Przypisy

wysieki — tu: siekanina, bitwa. [przypis edytorski]

wysiepać — postrzępić, wywlec nitki; tu przen.: zużyć. [przypis edytorski]

wysiepywać (gw.) — wyrzucać. [przypis edytorski]

wysieść (daw. forma) — dziś: wysiąść. [przypis edytorski]

wysieść — dziś popr.: wysiąść. [przypis edytorski]

wysilenie (daw.) — wysiłek. [przypis edytorski]

wysilenie — wysiłek. [przypis edytorski]

wyskakować (daw.) — skakać. [przypis edytorski]

wyskakować (gw.) — skakać, wyskakiwać. [przypis edytorski]

wyskakować (gw.) — wskakiwać. [przypis edytorski]

wyskakował (starop. forma) — wyskakiwał. [przypis edytorski]

wyskok (daw.) — spirytus. [przypis edytorski]

wyskoki — dziś popr. forma N.lm: wyskokami. [przypis edytorski]

wyskok — napój wyskokowy; tu: trucizna. [przypis edytorski]

wyskok (przest.) — spirytus. [przypis edytorski]

wysłać go (…) do Anglii celem niby zażądania przynależnego mu haraczu — w XI wieku Dania pobierała od Anglii lenno. [przypis edytorski]

wysłać na miejsce zamieszkania — tj. na zesłanie (w taki sposób karano większość skazanych, część tylko trafiała do więzień, na przymusowe ciężkie roboty itp.). [przypis edytorski]

wysłać się — tu: podścielić sobie coś pod ubranie. [przypis edytorski]

wysłali do Josefa tak — «Zmienili fakty w imię pokojowych relacji, ponieważ nic takiego Jakub im nie nakazał, gdyż Josef nie był w jego oczach podejrzany», zob. Raszi do 50:16. [przypis edytorski]

wysłaniec — wysłannik, posłaniec. [przypis edytorski]

wysłan — wysłany (daw. krótka forma przym.). [przypis edytorski]

Wysłouch, Bolesław (1855–1937) — publicysta i działacz ruchu ludowego; redaktor „Przeglądu Społecznego”, „Kuriera Lwowskiego” (red. naczelny 1887–1919), „Przyjaciela Ludu” (1889–1902), opracował już w 1886 r. program partii chłopskiej; był współorganizatorem i członkiem władz Stronnictwa Ludowego w Galicji (powst. 1895), które następnie przekształciło się w Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL; od 1903); prezes partii PSL — Zjednoczenie Niezawisłych Ludowców (1912–1913); członek PSL „Piast” (1913–1923); członek PSL „Wyzwolenie” (1923–1925); senator I kadencji w II Rzeczypospolitej Polskiej (1922–1927). [przypis edytorski]

wysłuchanie u poręczy — wysłuchanie deputowanego postawionego w stan oskarżenia odbywało się przy poręczy otaczającej stół Trybunału Rewolucyjnego. [przypis edytorski]

wysługa (daw.) — służba. [przypis edytorski]

wysługiwać się — służyć komuś. [przypis edytorski]

wysługiwał się i na Sycylii dyktatorom — Arystyp przebywał na dworze Dionizjusza Starszego, tyrana miasta Syrakuzy na Sycylii lub być może jego syna i następcy Dionizjusza Młodszego, gdzie żył w luksusie. [przypis edytorski]

wysmukły — wysoki i cienki. [przypis edytorski]

wysmużyć — przedstawić za pomocą kolorowych smug. [przypis edytorski]

wysnowywa — dziś: wysnuwa. [przypis edytorski]

Wysoceńko (gw.) — wysoko; słowo spotykane w wierszowanych tekstach folkloru, jak pieśni czy modlitewki. [przypis edytorski]

Wysocki, Alfred (ur. 1873–1959) — prawnik i dyplomata polski, senator V kadencji sejmu II RP; autor wspomnień okresie Młodej Polski (Sprzed pół wieku, Kraków 1956). [przypis edytorski]

Wysocki, Franciszek — aktor. [przypis edytorski]

Wysocki, Piotr (1797–1875) — oficer Wojska Polskiego, przywódca sprzysiężenia podchorążych, które doprowadziło do wybuchu powstania listopadowego (29 listopada 1830); przez władze carskie skazany na karę śmierci, zamienioną na 20 lat ciężkich robót na Syberii (1834); za próbę ucieczki skazany na 1000 (lub 1500) pałek i karnie przeniesiony na katorgę do kopalni w Akatui, gdzie pracował przykuty przez dwa lata do taczki; po amnestii w 1857 powrócił do kraju. [przypis edytorski]

Wysocki, Piotr (1797–1875) — pułkownik Wojska Polskiego, przywódca sprzysiężenia podchorążych, które doprowadziło do wybuchu Powstania Listopadowego. [przypis edytorski]

Wysocki, Samuel (1706–1771) — członek zakonu pijarów od 1724 r., uczył retoryki w szkołach tego zgromadzenia, zasłynął jako kaznodzieja w Krakowie i Warszawie, pełnił urząd prowincjała, w 1751 r. został mianowany konsultorem prowincji i rektorem domu warszawskiego; opublikował wiele zbiorów kazań jako Samuel S. Floriano, po łacinie i po polsku (m.in. Święta całego roku, kazaniami w krakowskiej katedrze i po różnych w Polsce ambonach zapowiadane, Warszawa 1769). [przypis edytorski]

wysoczajszy (z ros.) — najwyższy, przymiotnik odnoszący się do cara, jego rozkazów, woli itp. [przypis edytorski]

Wysoczany — miejscowość przyłączona do Pragi w 1922 r. [przypis edytorski]

wysoczyzna — wysoko położone miejsce. [przypis edytorski]

Wysoka Azja (fr. Haute Asie) — fr. określenie terenów środkowo-wschodniej części Azji, obejmującej m.in. Tybet. [przypis edytorski]

wysoka myśl (starop.) — tu: wzniosła myśl. [przypis edytorski]

Wysoka Porta (hist.) — rząd, dwór lub ogólnie państwo tureckie za panowania sułtanów; określenie stosowane szczególnie w kontekście dyplomatycznym. [przypis edytorski]

wysokie figury — ważne osobistości. [przypis edytorski]

wysokie zajęcie — wielkie zaciekawienie. [przypis edytorski]

Wysoki Kadi — tu: kadiasker, naczelny sędzia w tureckim Imperium Osmańskim. [przypis edytorski]

wysoki komisarz — najwyższy rangą przedstawiciel administracji Mandatu Palestyny. [przypis edytorski]

Wysoki Zamek — gotycki zamek królewski we Lwowie, zbudowany w XIV wieku. [przypis edytorski]

wysoko ceniony dla swego naprawdę miłego charakteru — dziś raczej: wysoko ceniony ze względu na swój naprawdę miły charakter. [przypis edytorski]

wysokoparnie (z ros. высокопарно) — w wyszukanym stylu, przesadnie podniośle. [przypis edytorski]

wysokość jego dosięgała czterech stóp — dziś popr.: wysokość (…) sięgała (…). [przypis edytorski]

wysoko — tu: wzniośle; według reguł stylu wysokiego. [przypis edytorski]

wysortowany — przebrany, przesortowany. [przypis edytorski]

wyspa Ab — egipskie Abu, gr. Elefantyna, wyspa na Nilu przed I kataraktą, gdzie przebiegała granica pomiędzy Egiptem a Nubią; również nazwa wzniesionego na wyspie fortu granicznego; stolica 1. nomu Górnego Egiptu; ośrodek kultu Chnuma, boga wylewów Nilu, ze słynnym, odkrytym w XIX wieku nilometrem. Egipskie abu oraz gr. elephas oznaczają słonia. [przypis edytorski]

Wyspa Amsterdam — niewielka wyspa na południowym Oceanie Indyjskim, na 37°49' szerokości południowej, mniej więcej w połowie odległości pomiędzy płd. Afryką a Australią. [przypis edytorski]

wyspa Blair — dziś: wyspa Andaman Południowy, której główne miasto nosi nazwę Port Blair, na cześć brytyjskiego pułkownika, który w XVIII w. prowadził tam badania krajoznawcze. [przypis edytorski]

wyspach maskareńskich na Archipelagu Indyjskim — właśc. archipelag Maskareny na Oceanie Indyjskim. [przypis edytorski]

Wyspa Diabelska — wyspa należąca do Gujany Francuskiej; w latach 1852–1953 znajdowała się na niej kolonia karna. [przypis edytorski]

wyspa Keeling — Wyspy Kelling, inaczej Wyspy Kokosowe. [przypis edytorski]

Wyspa Kwiatów (port. Ilha das Flores) — mała wyspa przy wybrzeżu zatoki Guanabara, w pobliżu Rio de Janeiro, na której w 1883 cesarski rząd brazylijski zorganizował miejsce tymczasowego zakwaterowania dla imigrantów, gdzie byli oni rejestrowani, przydzielano im ziemię, odbywali kwarantannę i aklimatyzowali się do nowego środowiska; w latach 1894–1896 republikański rząd federalny przekazał odpowiedzialność za promowanie imigracji i przyjmowanie swoich imigrantów poszczególnym stanom, które jednak z trudem ponosiły koszty; w 1907 ponownie scentralizowano politykę imigracyjną i zrestrukturyzowano placówkę na Wyspie Kwiatów. [przypis edytorski]

Wyspa Łabędzia — niewielka sztuczna wyspa na Sekwanie w Paryżu. [przypis edytorski]

Wyspa Lansjerów (fr. L'Île des Lanciers) — dawna francuska nazwa niewielkiej koralowej wyspy Akiaki, we wsch. części archipelagu Tuamotu pośrodku Pacyfiku, w ob. Polinezji Francuskiej, nadana w 1768 przez jej pierwszego europejskiego odkrywcę, Louisa Antoine'a de Bougainville. [przypis edytorski]

wyspa Norfolk — mała wyspa ma Pacyfiku, pomiędzy Australią, Nową Zelandią i Nową Kaledonią. [przypis edytorski]

Wyspa Św. Heleny — miejsce wygnania Napoleona I. [przypis edytorski]

Wyspa Św. Heleny — wyspa w płd. części Atlantyku, na którą w 1815 został zesłany Napoleon Bonaparte i gdzie zmarł w 1821. [przypis edytorski]

Wyspa Św. Heleny — wyspa wulkaniczna na Oceanie Atlantyckim, około 1900 km wybrzeża Afryki. [przypis edytorski]

Wyspa Świętego Wawrzyńca — wyspa na Oceanie Spokojnym, leżąca na południe od Cieśniny Beringa pomiędzy Alaską a Półwyspem Czukockim (administracyjnie należy do Stanów Zjednoczonych). [przypis edytorski]

Wyspa Świętej Heleny — wyspa na Atlantyku, na którą w 1815 został zesłany Napoleon Bonaparte i gdzie powstał zbiór jego wspomnień, Le Mémorial de Sainte-Hélène (pol. Pamiętnik Świętej Heleny), spisany i zredagowany przez jego towarzysza i nieformalnego sekretarza Emmanuela de Las Cases. [przypis edytorski]

wyspa św. Kolumbana — wyspa Iona u wybrzeży Szkocji, gdzie w 563 r., po opuszczeniu Irlandii Kolumban (święty kościoła katolickiego i kościołów protestanckich) wraz z 12 innymi mnichami założył opactwo Hy (obecnie: Opactwo Iona). [przypis edytorski]

Wyspa Saint-Pierre — Wyspa Św. Piotra na jeziorze Biel (Bienne) w Szwajcarii. [przypis edytorski]

Wyspa skarbów (ang. Treasure Island) — powieść przygodowa autorstwa szkockiego pisarza Roberta Louisa Stevensona, po raz pierwszy wydana w całości w 1883 r.; wielokrotnie ekranizowana. [przypis edytorski]

Wyspa Strzelecka, czes. Střelecký ostrov — wyspa na Wełtawie w Pradze, połączona z brzegami mostem Legii. [przypis edytorski]

wyspa Tiboulen — jedna z czterech wysp należących do Archipelagu Frioul, położonego na Morzu Śródziemnym w odległości ok. 4 km od Marsylii. [przypis edytorski]

wyspa Topazus — wg Pliniusza znajdowała się na M. Czerwonym. [przypis edytorski]

Wyspa umarłych — najbardziej znany obraz szwajcarskiego malarza Arnolda Böcklina (1827–1901): malarza symbolisty, który tworzył nastrojowe, fantastyczne pejzaże, często z istotami mitologicznymi: nimfami, najadami, trytonami. [przypis edytorski]

Wyspa Wasylewska (ros. Wasiljewskij ostrow) — jedna z wysp w delcie Newy zajmowanych przez zabudowę miejską Petersburga; stanowi znaczną część historycznego centrum miasta. [przypis edytorski]

Wyspa Wniebowstąpienia — wyspa pochodzenia wulkanicznego na Oceanie Atlantyckim, ok. 1600 km od wybrzeży Afryki, odwiedzona przez Darwina w 1836 podczas podróży statkiem Beagle. [przypis edytorski]

wyspę Delos […] jako pewny schron dla dziewy — wg mitu Leto (Latona) z pomocą Posejdona uciekła przed swą nieprzyjaciółką Herą na wyspę Delos, gdzie urodziła Apolla i Artemidę. [przypis edytorski]

Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — dramaturg, poeta, malarz, grafik, inscenizator, reformator teatru; w literaturze związany z symbolizmem, w malarstwie tworzył w duchu secesji i impresjonizmu; przez badaczy literatury został nazwany „czwartym wieszczem”; tematyka utworów Wyspiańskiego obejmuje m.in. dzieje legendarne, historyczne, porusza kwestie wsi polskiej, czerpie z mitologii. [przypis edytorski]

Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — poeta, artysta plastyk, najwybitniejszy dramaturg polskiego modernizmu, autor m. in. Wesela i Wyzwolenia. [przypis edytorski]

Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — poeta, malarz, wybitny dramatopisarz, reformator teatru; pierwszy wystawił Mickiewiczowskie Dziady w 1901 roku; autor dramatów politycznych, filozoficzny, metafizycznych, np. Wesela. [przypis edytorski]

Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt i projektant. [przypis edytorski]

Wyspiański, Stanisław — (1869–1907) polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, inscenizator, reformator teatru. W literaturze związany z symbolizmem, w malarstwie tworzył w duchu secesji i impresjonizmu. Przez badaczy literatury został nazwany „czwartym wieszczem”. Tematyka utworów Wyspiańskiego jest bardzo rozległa i obejmuje dzieje legendarne, historyczne, porusza kwestie wsi polskiej, czerpie z mitologii. [przypis edytorski]

Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, inscenizator, reformator teatru. W literaturze związany z symbolizmem, w malarstwie tworzył w duchu secesji i impresjonizmu. Przez badaczy literatury został nazwany „czwartym wieszczem”. Tematyka utworów Wyspiańskiego jest bardzo rozległa i obejmuje dzieje legendarne, historyczne, porusza kwestie wsi polskiej, czerpie z mitologii. [przypis edytorski]

Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, inscenizator, reformator teatru. W literaturze związany z symbolizmem, autor m.in. dramatów Wesele, Wyzwolenie, Noc listopadowa; w malarstwie tworzył w duchu secesji i impresjonizmu. Przez badaczy literatury został nazwany „czwartym wieszczem”. Tematyka utworów Wyspiańskiego jest bardzo rozległa i obejmuje dzieje legendarne, historyczne, porusza kwestie wsi polskiej, czerpie z mitologii. [przypis edytorski]

Wyspiański Stanisław (1869–1907) — polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, inscenizator, reformator teatru. W literaturze związany z symbolizmem, w malarstwie tworzył w duchu secesji i impresjonizmu. Przez badaczy literatury został nazwany „czwartym wieszczem”. Tematyka utworów Wyspiańskiego jest bardzo rozległa i obejmuje dzieje legendarne, historyczne, porusza kwestie wsi polskiej, czerpie z mitologii. [przypis edytorski]

wyspina — dziś popr.: wspina. [przypis edytorski]

Wysp Szczęśliwości, Wyspy Szczęśliwych a. Wyspy Szczęśliwe (mit. gr.) — wyspy na zachodnim krańcu ziemi, gdzie w nagrodę za dobre życie przebywają po śmierci bohaterowie. [przypis edytorski]

Wyspy Aleuckie — archipelag w północnej części Oceanu Spokojnego, między półwyspem Alaska a Półwyspem Czukockim (administracyjnie należący do Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Wyspy Andamańskie a. Andamany — archipelag leżący na Oceanie Indyjskim, pomiędzy Zatoką Bengalską a Morzem Andamańskim, odległy o ok. 1300 km od Indii kontynentalnych. [przypis edytorski]

Wyspy Arrańskie — chodzi o Wyspy Aran (Arran Islands), trzy wyspy na zachodnim wybrzeżu Irlandii. [przypis edytorski]

wyspy Bonin a. Ogasawara — grupa w większości niezamieszkałych wysp ok. 1000 km na południe od Japonii. [przypis edytorski]

Wyspy Boromejskie — grupa trzech niewielkich wysp i dwóch malutkich wysepek położonych na polodowcowym jeziorze Maggiore w Alpach, na granicy Włoch i Szwajcarii. [przypis edytorski]

Wyspy Brytańskie — dziś: Wyspy Brytyjskie. [przypis edytorski]

Wyspy Egejskie — ogół wysp położonych na Morzu Egejskim, pomiędzy Półwyspem Bałkańskim a Azją Mniejszą. [przypis edytorski]

Wyspy Elizejskie (mit. gr.) — częściej: Wyspy Szczęśliwe lub Wyspy Szczęśliwych: wyspy na zachodnim krańcu ziemi, kraina wiecznego spokoju i pośmiertnej szczęśliwości, gdzie w nagrodę za dobre życie przebywają po śmierci dusze sławnych bohaterów i ludzi sprawiedliwych; nazywane też Polami Elizejskimi i niekiedy umiejscawiane w podziemnej krainie zmarłych. [przypis edytorski]

Wyspy Kanaryjskie — grupa górzystych wysp pochodzenia wulkanicznego położonych na Atlantyku na płn.zach. od Afryki; niekiedy utożsamiane z legendarnymi, leżącymi na Atlantyku, Wyspami Szczęśliwymi, na których wg mit. gr. przebywali po śmierci (lub nawet jeszcze za życia) sławni bohaterowie. [przypis edytorski]

Wyspy Kerguelena — archipelag ok. 300 wulkanicznych wysp, położony w płd. części Oceanu Indyjskiego; jedno z najbardziej izolowanych miejsc świata: znajduje się ok. 4000 km od Australii, ok. 3800 km od płd.-wsch. wybrzeża Afryki, ok. 2000 km od Antarktydy; największą w archipelagu jest Wyspa Kerguelena. [przypis edytorski]

Wyspy Leewardskie, właśc. Leeward Islands — płn. część Wysp Nawietrznych, oddzielających Morze Karaibskie od Oceanu Atlantyckiego. [przypis edytorski]

Wyspy Liparyjskie — grupa wysp pochodzenia wulkanicznego na M. Tyrreńskim, na północ od Sycylii. [przypis edytorski]

Wyspy Moluckie, właśc. Moluki a. Wyspy Korzenne — grupa wysp we wschodniej części Archipelagu Malajskiego, wchodząca w skład Indonezji. [przypis edytorski]

Wyspy Owcze — wulkaniczny archipelag na Atlantyku przy granicy z Morzem Norweskim, terytorium zależne Danii. [przypis edytorski]