Przypisy

Oporin, Jan — sławny drukarz i wydawca dzieł pisarzy starożytnych z XVI w. [przypis redakcyjny]

oporto a. porto — rodzaj wina, którego nazwa pochodzi od portugalskiego miasta Porto. [przypis redakcyjny]

O potrzebie akademii literatury polskiej — niewygłoszone przemówienie przygotowane na wieczór literacko-artystyczny w d. 22 czerwca 1924 r., drukowane 6 lipca 1924 r. w „Wiadomościach Literackich” (Nr. 27).  Z zachodami około idei akademji literatury wiążą się prace Żeromskiego około organizacji polskiego PEN-Clubu. Nie poświęcił tej sprawie osobnego artykułu, słowa jego wszelako do niej się odnoszące zanotowane zostały (acz niewiadomo czy dokładnie) w artykule Niestrudzona działalność organizacyjna Stefana Żeromskiego: Polski oddział P. E. N. Clubu. Wywiad specjalny Wiadomości Literackich (drukowanym w Nr. 51 tego pisma, 21 grudnia 1924 r.), podpisanym pseudonimem Ixion:   „— «Przystępuję w najbliższej przyszłości — mówi nam Żeromski — do utworzenia nowego u nas literackiego ośrodka. Będzie to polski odłam głośnej instytucji P. E. N. Club w Londynie (Playwrights, Essayists, Novelists). Jest to międzynarodowy klub pisarzy, stojący zdala od wszelkiej polityki i zajmujący się wyłącznie literaturą. Należą doń najwybitniejsi pisarze Anglji, Francji, Niemiec, Włoch, Belgji, Norwegji, Holandji, Stanów Zjednoczonych i t. d.» — Jest pan członkiem honorowym tego klubu. — «Kilka miesięcy temu okazano mi ten zaszczyt. Jako członek honorowy P. E. N. Clubu otrzymałem szereg listów domagających się założenia filii polskiej. Musimy to zrobić. Będzie to jedno z naszych okien na Europę. Członkowie klubu we wszystkich krajach wyświadczają sobie wzajemnie usługi, mają w podróżach zapewnioną pomoc i opiekę ze strony oddziałów klubu, do których zwracają się przedewszystkiem po przybyciu do danego kraju. Każdy wybitniejszy pisarz, przyjeżdzając do Polski, będzie wiedział do kogo się tu zwrócić. Tak samo nasi pisarze, członkowie P. E. N. Clubu, będą mieli wszędzie szereg udogodnień. W Londynie klub zapewnia nawet kilkudniowy bezpłatny pobyt swym członkom cudzoziemcom. Można więc tworzyć tak nam potrzebny kontakt ze światem literatury zagranicą». — I zbliżenie ludzi pióra wewnątrz kraju… — «Właśnie. Dobrego zbliżenia jeszcze niema. A skutki? Mieliśmy niedawno parę przykrych doświadczeń, jak się u nas traktuje literatów». — Jak pan wyobraża sobie organizację nowego klubu? — «Musimy mieć własny lokal, gdzie moglibyśmy się z przyjemnością spotykać. Będziemy tam mieli bibljotekę i własne archiwum. Takie archiwum jest bardzo potrzebne. Gdzie, naprzykład, podziewają się rękopisy naszych najwybitniejszych pisarzy? Giną w redakcjach i drukarniach. Wszędzie na świecie rękopis jest bardzo cennym dokumentem. Tylko nie u nas. Pozatem wyłoni się szereg spraw zawodowych, które tylko w klubie ściśle literackim mogą znaleźć należytą opiekę». — Kiedy odbędzie się pierwsze zebranie organizacyjne? — «Zamierzam je zwołać jeszcze w roku bieżącym. Przewiduję, że to nie pójdzie tak łatwo, bo nasi pisarze, z krzywdą dla samych siebie, lubią chodzić samopas. Wiedzą nawet, ile na tem tracą, ale nie mogą przezwyciężyć swoich samotniczych usposobień. Wierzę jednak, że potrafimy się wreszcie zorganizować». — A tak gorąco popierana przez pana sprawa akademji literackiej? — «Myślę, że właśnie po utworzeniu klubu i w tym kierunku łatwiej będzie tę rzecz zrealizować. W tych dniach ukaże się drugie wydanie mojej broszury o konieczności powołania u nas akademji literackiej. Od czasu kiedy po raz pierwszy rzuciłem ten projekt, życie przyniosło niejeden argument na poparcie moich wywodów. Jak już pisałem w „Wiadomościach Literackich”, akademja byłaby naszym sądem sprawiedliwym, gdyż my jedni wiemy, kto w naszej sztuce jest majstrem, a kto fuszerem. Byłaby zarazem wieżą strażniczą, sygnalizującą wiekuistą nowość. Miałaby książki, czasopisma i wszelkie źródła nowe. Przez dyskusje, odczyty, rozmowy i wpływy podniosłaby poziom naszego życia, a co najważniejsza, przeniosłaby ogół pracowników z kawiarni, z jałowej i głuchej samotności, w której pokutuje rutyna i snobizm, do sali obrad, na literackie agora, gdzie ścierałyby się najświetniejsze szpady krytycyzmu. Klub, a potem akademja podniosą autorytet pisarza polskiego, tak dzisiaj niemocny». [przypis redakcyjny]

opowiadając o widzeniu się z Panem Adamem — Mickiewiczem. [przypis redakcyjny]

opowiadając (starop.) — [tu:] zapowiadając. [przypis redakcyjny]

Opowiadał czasami bitwę pod Assiette — Bitwa pod Assiette rozegrała się w czasie wojny o sukcesję austriacką (1747); rok wcześniej gen. de Belle-Isle odparł Austriaków spod Tulonu. [przypis redakcyjny]

Opowiadanie prozą Historyja trojańska, z którego Kochanowski zaczerpnął pewne szczegóły do Odprawy posłów greckich, pojawiło się w druku w r. 1563. [przypis redakcyjny]

opowieść (…) u Grevenitza — [Graevenitz, Friedrich August Ferdinand von], Włościanin w Polszcze, Warszawa (1818), s. 38. [przypis redakcyjny]

opoździć — dziś: opóźnić. [przypis redakcyjny]

opoździć — opóźnić. [przypis redakcyjny]

oppidum (łac.) — miasto. [przypis redakcyjny]

oppignorando (łac.) — jako rękojmię dając. [przypis redakcyjny]

opponere (łac.) — opierać się. [przypis redakcyjny]

opponere (łac.) — stawić przeciw. [przypis redakcyjny]

opponere offensive (łac.) — stawić zaczepnie. [przypis redakcyjny]

opponunt (łac.) — gotują. [przypis redakcyjny]

opposito radio (łac.) — przeciwnym promieniem. [przypis redakcyjny]

oppressa gloriosior (łac.) — uciemiężona (tym) chlubniejsza. [przypis redakcyjny]

oppressit (łac.) — przycisnął. [przypis redakcyjny]

oppressor nobilitatis et raptor substantiarum (łac.) — ciemiężca szlachty i wydzierca majątków. [przypis redakcyjny]

opprimere et bene meritos (łac.) — uciskać i dobrze zasłużonych. [przypis redakcyjny]

oppugnans (łac.: atakujący, napastnik) — stawiający zarzuty defendensowi w dyspucie. [przypis redakcyjny]

oppugnationem (łac., forma B.) — zdobywanie. [przypis redakcyjny]

oprawa — część należna żonie z majątku męża, wynosząca zwykle podwójną wartość jej posagu. Tu oprawą Julii po mężu ma być zgoda obu zwaśnionych rodów. [przypis redakcyjny]

oprawiać (starop.) — poprawić. [przypis redakcyjny]

oprawić komu (starop.) — oddać. [przypis redakcyjny]

oprawić (starop.) — [tu:] wzmocnić. [przypis redakcyjny]

oprawny — sprawiony, tj. ogolone z sierści i pozbawione wnętrzności. [przypis redakcyjny]

oprawny — tu: zwierzę, z którego zdarto skórę. [przypis redakcyjny]

opresja — tu: krzywda. [przypis redakcyjny]

opresja — tu: pognębienie. [przypis redakcyjny]

opresja — ucisk. [przypis redakcyjny]

opressem (łac.) — pognębionym, skazańcem; chodzi tu o Demostenesa. [przypis redakcyjny]

Oprócz Bontura, tam każdy ladaco — Bontura wspomniany tu ironicznie jako wyjątek, był rzeczywiście największym oszustem w Lucca. [przypis redakcyjny]

o projektach komitetu paryskiego — mowa o Komitecie Ocalenia Publicznego, powstałym z inicjatywy Konwencji 1793 r. do walki z kontrrewolucją, kierowanym przez jakobinów. [przypis redakcyjny]

oprowadzę cię — poprawka wprowadzona przez Czubka za rękopisem. W poprzednich wyd.: „odprowadzę”. [przypis redakcyjny]

oprymowany winem — [nie mógł być] niewolony, przymuszony do wina. [przypis redakcyjny]

oprzątny (starop.) — dbały. [przypis redakcyjny]

optandum (łac.) — życzyć należy. [przypis redakcyjny]

optant — po Rewolucji Październikowej Polacy przebywający na terenie Rosji Radzieckiej otrzymali możność opcji, tj. prawa wyboru przynależności państwowej i powrotu do kraju. [przypis redakcyjny]

optaszyć — oskubać. [przypis redakcyjny]

Optima (…) aures — Wergiliusz, Georgica III, 51–58 i 79. [przypis redakcyjny]

optimo genere veniae (…) (łac.) — najlepszym rodzajem przebaczenia: nie wiedzieć, kto czym zgrzeszył. [przypis redakcyjny]

Optimum est memorabilem mori aliquo opere virtutis (łac.) — Najlepiej umierać, upamiętniwszy się jakimś wielkim czynem (Seneka). [przypis redakcyjny]

„Optimum est pati quod emendare non possis” — Najlepiej jest znieść, czego na lepsze odmienić nie można. [przypis redakcyjny]

opuścić może, gdy zechce, więzienie — tu po raz pierwszy rodzi się u Wertera myśl o samobójstwie. Myśl ta będzie odtąd wracać stale. Pojęcie ciała jako więzienia duszy spotykamy już u Platona w Fedonie. [przypis redakcyjny]

opus — dzieło. [przypis redakcyjny]

opus spicatum (łac.) — tak zwano starożytny sposób układania posadzki. [przypis redakcyjny]

opuszka — obkład futrzany. [przypis redakcyjny]

opuszyć (daw.) — futrem obszyć. [przypis redakcyjny]

opyt (daw.) — pytanie, badanie, śledztwo. [przypis redakcyjny]

oraculum: praeficere officiis eta dministralionibus non peccaturos potius quam damnare cum peccassent (łac.) — przepowiednię: ustanawiać przełożonych w urzędach i administracji raczej takich, co nie zgrzeszą, niż potępiać, gdy już zgrzeszyli. [przypis redakcyjny]

Oran — miasto i prowincja w Algierze. [przypis redakcyjny]

oranżerii — cieplarni, szklarni na rośliny. [przypis redakcyjny]

oratione (łac.) — modlitwą. [przypis redakcyjny]

oratora — mówcę. [przypis redakcyjny]

oratora — przez grzeczność, dla pozoru. [przypis redakcyjny]

orator — mówca. [przypis redakcyjny]

oratorów — mówców. [przypis redakcyjny]

oravi (…) laboravi (wł.) — modliłem się, ale nie pracowałem. [przypis redakcyjny]

orbare omni praesidio et custodia corporis (łac.) — pozbawić wszelakiej obrony i straży przybocznej. [przypis redakcyjny]

Orcio — Jerzy Lubomirski. [przypis redakcyjny]

orcisko — ort, czwarta część talara. [przypis redakcyjny]

orda krymska — Tatarzy krymscy. [przypis redakcyjny]

Ordessa zmartwychwstała — Po traktacie Rosji z Turcją roku 1792 dla obrony nowych granic otworzony port nad Morzem Czarnym. Korzystne pod względem handlu położenie ściągnęło mnóstwo mieszkańców; powstałe miasto nazwano Odessą od starożytnej, niegdyś w tych stronach kwitnącej osady greckiej, która tym sposobem „zmartwychwstała”. [przypis redakcyjny]

ordines Reipublicae (łac.) — Stany Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

Ordon, Julian Konstanty (1810–1887) — brał czynny udział we wszystkich niemal głośniejszych walkach powstania listopadowego. Wypróbowanemu jego męstwu powierzył gen. Bem w chwilach krytycznych obronę reduty nr 54 po lewej stronie Woli. Obrona tej placówki, nędznie zaopatrzonej w żołnierza i środki obronne, miała uwieńczyć niespożytą chwałą jego skroń. Ocalawszy cudem w chwili wysadzenia w powietrze reduty, wyleczywszy się z ciężkich obrażeń wybuchem spowodowanych, opuszcza Ordon ojczyznę, udaje się na tułaczkę za granicę; walczy w kampanii włoskiej w 1848 i 1849 r., w wojnie wschodniej w 1855 r., podczas której spotyka się niespodziewanie oko w oko z piewcą swego bohaterskiego czynu, po czym znowu wraca do Włoch i walczy pod Garibaldim w r. 1860. Osiadłszy we Florencji, w późnej starości, syt zawodów i utrapień, samobójczym strzałem położył kres swemu życiu (E. Pawłowicz, Z życia Ordona, Lwów 1896). [przypis redakcyjny]

ordo praedicatorum (łac.) — zakon kaznodziejski. [przypis redakcyjny]

ordynacja — rozrządzenie, wyrok. [przypis redakcyjny]

ordynacja (z łac.) — majątek, którego dziedziczenie przysługuje tylko najstarszemu synowi lub najbliższemu krewnemu. [przypis redakcyjny]

ordynanse — ordonanse, rozkazy, polecenia. [przypis redakcyjny]

ordynanse — pisma zalecające, nakazy. [przypis redakcyjny]

ordynans — zarządzenie. [przypis redakcyjny]

ordynans (z łac.) — daw. rozkaz. [przypis redakcyjny]

ordynans (z łac.) — rozkaz. [przypis redakcyjny]

ordynaria — część wynagrodzenia służby dworskiej wypłacana w naturze. [przypis redakcyjny]

ordynarnej — tutaj: zwyczajnej. [przypis redakcyjny]

ordynaryjnego — zwyczajnego, codziennego. [przypis redakcyjny]

ordynaryjnie — zwyczajnie. [przypis redakcyjny]

ordynaryjnych — zwyczajnych. [przypis redakcyjny]

ordynaryjny — pospolity. [przypis redakcyjny]

ordynaryjny — zwyczajny, pospolity. [przypis redakcyjny]

ordynek (z niem. Ordnung) — porządek, szyk. [przypis redakcyjny]

ordynek (z niem.) — szyk, porządny bój. [przypis redakcyjny]

ordyniec — członek ordy tatarskiej. [przypis redakcyjny]

ordyniec — Tatarzyn. [przypis redakcyjny]

ordynować — nakazać. [przypis redakcyjny]

oręże (daw. forma) — r.n. [tj. to oręże]. [przypis redakcyjny]

O regnum venale, et si emptorem invenerit, brevi periturum (łac.) — o królestwo sprzedajne, które zginie niebawem, jeśli tylko kupca znajdzie. [przypis redakcyjny]

ore omnium (łac.) — w imieniu wszystkich. [przypis redakcyjny]

ore proprio (łac.) — własnymi ustami. [przypis redakcyjny]

orfejski (z gr.) — tu: poetycki; przymiotnik utworzony od imienia Orfeusza, postaci wybitnego poety, śpiewaka i muzyka w mit. gr., syna patrona sztuki, boga Apollina i muzy Kaliope. Muzyka i śpiew Orfeusza miała w cudowny sposób działać na słuchaczy, jak również na zwierzęta, rośliny, a nawet przyrodę nieożywioną (morze, kamienie). Orfeusza uznawano też za twórcę orfizmu, nurtu mistyczno-religijnego, charakteryzującego się wiarą w metempsychozę (wędrówkę dusz). [przypis redakcyjny]

Orfeowych strón słuchały — Orfeusz: w mit. gr. poeta tracki, który potrafił poruszyć za pomocą swej muzyki Furie („jędze”), a nawet rzeczy nieożywione. Kiedy zmarła jego żona Eurydyka, udał się do podziemi i tak oczarował Plutona, że uwolnił on Eurydykę pod warunkiem, że Orfeusz nie odwróci się, dopóki nie wyjdą na ziemię. Kiedy już mieli postawić swe stopy na ziemi, Orfeusz odwrócił się i Eurydyka natychmiast zniknęła. Ogromny żal Orfeusza po powtórnej stracie żony tak rozwścieczył trackie kobiety, że w czasie jednej z orgii z okazji bachanaliów rozerwały go na strzępy. [przypis redakcyjny]

Orfeus — syn Muzy Kaliope i Apollina, śpiewem swym i grą na lutni poskramiał dzikie zwierzęta, wzruszał drzewa i kamienie, uspokajał burze morskie i wiatry. [przypis redakcyjny]

Orfeusz — jeden z bohaterów mitologii greckiej, który śpiewem swoim poskramiał dzikie zwierzęta i ożywiał martwe przedmioty. [przypis redakcyjny]

Orfeusz (mit. gr.) — śpiewak, który śpiewem swym poruszał nawet skały i dęby i zmiękczył serce Hadesa oraz Persefony. [przypis redakcyjny]

Orfeusz — w mit. gr. poeta tracki, który potrafił poruszyć za pomocą swej muzyki nawet rzeczy nieożywione. Kiedy zmarła jego żona Eurydyka udał się do podziemi i tak oczarował Plutona, że uwolnił on Eurydykę pod warunkiem, że Orfeusz nie odwróci się, dopóki nie wyjdą na ziemię. Kiedy już mieli postawić swe stopy na ziemi, Orfeusz odwrócił się i Eurydyka natychmiast zniknęła. Ogromny żal Orfeusza po powtórnej stracie żony tak rozwścieczył trackie kobiety, że w czasie jednej z orgii z okazji bachanaliów rozerwały go na strzępy. [przypis redakcyjny]

Orfeusz — w mit. gr. tracki poeta, który swoją grą na lirze (lub kitarze) potrafił ujarzmiać żywioły (morze) i dzikie zwierzęta oraz poruszać drzewa i skały; zginął rozszarpany przez Menady. [przypis redakcyjny]

Organa, Organia — kraina bajeczna w Azji. [przypis redakcyjny]

Organizacja i program Teatru Narodowego w Warszawie — jest to odpowiedź na ankietę, rozpisaną przez ówczesnego redaktora „Przeglądu Warszawskiego” p. Mieczysława Tretera; drukowano ją w tem piśmie w Nr. 42 (marzec 1925 r.). [przypis redakcyjny]