Przypisy

Tośka, właśc. Towa Stark — członkini żydowskiego ruchu oporu, zginęła w czasie wojny. [przypis edytorski]

toś nie odebrał — dziś: to nie odebrałeś. [przypis edytorski]

Tośta po mnie chodziły do kuchni (gw.) — to poszłyście po mnie do kuchni. [przypis edytorski]

tośwa (gw.) — tośmy, to żeśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika w 1 os.lm). [przypis edytorski]

tośwa (gw.) — tośmy, to żeśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika w 1 os.lm). [przypis edytorski]

to samo, co Litwa z Kłajpedą — okręg zwany też Krajem Kłajpedy od 1920 pozostawał pod kontrolą Ligi Narodów. W 1923 Litwini w wyniku akcji polityczno-militarnej przyłączyli go do Litwy. [przypis edytorski]

to samo, co po pokazaniu jej muzeum (s. 153) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment: „Ola zaś mniemała, że już się wszystko skończyło, że skoro zamknięta dotychczas kaplica ukazała jej swoje wnętrze, to nic więcej niepokoić jej nie może” (rozdział VII). [przypis edytorski]

To samo i dzisiaj od być się ma w naszej społeczności (…) dają wam do tego niezaprzeczone prawa cierpienia wasze, trudy i poświęcenia” — Stefan Witwicki, Towiańszczyzna wystawiona i annexami objaśniona, Paryż 1844, s. 50. [przypis edytorski]

Toscanini, Arturo (1867–1957) — wybitny włoski dyrygent. Od 1928 r. przebywał w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]

To see a World in a Grain of Sand (ang.) — widzieć świat w ziarnku piasku (incipit wiersza Williama Blake'a Auguries of innocence. [przypis edytorski]

Tosefta a. Tosefot — dodatkowy komentarz, suplement do Talmudu. [przypis edytorski]

to sie zeń (gw.) — to się żeń. [przypis edytorski]

Toskania — kraina historyczna i region administracyjny w środkowych Włoszech, położony w Apeninach Północnych. [przypis edytorski]

Toskania — kraina hist. w środkowych Włoszech, nad M. Liguryjskim i M. Tyrreńskim. [przypis edytorski]

Toskania — kraina w śr. Włoszech, granicząca od płn. z Romanią. [przypis edytorski]

Toskaniji — Toskanii; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Toski, Traviaty, Fausta i Żydówki — Tosca: opera Pucciniego z 1900, Traviata: opera Verdiego z 1853, Faust: opera Antoniego Henryka Radziwiłła z librettem Goethego z 1835 lub opera Charles'a Gounoda do libretta Jules'a Barbiera i Michela Carrégo z 1859, Żydówka: opera Jacques'a Fromental Halévy z 1835. [przypis edytorski]

„to słowik śpiewa” — „nie, to skowronek” — cytat z Romea i Julii Szekspira, całość wypowiedzi Julii: „Chcesz już iść? / Jeszcze ranek nie tak bliski, / Słowik to, a nie skowronek się zrywa.” (Romeo i Julia, akt 5, scena 3, tłum. J. Paszkowski). [przypis edytorski]

to słynne: „Lichoż mu kazało?…” Molier wziął ją od ciebie! — w komedii Moliera z 1671 Szelmostwa Skapena (akt II, scena XI), wzięte ze sztuki Cyrana Le pédant joué (Pedant oszukany, 1654). Cyrano nie mógł jednak o tym wiedzieć, gdyż zmarł 16 lat wcześniej. [przypis edytorski]

Tostat — właśc. Tostado, Alonso (1400–1455), biskup Avila, teolog i erudyta, niezwykle płodny pisarsko. [przypis edytorski]

To syn Judasza Iskarioty (…) jak ojciec powieszony będzie na drzewie figowym, a wnętrzności jego rozsypią się po ziemi — okoliczności śmierci Judasza wg interpretacji, która ma uzgadniać ze sobą Mt 27, 3–8 oraz Dz 1, 18. [przypis edytorski]

Tot a. Thoth — egipski bóg mądrości, uosobienie Księżyca; bóg-stwórca, wynalazca pisma egipskiego (hieroglifów), liczb, kalendarza, arytmetyki, geometrii, muzyki i rysunków; patron pisarzy oraz ludzi nauki i sztuki. [przypis edytorski]

totemizm — zespół wierzeń i rytuałów oparty na mistycznym związku jednostką a. grupą z mitycznym przodkiem zwierzęcym lub roślinnym, czasem zjawiskiem przyrodniczym. [przypis edytorski]

Totenmesse (niem.) — Msza żałobna (tytuł pol.: Requiem Aeternam) z 1893. [przypis edytorski]

To ten sam lęk, jaki doznaję — dziś popr.: To ten sam lęk, jakiego doznaję. [przypis edytorski]

Totenstille (niem.) — śmiertelny spokój. [przypis edytorski]

to też — dziś popr. pisownia: toteż. [przypis edytorski]

Toteżem (…) zastraszył i wstydem okrył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: toteż zastraszyłem i wstydem okryłem. [przypis edytorski]

toties quoties (łac.) — tak często, jak. [przypis edytorski]

totius communitatis nomine ratione injuriae publicae (łac.) — w imieniu całej społeczności z powodu szkody publicznej. [przypis edytorski]

totius nobilitatis (łac.) — całej sztachty. [przypis edytorski]

Tot (mit. egip.) — bóg księżyca, patron mądrości i wiedzy, wynalazca pisma i kalendarza; wyobrażany jako mężczyzna z głową ibisa. [przypis edytorski]

totschweigen (niem.) — pomijać milczeniem; tu: w znaczeniu rzeczownikowym, w wielką literą. [przypis edytorski]

totumfacki (daw.) — osoba zaufana, wypełniająca dla kogoś wszelkie zlecenia i załatwiająca sprawy. [przypis edytorski]

totumfacki — osoba zaufana i wypełniająca bez sprzeciwu wszelkie polecenia. [przypis edytorski]

totumfacki (przest.) — człowiek, który podejmuje się wszelkich usług; załatwia sprawy za innych ludzi, często dla własnej korzyści. [przypis edytorski]

totumfacki (przest.) — osoba zaufana, wypełniająca dla kogoś wszelkie zlecenia i załatwiająca sprawy. [przypis edytorski]

totumfacki — zaufany podwładny „od wszystkiego”. [przypis edytorski]

totumfactwo — postawa i działania charakteryzujące totumfackiego (daw.): osobę zaufaną i wszystko komuś załatwiającą, wypełniającą bez sprzeciwu wszelkie polecenia (z łac. totum facere: wszystko czynić). [przypis edytorski]

totus existens in jubilo (łac.) — cały będąc w wesołym śpiewie (wyrażenie ze średniowiecznego Vita prima di S. Francesco d'Assisi, żywota św. Franciszka, autorstwa Tomasza z Celano). [przypis edytorski]

Tot, właśc. Thot — egipski bóg księżyca, panujący nad czasem. Wynalazca pisma i kalendarza, według mitów stworzył też astronomię, astrologię, matematykę, geometrię, medycynę oraz rytuały religijne i magiczne. Bóg wiedzy i mądrości. Opiekun skrybów i lekarzy. Przedstawiany jako człowiek z głową ibisa, jako ibis lub pawian. [przypis edytorski]

To tylko wstaje w pieśniach, co umarło w życiu — parafraza cytatu „Co ma ożyć w pieśni, musi umrzeć w życiu” (niem.: Was unsterblich im Gesang soll leben, Muss im Leben untergehen) z poematu Die Götter Griechenlandes (Bogowie Grecji) Friedricha Schillera, spopularyzowanego w Polsce przez A. Mickiewicza przez umieszczenie go jako motto w Przedmowie do Konrada Wallenroda. [przypis edytorski]

touchant (fr.) — co się tyczy; co do. [przypis edytorski]

Toujours comme cela? (fr.) — Zawsze tak? [przypis edytorski]

toujours (fr.) — zawsze. [przypis edytorski]

toujours je vois en vous (fr.) — zawsze widzę w panu. [przypis edytorski]

Toulouse-Lautrec, Henri de (1864–1901) — francuski malarz, rysownik i grafik, postimpresjonista; przedstawiał życie kabaretów, teatrów i domów publicznych, stworzył serię obrazów Elles (One), przedstawiających prostytutki. [przypis edytorski]

Toune — ob. Thônes, gdzie siedzibą rodu Gallay był niewielki dworek La Tour. [przypis edytorski]

tour des mains (fr.) — nazwa figury tanecznej. [przypis edytorski]

tour (fr.) — tu: okrążenie. [przypis edytorski]

tournement de tête (fr.) — tu: zawracanie głowy. [przypis edytorski]

tournez (fr.) — proszę się obrócić (komenda taneczna). [przypis edytorski]

tour-retour (fr.) — przejazd i powrót. [przypis edytorski]

Tours — miasto w środkowej Francji, nad rzeką Loarą, ośrodek kultu św. Marcina. [przypis edytorski]

tous les genres sont bons, hors le genre vieux et laid (fr.) — wszystkie odmiany są dobre, poza odmianą starych i brzydkich. [przypis edytorski]

tout á fait comme vous (fr.) — dokładnie tak samo, jak i tobie. [przypis edytorski]

tout à fait garçon brave (fr.) — całkiem dzielny chłopiec. [przypis edytorski]

Tout chemin mène à Rome (fr.) — Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu. [przypis edytorski]

Tout comme chez nous — Całkiem jak u nas (aluzja do stosunków pod rozbiorami w Wielkopolsce i Królestwie Kongresowym; w następnym zdaniu zapewne do ukazującego się w Warszawie periodyku „,Niwa”, z którym przez pewien czas współpracował Sienkiewicz: pierwotnie umiarkowanie pozytywistycznego, od 1875 coraz silniej konserwatywnego i reprezentującego interesy ziemiaństwa, przy okrojeniu działów dotyczących kultury i nauki). [przypis edytorski]

Tout comme chez nous! (fr.) — całkiem tak jak u nas. [przypis edytorski]

tout, comme chez nous (fr.) — zupełnie jak u nas. [przypis edytorski]

tout comprendre c'est tout pardonner (fr.) — wszystko zrozumieć, to wszystko przebaczyć. [przypis edytorski]

Tout comprendre, c'est tout pardonner (fr.) — Wszystko zrozumieć, to wszystko przebaczyć. [przypis edytorski]

tout comprendre, c'est tout pardonner (fr.) — wszystko zrozumieć to wszystko wybaczyć. [przypis edytorski]

tout d'un coup (fr.) — nagle; ni z tego, ni z owego. [przypis edytorski]

toute la lyre (fr.) — tytuł pośmiertnego wydania poezji Wiktora Hugo; przen. cała poezja. [przypis edytorski]

toute proportion gardée (fr.) — zachowując wszelkie proporcje. [przypis edytorski]

toute sa vie un (fr.) — całe swoje życie; un: fr. rodzajnik męski przed następującym potem rzeczownikiem. [przypis edytorski]

toutes précautions gardées (fr.) — z zachowaniem wszelkiej ostrożności. Być może autor chciał użyć znanego wyrażenia fr. toutes proportions gardées (z zachowaniem wszelkich proporcji). [przypis edytorski]

tout est fini (fr.) — wszystko jest skończone. [przypis edytorski]

tout lasse (fr.) — wszystko nuży. [przypis edytorski]

tout le monde (fr.) — wszyscy; dosł.: cały świat. [przypis edytorski]

tout-Paris (fr.) — elita paryska. [przypis edytorski]

tout simplement (fr.) — po prostu, najprościej. [przypis edytorski]

tout un débarras (fr.) — cała rupieciarnia. [przypis edytorski]

To wam rozkazuję, abyście się społecznie miłowali. Pokój mój daję wam, pokój mój zostawuję wam — J 15, 17 i 14, 27. [przypis edytorski]

towariszci (ros.) — towarzysze. [przypis edytorski]

towar łokciowy (daw.) — tekstylia, które dawniej sprzedawano, odmierzając łokciem krawieckim. [przypis edytorski]

Towarowa — ulica w warszawskiej dzielnicy Wola. [przypis edytorski]

towary bławatne — tkaniny. [przypis edytorski]

towary łokciowe (przestarz.) — tkaniny, wstążki itp. sprzedawane w sklepiku na łokcie, tj. odwijane z beli i przycinane do długości pożądanej przez klienta. [przypis edytorski]

towarzyski lud — sprzymierzeńcy. [przypis edytorski]

towarzyski (…) stan (daw.) — tu: społeczeństwo. [przypis edytorski]

towarzystwo asekuracyjne — firma ubezpieczeniowa. [przypis edytorski]

towarzystwo asekuracyjne — instytucja ubezpieczeniowa. [przypis edytorski]

towarzystwo (daw.) — społeczeństwo. [przypis edytorski]

towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]

towarzystwo (daw.) — tu w znaczeniu: społeczeństwo. [przypis edytorski]

Towarzystwo Kolonii Letnich — organizacja stworzona w 1882 r. przez Stanisława Markiewicza (1839–1911), lekarza, higienistę i działacza społecznego. Jej zadaniem była organizacja kilkutygodniowego wypoczynku na wsi dla ubogich miejskich dzieci (osobno dla dziewcząt i chłopców, a także dzieci chrześcijańskich i żydowskich). Siedziba Towarzystwa mieściła się na ul. Świętokrzyskiej 25 w Warszawie od 1904 r. [przypis edytorski]

Towarzystwo Kolonii Letnich — założone pod koniec XIX w. przez doktora Stanisława Markiewicza, organizowało kolonie i półkolonie dla warszawskich dzieci z ubogich rodzin. [przypis edytorski]

Towarzystwo Kultury Polskiej — organizacja kulturalno-oświatowa działająca w Królestwie Polskim w latach 1906–1913; rozwiązane przez władze carskie pod zarzutem prowadzenia działalności wbrew statutowi, wyłącznie w środowisku robotniczym, głównie w postaci tajnych kółek samokształceniowych. [przypis edytorski]

Towarzystwo Kursów Naukowych — szkoła wyższa w Warszawie, kontynuująca od 1905 działalność Uniwersytetu Latającego; w roku 1920 zostało przekształcone w Wolną Wszechnicę Polską. [przypis edytorski]

towarzystwo ogniowe — tu: straż pożarna. [przypis edytorski]

Towarzystwo Oświaty Ludowej — towarzystwo społecznikowskie utworzone w 1872, które inicjowało zakładanie i prowadzenie bibliotek na wsiach. [przypis edytorski]

towarzystwo świadomego macierzyństwa — pierwszą w Polsce, bezpłatną poradnię świadomego macierzyństwa założyli w Warszawie Irena Krzywicka i Tadeusz Boy-Żeleński; prowadzili oni również propagujący edukację seksualną dodatek do „Wiadomości Literackich” pt. „Życie Świadome”, w którym publikowały m.in. Zofia Nałkowska, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Wanda Melcer. W nawiązaniu do idei Krzywickiej i Boy'a po wojnie, w 1957 r. powstało Towarzystwo Świadomego Macierzyństwa (potem przekstałcone w Towarzystwo Rozwoju Rodziny) przy współudziale Michaliny Wisłockiej, Mikołaja Kozakiewicza, Zbigniewa Lwa Starowicza i Kazimierza Imielińskiego. [przypis edytorski]

Towarzystwo Świętego Salezego — tu zapewne: warszawskie charytatywne Towarzystwo Przytułku św. Franciszka Salezego, działające na rzecz powstałego w 1882 przytułku na Powiślu. [przypis edytorski]

Towarzystwo św. Rafała — niemieckie stowarzyszenie katolickie założone w 1871 w Moguncji, zajmujące się pomocą dla emigrantów oraz przeciwdziałające pochopnemu wychodźstwu; na jego wzór w 1890 zostało zawiązane w Wiedniu Austriackie Towarzystwo św. Rafała dla Opieki nad Wychodźcami (niem. Österreichische St. Raphael Verein zum Schutze der Auswanderer), zajmujące się pomocą dla emigrujących z monarchii austro-węgierskiej. [przypis edytorski]

Towarzystwo Szkoły Ludowej — organizacja oświatowa działająca w latach 1891–1940 na terenie Galicji, a następnie w płd. i wsch. części II Rzeczypospolitej, mająca na celu pomaganie gminom w zakładaniu szkól ludowych, czytelni i wypożyczalni wiejskich; powstała z inicjatywy Adama Asnyka, który był jej pierwszym prezesem. [przypis edytorski]

Towarzystwo — Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Królestwie Polskim, pierwszy bank w Polsce, założony w 1825 r. przez stowarzyszenie właścicieli ziemskich. Towarzystwo udzielało swoim członkom, bogatym posiadaczom ziemskim, kredytów na oddłużenie i modernizację majątków. [przypis edytorski]

Towarzystwo — Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (Zachęta), założona w r. 1860 w Warszawie organizacja skupiająca artystów i miłośników sztuki, której zadaniem była popularyzacja sztuki polskiej i niesienie pomocy artystom przez organizowanie wystaw i konkursów oraz działalność wydawniczą. [przypis edytorski]