Przypisy

otworzone — dziś popr.: otwarte. [przypis edytorski]

otworzysty (daw.) — szeroko otwierający się, mający duży otwór. [przypis edytorski]

otworzywszy je dla klubów szalonych — chodzi o kluby polityczne; w trakcie Komuny Paryskiej działało ich w mieście ok. 30. [przypis edytorski]

otwratitielno (ros. отвратително) — obrzydliwie, wstrętnie. [przypis edytorski]

otylsi — dziś popr.: bardziej otyli. [przypis edytorski]

otyma (starop.) — odbiera, odejmuje. [przypis edytorski]

o tym na pewno wie Długosz — Kraszewski zwraca uwagę na szczegóły, które podaje w swej kronice Długosz, a które, ubarwiając opowieść, muszą stanowić element dodany do przekazu tradycyjnego; trudno uwierzyć, żeby kolor konia czy przytoczone co do słowa długie przemówienia postaci należały do przekazu, raczej stanowią autorskie uzupełnienie spisującego ustne podania kronikarza. [przypis edytorski]

o tym nie pisało — popr.: o tym nie było napisane. [przypis edytorski]

o tym objaśnia monografia cukierni, której autor podpisał się skromnie Zenon. Trzeba by z kolei objaśnić w kilku słowach, kto jest Zenon. — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Zenon (rys. K. Sichulski). [przypis edytorski]

O tymże dumać — w innej wersji: „O czem tu dumać”. [przypis edytorski]

O, ty starszy z cnych braci! — mowa o starszym synu Lucjusza Pisona. [przypis edytorski]

Où allons-nous? (fr.) — dokąd zmierzamy? [przypis edytorski]

Où vas-tu, feuille de chêne? Je vais où le vent me mène (fr.) — Dokąd zdążasz, listku bukowy? Tam, gdzie mnie niesie wiatr. [przypis edytorski]

O „Uczt” śpiewaku […] Gdybyś tu teraz ze mną był — poeta z kręgu Puszkina, Eugeniusz Abramowicz Baratyński (1800–1844), autor poematu Uczty, w tym czasie jako podoficer służył w pułku stacjonującym w Finlandii. [przypis edytorski]

Ou demeures tu? (fr.) — Gdzie mieszkasz? [przypis edytorski]

Oui, c'est très beau (fr.) — Tak, to bardzo piękne. [przypis edytorski]

Oui, cousine! Cette vilaine petite ville est une place tres ennuyante (franc.) — Tak, kuzynko! Ta nędzna mała mieścina jest bardzo nudnym miejscem. [przypis edytorski]

Ouida — pseud. lit. Marie Louise de la Ramee (1839–1908), ang. autorki powieści z życia arystokracji, których akcja często toczy się we Włoszech. [przypis edytorski]

Ouida (pseud.), właśc. Marie Louise de la Ramee (1839–1908) — angielska autorka ponad 40 powieści, a także opowiadań i książek dla dzieci. [przypis edytorski]

oui (fr.) — tak. [przypis edytorski]

Oui, je l'ai vu une fois… ici-même, dans les montagnes (fr.) — Tak, widziałem go raz… nawet tutaj, w górach. [przypis edytorski]

Oui, justement! (fr.) — Tak, właśnie! [przypis edytorski]

Oui, madame (fr.) — tak, proszę pani. [przypis edytorski]

Oui, Majesté (fr.) — Tak, Wasza Wysokość. [przypis edytorski]

Oui, mette le au mon (fr.) — Tak, włóż do mojej… [przypis edytorski]

Oui, Monseigneur (fr.) — Tak, mój panie. [przypis edytorski]

Oui, monsieur (fr.) — Tak, proszę pana. [przypis edytorski]

Oui, pas mal (fr.) — Tak, niezła. [przypis edytorski]

ouistiti (fr.) — marmozeta, mała małpka z Ameryki Płd. [przypis edytorski]

Oui, the time is the money (fr., ang.) — Tak, czas to pieniądz. [przypis edytorski]

o u Joba napisano — Job 34, 30. [przypis edytorski]

Ouoi donc. Il faut marcher avec son pays (fr.) — No cóż. Trzeba iść z narodem. [przypis edytorski]

o uprawianie ziemi było im bynajmniej (gw.) — nie dbali o uprawianie roli. [przypis edytorski]

Our society is as rotten as a cheese (ang.) — nasze społeczeństwo jest tak zgniłe jak ser. [przypis edytorski]

o urzędy stoją (daw.) — zależy im na urzędach. [przypis edytorski]

outlaw (ang.) — praw.; (o osobie:) wyjęty spod prawa, (o działaniu) uznane za nielegalne. [przypis edytorski]

out of all patience (ang.) — straciwszy całkowicie cierpliwość. [przypis edytorski]

outré (fr.) — przesadne. [przypis edytorski]

outré (fr.) — przesadny; tu: przesada. [przypis edytorski]

Ouvrard, Gabriel Julien (1770–1846) — wpływowy francuski finansista, syn właściciela fabryki papieru; wzbogacił się głównie dzięki handlowi kolonialnemu i dostawom dla wojska; oskarżany o nieprawidłowości i więziony, był oczyszczany z zarzutów, finansował przedsięwzięcia kolejnych rządów, udzielał im pożyczek i gwarancji. [przypis edytorski]

Ovalle, Alonso de (1603–1651) — chilijski ksiądz-jezuita, kronikarz Chile. [przypis edytorski]

Overbeck — prawdopodobnie Friedrich Overbeck (1789–1869), malarz i grafik niemiecki; autor obrazów o treści religijnej oraz fresków w kaplicach rzymskich. [przypis edytorski]

overnight loans (ang.) — pożyczki jednodniowe. [przypis edytorski]

O vous ombre cherie (fr.) — o wy, drogie cienie. [przypis edytorski]

ową piosenkę (…) polskie trąby legijonów — Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, zwana też Mazurkiem Dąbrowskiego, której tekst został napisany w lipcu 1797 r. przez Józefa Wybickiego, zaś melodia oparta na motywach ludowego mazura; powstała we włoskim miasteczku Reggio nell'Emilia w Republice Cisalpińskiej (dziś we Włoszech), po raz pierwszy wykonana publicznie 20 lipca 1797 r., przyjęta jako pieśń przez Legiony Dąbrowskiego, na początku roku 1798 znana była już we wszystkich zaborach w Polsce. [przypis edytorski]

ową siedmią ryb (daw.) — dziś popr.: owymi siedmioma rybami. [przypis edytorski]

owadu — dziś: owada. [przypis edytorski]

owadu — owadów. [przypis edytorski]

owady (…) odziane czarnymi pancerzami, z dwiema żółtoczerwonawymi pręgami na skrzydłach (…) trójkątne hełmy na głowach i ostrogi przy tylnych nogach — mowa tu o chrząszczach z gatunku Grabarz żółtoczarny (Necrophorus vespilloides). [przypis edytorski]

o wa (gw.) — ba, cóż wielkiego. [przypis edytorski]

owa (gw.) — tu: ba!; dobra-dobra. [przypis edytorski]

o wa (gw.) — wykrzyknienie, wyrażające niezadowolenie lub powątpiewanie itp. [przypis edytorski]

Owa, jako krótko sam [Bóg] to zawiązać raczył, iż: „którzy mię wielbić będą, ty ja też wielbić będę; a którzy wzgardzą wolą moję, ci też u mnie będą wzgardzeni” — por. 1 Sam 2, 30. [przypis edytorski]

owałaszyć (daw.) — wykastrować. [przypis edytorski]

owarzone (gw.) — zwiędłe; od owarzyć (gw.) — zwarzyć, tj. przemrozić i spowodować uwiąd. [przypis edytorski]

owarzyć (gw.) — zwarzyć, tj. przemrozić i spowodować uwiąd. [przypis edytorski]

owarzyć się (gw.) — zwarzyć się, tj. przemarznąć i zwiędnąć. [przypis edytorski]

owa (starop.) — oto, otóż. [przypis edytorski]

owca Panurga — Panurg, bohater powieści Gargantua i Pantagruel François Rabelais'go (1494–1553) kupił barana-przodownika stada od handlarza bydła i wrzucił go do morza; za przykładem barana rzuciła się reszta owiec; był to akt zmyślnej zemsty Panurga na handlarzu; owce Panurga (fr. les moutons de Panurge): synonim automatycznego owczego pędu wiodącego ku samozagładzie, stadnej głupoty naśladownictwa itp. [przypis edytorski]

owczarek — syn a. pomocnik hodowcy owiec; zdr. od: owczarz. [przypis edytorski]

owe (daw.) — dziś popr. forma lp r.n.: owo. [przypis edytorski]

owe — dziś: owo. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma B. zaimka r.n.lp: owo. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma lp: owo. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma M. lp r.n.: owo; tj. to. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma M. lp r.n.: owo; to. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma zaimka r.n.lp: owo. [przypis edytorski]

owe godło (daw.) — dziś popr. forma: owo godło. [przypis edytorski]

owego nabywania — tj. kształtowania „charakteru nabytego”. [przypis edytorski]

owego piszczyka, który do Metternicha list o tem napisał — tj. Aleksandra Wielopolskiego. [przypis edytorski]

owej chwili radosnej, gdy senat i posły… zgodzonego z narodem króla fetowali — Mickiewicz, Pan Tadeusz, XII (o uchwaleniu Konstytucji 3 Maja; początek cytatu zmieniony). [przypis edytorski]

Owej, owej! — okrzyk wyrażający żal. [przypis edytorski]

owemu mężowi, który szedł z Jerycha do Jerozolimy i wpadł w ręce zbójców — Łk 10, 30. [przypis edytorski]

Owen, Robert (1771–1858) — walijski działacz socjalistyczny, pionier ruchu spółdzielczego; w 1824 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i wykupił od niemieckiej grupy luterańskiej osiedle Harmony w stanie Indiana, gdzie założył utopijną wspólnotę (New Harmony); po dwóch latach przedsięwzięcie zakończyło się fiaskiem jako projekt radykalnych zmian, jednak wywarło pewien wpływ na społeczeństwo amerykańskie: mieszkańcy założyli pierwszą bibliotekę publiczną oraz szkoły publiczne dostępne dla kobiet i mężczyzn, a miasto stało się ośrodkiem nauk przyrodniczych. [przypis edytorski]

Owen, Robert (1771–1858) — walijski socjalista i propagator ruchu spółdzielczego, krytykujący praktykę zatrudniania dzieci w fabrykach. [przypis edytorski]

Owen, Robert (1771–1858) — walijski socjalista utopijny, działacz polityczny i społeczny, pionier ruchu spółdzielczego; krytykował kapitalizm i proponował małe, samowystarczalne wspólnoty, których członkowie mieliby dla wspólnego dobra razem pracować i mieszkać. [przypis edytorski]

Owerniak — człowiek pochodzący z Owernii, wyżynnego, ubogiego regionu rolniczego w środkowej Francji. [przypis edytorski]

Owerniak — mieszkaniec Owernii a. osoba pochodząca z Owernii (fr. Auvergne), górzystego, uzdrowiskowego regionu w centralnej Francji. [przypis edytorski]

owe straszne napisy ogniowe u Babilonii mocarza — nawiązanie do opowieści z Księgi Daniela z Biblii; napis „mane tekel fares”, tłumaczony jako: „policzone, zważone, rozdzielone”, będący zapowiedzią śmierci oraz rychłego upadku państwa, ukazał się ognistymi literami na ścianie podczas uczty wydanej przez władcę babilońskiego Baltazara. [przypis edytorski]

o weteranach: że pamiętają powstanie — mowa o weteranach powstania styczniowego 1863 r. [przypis edytorski]

Owidiusz (43 p.n.e.–17/18 n.e.) a. Publius Ovidius Naso (łac.) — poeta rzymski. [przypis edytorski]

Owidiusz (43 p.n.e.–17/18 n.e.) — Publiusz Owidiusz Nazo, poeta rzymski. [przypis edytorski]

Owidiusz — Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 r. n.e.), jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz — Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 r. n.e.), jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz — Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 r. n.e.), jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz, Publius Ovidius Naso (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) — wybitny poeta rzym., wsławiony kunsztem, inwencją i barwnością opisów. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17/18 r. n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych utworów o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany); w 8 roku n.e. został skazany przez cesarza Augusta na zesłanie do Tomi nad M. Czarnym (ob. Konstanca w Rumunii), gdzie napisał m.in. zbiór elegijnych listów poetyckich pt. Tristia (Żale). [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany), w którym opowiada mity zawierające motyw przemiany ludzi w zwierzęta i rośliny. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych utworów o tematyce miłosnej oraz poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany), w którym opowiada mity i legendy zawierające motyw przemiany ludzi w zwierzęta, rośliny i skały. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany) oraz licznych utworów o tematyce miłosnej, m.in. zbioru literackich listów Heroidy, kierowanych przez mitologiczne bohaterki do swoich kochanków i mężów. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, znany głównie z utworów o tematyce miłosnej. Tu zapewne nawiązanie do zamieszczonej w jego Metamorfozach (X.155) mitologicznej opowieści o Ganimedesie, pięknym młodzieńcu, którego przemieniony w orła król bogów Zeus porwał i uczynił swoim kochankiem i nieśmiertelnym podczaszym bogów. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, znany głownie z utworów o tematyce miłosnej, np. Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, znany głownie z utworów o tematyce miłosnej, np. Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owid — Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.), niezwykle utalentowany poeta epoki Augusta, znał Horacego, autor słynnych Metamorfoz. W 8 r. n.e. został wygnany z Rzymu na mocy edyktu cesarza, być może za nieobyczajność Sztuki kochania. Poeta zmarł na wygnaniu, na terenie dzisiejszej Rumunii. [przypis edytorski]

Owidyjusz — Owidiusz; tu forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

o winie niemieszanym, jakoby dla pijaków — starożytni Grecy uważali picie wina rozcieńczonego wodą za przejaw cywilizacji. Wino nierozcieńczone pili tylko barbarzyńcy i pijacy. [przypis edytorski]

owionąć — tu: o zapachu: wiejąc, otoczyć coś lub kogoś. [przypis edytorski]

o wiośnie — dziś: wiosną a. na wiosnę. [przypis edytorski]

o wioskach i o duszach — w Rosji carskiej (w tym w zaborze rosyjskim) wielkość majątku szacowano wg ilości posiadanych wiosek i ich zaludnienia; liczba „dusz” w wiosce oznaczała ilość chłopów tę wioskę zamieszkujących. [przypis edytorski]