — najwyższa góra w Grecji — w mitologii siedziba bogów. [przypis redakcyjny]

Olimp — najwyższe pasmo górskie w Grecji; w greckiej mitologii siedziba bogów. [przypis redakcyjny]

Olind — kochanek Sofronii. [przypis redakcyjny]

olio et fare (łac.) — oliwą i mąką. [przypis redakcyjny]

Olivier Maillard (1430–1502) — głośny i popularny kaznodzieja, który wplatał do swych kazań ustępy wesołe i rubaszne. [przypis redakcyjny]

Oliwa — klasztor i opactwo cystersów, wówczas o milę na północ od Gdańska; dziś dzielnica Gdańska. [przypis redakcyjny]

Oliweta — Góra Oliwna w Jerozolimie. [przypis redakcyjny]

Oliwet — gaj oliwny, góra Oliwna. [przypis redakcyjny]

Oliwier — margrabia Burgundii, ojciec Gryfona i Akwilanta. [przypis redakcyjny]

Olizar, Jan — podsędek, nastepnie podkomorzy kijowski. [przypis redakcyjny]

olśnąć (daw.) — oślepnąć. [przypis redakcyjny]

Olszówka — wieś pod Wodzisławiem należąca do ordynacji Myszkowskich. [przypis redakcyjny]

Olszowa — majątek Lewińskich. Siostra Żmichowskiej, Wiktoria, wyszła za Lewińskiego. [przypis redakcyjny]

Olszowski, Andrzej (1621–1677) — biskup chełmiński i podkanclerzy koronny (1666), od 1674 r. arcybiskup gnieźnieński, autor broszury: Censura candidatorum, w której wykazuje korzyści panowania Piasta i zwraca uwagę na Michała Wiśniowieckiego. [przypis redakcyjny]

olzacki — holsztyński. [przypis redakcyjny]

omacnie (starop.) — po omacku. [przypis redakcyjny]

o male — mało. [przypis redakcyjny]

omarostwo — Omar, kalif arabski (634–641), osławiony spaleniem sławnej biblioteki aleksandryjskiej. [przypis redakcyjny]

omawiać się — wymawiać się. [przypis redakcyjny]

Omberto — hrabia z Santafiore, syn Aldobrandeska; dla swojej bezmiernej pychy w takiej był nienawiści u ludu sieneńskiego, że w okolicy Maremmy zwanej Kampognatiko został zamordowany. [przypis redakcyjny]

ominować (z łac.) — wróżyć. [przypis redakcyjny]

omissum aut perperam factum, summa libertate carpunt (łac.) — opuszczonego albo opacznie zrobionego, szarpią z największą swobodą. [przypis redakcyjny]

omissum (łac.) — zaniedbano. [przypis redakcyjny]

omłot — oddzielanie ziarna od słomy, młócenie. [przypis redakcyjny]

omne perfectum (łac.) — wszystkiego dobrego (jest po trzy). [przypis redakcyjny]

Omnes fuerunt ultimo supplicio effecti, excepto Bernardo, qui ad triremes cum bonorum confiscatione condemnatus fuit, ac etiam ad interessendum aliorum morti prout interfuit (łac.) — wszyscy ponieśli ostateczną męczarnię z wyjątkiem Bernarda, którego skazano na galery z konfiskatą dóbr, a także na obecność przy śmierci innych, co też się stało. [przypis redakcyjny]

Omne trinum perfectum — przysłowie łacińskie: każda trójca tworzy doskonałość. [przypis redakcyjny]

omnia serviliter pro dominatione (łac.) — wszystko (spełniać) niewolniczo za możność panowania. [przypis redakcyjny]

Omnia serviliter pro dominatione (łac.) — wszystko w sposób niewolniczy dla zdobycia władzy. [przypis redakcyjny]

omnia vestigia versum te spectantia video, nulla retrorsum (łac.) — wszystkie ślady widzę ku tobie skierowane, żadnego z powrotem. [przypis redakcyjny]

omnibus modis (łac.) — wszelkimi sposobami. [przypis redakcyjny]

omnibus modis (łac.) —- wszelkimi sposobami. [przypis redakcyjny]

omnibus modis, proponendo utilitatem (łac.) — wszelkimi sposobami, przedkładając pożytek. [przypis redakcyjny]

omnibus — obszerny wóz kryty, służący do przewozu większej ilości osób. [przypis redakcyjny]

omnibus persuasionibus (łac.) — wszelkimi wywodami. [przypis redakcyjny]

omni cura et opera providebunt (łac.) — najusilniej starać się będą. [przypis redakcyjny]

omni destituta succursu (łac.) — wszelkiej pozbawiona pomocy. [przypis redakcyjny]

omni (…) destitutus succursu (łac.) — wszelkiej pozbawiony pomocy. [przypis redakcyjny]

omni necessitate (łac.) — w każdej potrzebie. [przypis redakcyjny]

omnipraesentia (łac.) — wszechobecność. [przypis redakcyjny]

omnis enim res (…) (łac.) — wszystko bowiem: cnota, sława, honor, rzeczy boskie i ludzkie są posłuszne pięknym bogactwom: kto je zbierze, ten będzie sławnym, mężnym, sprawiedliwym, mądrym a nawet królem i czymkolwiek zechce. [przypis redakcyjny]

omnis generis (łac.) — wszelkiego rodzaju. [przypis redakcyjny]

omnis mercenarius sua dignus mercede (łac.) — każdy najemnik godzien swej zapłaty (Łk. 10, 7). [przypis redakcyjny]

omni spe et consilio destitutum (łac.) — pozbawiony wszelkiej nadziei i rady. [przypis redakcyjny]

omnis virtus (…) gratitudo requirit modum (łac.) — każda cnota i wszelka wdzięczność wymaga wiary. [przypis redakcyjny]

Omnium animi sunt immortales, sed bonorum fortiumque divini (łac.) — Dusze wszystkich są nieśmiertelne, ale cnotliwych i walecznych boskie. (Cycero). [przypis redakcyjny]

omnium malorum medicus (łac.) — wszystkich cierpień lekarz. [przypis redakcyjny]

omówić się — tłumaczyć się. [przypis redakcyjny]

omylić (daw.) — zwieść. [przypis redakcyjny]

omyliłaś mię (starop.) — zwiodłaś mnie, zmyliłaś mnie. [przypis redakcyjny]

omyślać (starop.; tu forma 3 os. lm: omyślają) — obmyślać, projektować. [przypis redakcyjny]

ona (…) człowieczy / Upad ma na dobrej pieczy — śmierć ma upadek ludzki na względzie. [przypis redakcyjny]

ona dziesięć (starop. forma) — r.ż. [ta dziesięć; jak dziś: ta dziesiątka; red. WL]. [przypis redakcyjny]

ona jadła nie jedząc — jadła niewiele i niechętnie. [przypis redakcyjny]

Ona po pierwszym wdowa oblubieńcu — Tu poeta określa ubóstwo jako wdowę po Chrystusie. [przypis redakcyjny]

ona redagowałaby „Monitora”, jak niegdyś San Felice w Neapolu! — Autor pomylił tu dwie osoby. Markiza Luisa San-Felice (1768–1800), podejrzana o wydanie spisku rojalistycznego za czasów republiki, została ścięta w Neapolu po powrocie reakcji. „Monitora” republiki neapolitańskiej redagowała Eleonora Pimentel (1768–1799), którą po wycofaniu się wojsk francuskich powieszono. [przypis redakcyjny]

Ona schyliwszy się (…) granicę — Iliada, XXI, 403–405. [przypis redakcyjny]

o naszego Drogiego — Wł. Zamoyskiego. [przypis redakcyjny]