Przypisy

była zapomniała (daw.) — daw. forma czasu zaprzeszłego, dziś: „zapomniała”. [przypis edytorski]

była zaprowadziła — daw. czas zaprzeszły. [przypis edytorski]

była zbielała (daw., gw.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: zbielała (wcześniej w stosunku do innych zdarzeń i działań wyrażonych w czasie przeszłym). [przypis edytorski]

była znużoną (daw.) — dziś: była znużona. [przypis edytorski]

była zostawiła — dawna forma czasu zaprzeszłego, odnoszącego się do czynności wcześniejszej od czynności wyrażonej czasem przeszłym prostym; znaczenie: zostawiła uprzednio, wcześniej. [przypis edytorski]

byłby był musiał (daw.) — konstrukcja czasu zaprzeszłego z czasownikiem posiłkowym być, wyrażająca czynność wcześniejszą od tej wyrażonej w czasie przeszłym prostym; znaczenie: musiałby wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

byłbym był — daw. forma czasu zaprzeszłego trybu przypuszczającego; dziś: byłbym (wówczas, wcześniej). [przypis edytorski]

byłby od niej uznanym — dziś popr.: byłby przez nią uznany. [przypis edytorski]

byłby praw (daw.) — miałby rację. [przypis edytorski]

byłbyś był (…) osłupiał (daw.) — konstrukcja czasu zaprzeszłego, wyrażająca czynności i zdarzenia wcześniejsze od tych wyrażonych czasem przeszłym prostym; znaczenie: osłupiałbyś. [przypis edytorski]

byłbyście powiedział — daw. forma grzecznościowa z użyciem form lm w odniesieniu do pojedynczej osoby, dziś: bylibyście powiedzieli a. powiedzielibyście. [przypis edytorski]

byłby się z nimi zapoznał — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]

byłby tańszy (daw.) — nie drożyłby się; nie upierałby się. [przypis edytorski]

byłby (…) zajął — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]

byłby […] zginął niewątpliwie, gdyby któryś nie ze szlachty rodowej, lecz z nieosiadłego na roli rycerstwa w porę z pomocą nie nadbiegł — w łac. oryg.: Quidam non de nobilium genere, sed de gregariis militibus nobiliter opem tulit morituro. [przypis edytorski]

był chciał — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: chciał wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

był cię widział (daw.) — forma czasu zaprzeszłego oznaczającego czynność wcześniejszą w stosunku do innej przeszłej. [przypis edytorski]

był czuł (starop.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: czuł wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

był dla niej mógł być — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: mógł (wtedy, wcześniej, uprzednio) dla niej być. [przypis edytorski]

był domyślił, czy dowiedział — daw. forma czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności (zdarzenia, stanu itp.) poprzedzającej inną czynność (zdarzenie, stan itp.) wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: domyślił czy dowiedział (wcześniej). [przypis edytorski]

był doznał — daw. forma czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności (zdarzenia, stanu itp.) poprzedzającej inną czynność (zdarzenie, stan itp.) wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: doznał wcześniej. [przypis edytorski]

byłem (…) dał — forma daw. czasu zaprzeszłego: dałem (przedtem, dawniej). [przypis edytorski]

Byłem na lekcji Tory — anachronizm, w czasach Jakuba i Ezawa Bóg jeszcze nie przekazał Tory Izraelitom. [przypis edytorski]

byłem nieco „wstawiwszy” (pot.) — wstawiony, podpity. [przypis edytorski]

byłem osiadł — daw. forma czasu zaprzeszłego. [przypis edytorski]

byłem tą muchą na wozie furmana — nawiązanie do bajki Jeana de la Fontaine'a Dyliżans i mucha, która opowiada o dokuczliwej musze poganiającej we właściwy sobie sposób konie i furmana dyliżansu, gdy ten utknął w błocie, a następnie żąda za swe domniemane zasługi zapłaty. [przypis edytorski]

Byłem w jej sklepie, gdy odebrała jakieś pismo przez komisjonera. Spojrzała i rzuciła go na kantor (…) — popr.: Byłem w jej sklepie, gdy odebrała jakieś pismo przez komisjonera. Spojrzała i rzuciła je na kantor (…) [przypis edytorski]

byłem (…) wsadził — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym. [przypis edytorski]

Byłeś jeszcze młody, nosiłeś splecione włosy — w starożytnym Egipcie dzieciom golono głowy, pozostawiając jeden długi, zapleciony pukiel z boku głowy. Po uzyskaniu dojrzałości taki pukiel młodości obcinano. [przypis edytorski]

Byłeś mi kiedyś bożyszczem o tłumie — początkowy wers VIII wiersza z cyklu poetyckiego W ciemności schodzi moja dusza z tomu Krzak dzikiej róży (1898). [przypis edytorski]

byłeś tak głupim — dziś z M. zam. N.: byłeś tak głupi. [przypis edytorski]

byłeśże — czy byłeś. [przypis edytorski]

był go (…) odstręczył — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: odstręczył go wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi zwykłym czasem przeszłym). [przypis edytorski]

był (…) innym — dziś: był inny. [przypis edytorski]

był ją uważał — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: uważał ją wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

był już z miasta powrócił — daw. forma czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności (zdarzenia, stanu itp.) poprzedzającej inną czynność (zdarzenie, stan itp.) wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: powrócił wcześniej z miasta. [przypis edytorski]

był (…) krótkim — dziś: był krótki. [przypis edytorski]

byłli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy był. [przypis edytorski]

byłli — konstrukcja z partykułą -li; znaczeni: czy był; czyżby był. [przypis edytorski]

byłli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy był. [przypis edytorski]

był miał — daw. formy czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności (zdarzenia, stanu itp.) poprzedzającej inną czynność (zdarzenie, stan itp.) wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: miał (w przeszłości). [przypis edytorski]

był mu zakryty — dziś: był dla niego zakryty. [przypis edytorski]

był nadszedł — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym. [przypis edytorski]

był nieco od ulicy wklęśniętym — dziś popr.: (…) wklęśnięty (tj. cofnięty w szeregu domów). [przypis edytorski]

był niewinnym — dziś popr. forma z imiesłowem w mianowniku: był niewinny. [przypis edytorski]

był nocą stał — przykład użycia daw. konstrukcji czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od czynności (zjawisk itp.) wyrażonej czasem zwykłym przeszłym; inaczej: stał uprzednio (wcześniej) nocą. [przypis edytorski]

Było (…) 40 000 Moskwy — liczba przesadzona dwukrotnie. [przypis edytorski]

byłoby się obyło — daw. konstrukcja czasu zaprzeszłego, tj. wyrażającego czynności wcześniejsze od tych wyrażonych czasem przeszłym prostym. [przypis edytorski]

byłoby to całkiem zbytecznym — dziś: byłoby to całkiem zbyteczne. [przypis edytorski]

był oćca barzo lepszy (starop.) — był dużo lepszy od ojca. [przypis edytorski]

był (…) ociężał — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: ociężał (stał się ociężały) wcześniej, przed innym zdarzeniem a. czynnością wyrażonym w czasie przeszłym. [przypis edytorski]

było miało (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: miało wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

byłom — rzadko używana, ale poprawna forma 1.os. lp r.n. cz.przesz. [przypis edytorski]

był ongi poznał — niegdyś poznał (daw. forma czasu zaprzeszłego). [przypis edytorski]

było (…) pociemniało — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: pociemniało wcześniej (przed inną czynnością a. zdarzeniem wyrażonym czasownikiem w czasie przeszłym). [przypis edytorski]

było przeznaczono — dziś popr: było przeznaczone. [przypis edytorski]

było strachu trocha (daw.) — było strachu trochę. [przypis edytorski]

było tak wymuszonym i nienaturalnym — dziś popr.: było tak wymuszone i nienaturalne. [przypis edytorski]

było to niemożliwością — dziś: było to niemożliwe. [przypis edytorski]

Było to w czasie, kiedy Arabi i Persowie zaczynali pisać „Tysiąc i jedną noc” — w rzeczywistości perskie opowieści „tysiąca nocy” spisano i przetłumaczono na arabski kilka wieków przed Uług Begiem. [przypis edytorski]

Było to we wtorek rano — zważywszy wzmiankę na początku rozdz. IX o „kuligowej środzie”, po dwóch nocach tańców wypadałby piątek rano; jednak dalej też panuje zamieszanie chronologiczne, wynikające z próby dopasowania czasu akcji do kalendarza kościelnego: zapusty to ostatni tydzień przed środą popielcową. [przypis edytorski]

było trza — trzeba było. [przypis edytorski]

Było tu miasto głośne, a w nim ludu mrowie, nim Londyn stał się osadą — fort rzymski Anderitum, wybudowany w III w. n.e. w celu obrony przed Saksonami, przekształcony w średniowieczu w saksoński zamek Pevensey Castle. Osada na miejscu dzisiejszego Londynu istniała prawdopodobnie jeszcze przed kolonizacją rzymską, a rzymski obóz warowny w tym miejscu powstał w I w. n.e. [przypis edytorski]

było tylko spróbować — wystarczyło tylko spróbować. [przypis edytorski]

było ukowano — dziś: było uknute. [przypis edytorski]

było w nim — dziś popr.: były w nim. [przypis edytorski]

było — w oryg. niem. wäre: byłoby. [przypis edytorski]

byłoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy było. [przypis edytorski]

było zagasło (daw.) — forma czasu zaprzeszłego, dziś: zagasło. [przypis edytorski]

było z południa — dziś: było po południu. [przypis edytorski]

był padł (daw., gw.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: padł wcześniej (w stosunku do innej czynności przeszłej). [przypis edytorski]

był porozrzucał — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: porozrzucał wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

był poznał — daw. forma czasu zaprzeszłego; dziś: poznał (wcześniej, dawniej, przedtem). [przypis edytorski]

był pozwolił — konstrukcja czasu zaprzeszłego; znaczenie: pozwolił wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

był prawie z bałwochwalczym uwielbieniem — dziś popr.: odnosił się prawie z bałwochwalczym uwielbieniem. [przypis edytorski]

był przyrzekł — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub niezrealizowaną możliwość; znaczenie: przyrzekł wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

Był regentem w czasie śmierci pierwszej Katarzyny, opanował cesarzową Annę — chodzi o Katarzynę I, żonę cara Piotra I, panującą w l. 1724–1727, oraz o Annę Iwanowną Romanową, córkę cara Iwana V, księżną Kurlandii i Semigalii (1711–1731) i cesarzową Rosji (1730–1740). [przypis edytorski]

był robił (daw., gw.) — forma daw. czasu zaprzeszłego; znaczenie: robił (wcześniej w stosunku do innych działań i zdarzeń wyrażonych również w czasie przeszłym). [przypis edytorski]

był rozpoczął — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą w stosunku do innej przeszłej; dziś: rozpoczął. [przypis edytorski]

był rozsyłał (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: rozsyłał wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

był sąd na chłopca — dziś popr.: był sąd nad chłopcem. [przypis edytorski]

był się (…) ułożył — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym; dziś: ułożył się. [przypis edytorski]

był się ulokował — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż inna, opisana czasem przeszłym; dziś: ulokował się. [przypis edytorski]

był się uwikłał — daw. forma czasu zaprzeszłego, oznaczającego czynność wcześniejszą od wyrażonej czasem przeszłym prostym; inaczej: uwikłał się wcześniej, uwikłał się uprzednio. [przypis edytorski]

był sławion ojciec on nasz, który jest w niebiesiech — Mt 5, 16. [przypis edytorski]

był sprowadził — daw. forma czasu zaprzeszłego, oznaczającego czynność wcześniejszą od wyrażonej czasem przeszłym prostym; znaczenie: sprowadził uprzednio. [przypis edytorski]

Był stanowczym przeciwnikiem nieomylności — tzn. dogmatu o nieomylności papieża, ogłoszonego w 1870 na I soborze watykańskim, mimo sprzeciwu części duchownych i wiernych. [przypis edytorski]

był star (starop.) — miał lat; był w wieku. [przypis edytorski]

Był to czas wielkiej zwady między parlamentem a klerem. Parlament właśnie wygnano… — nowy arcybiskup Paryża w celu wyplenienia jansenizmu wprowadził świadectwa spowiedzi, które miały być wystawiane przez księży uznających papieską bullę Unigenitus i niezbędne do otrzymania ostatniego namaszczenia, bez którego zmarły nie mógł być pochowany na cmentarzu. Parlament był temu przeciwny i nakładał grzywny na proboszczów stosujących się do tego zarządzenia. W zaostrzającym się sporze król wziął stronę arcybiskupa, ignorując przedkładane mu przez parlament uzasadnienia. Ostatecznie w maju 1753 nakazał aresztowania członków dwóch izb, a następnie zesłanie solidaryzującego się z nimi parlamentu do Pontoise. Na wiadomość o tym parlamenty prowincjonalne ogłosiły strajk. [przypis edytorski]

Był to dziennik sześćdziesięciu pierwszych dni mego pobytu w Hiszpanii — zdanie to stanowi ślad wersji utworu J. Potockiego z 1810 roku i pozostaje w sprzeczności z nowym podziałem, jaki widzimy w tłumaczeniu sygnowanym przez Edmunda Chojeckiego, mianowicie na 66 dni. [przypis edytorski]

Był to oczywisty plagiat popełniony na innym Józefie — nawiązanie do Biblii. [przypis edytorski]

był ubrany (…) w mundurze — dziś: był ubrany w mundur. [przypis edytorski]

był umarł — daw. forma czasu zaprzeszłego, wyrażająca czynność wcześniejszą od wydarzeń opisywanych w czasie przeszłym: umarł, zanim przyszli go obudzić. [przypis edytorski]

był upadł — daw. formy czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności (zdarzenia, stanu itp.) poprzedzającej inną czynność (zdarzenie, stan itp.) wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: (wcześniej) upadł. [przypis edytorski]

był urwał — daw. forma czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności (zdarzenia, stanu itp.) poprzedzającej inną czynność (zdarzenie, stan itp.) wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: urwał się (wcześniej). [przypis edytorski]

był ustąpił (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: ustąpił wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

był (…) ustał (daw., gw.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: ustał (wcześniej; przed innymi opisywanymi czynnościami i zdarzeniami). [przypis edytorski]

był (…) widział — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: widział uprzednio, przedtem widział. [przypis edytorski]

był wieszczył — daw. forma czasu zaprzeszłego, oznaczająca czynność wcześniejszą od czynności (stanu itp.) wyrażonej czasem przeszłym prostym; znaczenie: wieszczył wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

był włożył — forma daw. czasu zaprzeszłego; dziś: włożył (wcześniej, przedtem). [przypis edytorski]