Przypisy

Demetriusz I Poliorketes (337–283 p.n.e.) — syn Antygona I Jednookiego, wybitny wódz macedoński, król Macedonii (294–286), pierwszy z dynastii Antygonidów; słynny z wielu zwycięstw, m.in. w 307 zdobył Ateny, witany jako oswobodziciel; w 305–304 prowadził oblężenie Rodos z użyciem nowych maszyn oblężniczych, zyskując przydomek Poliorketes (gr: oblegający miasta); w 285 pokonany przez Seleukosa, zmarł w niewoli. [przypis edytorski]

Demetriusz z Faleronu (ok. 350–283 p.n.e.) — grecki mówca, mąż stanu i filozof, uczeń Arystotelesa i Teofrasta z Eresos; zwolennik Macedonii, w l. 317–307 p.n.e. rządził Atenami z nadania macedońskiego władcy Kassandra. [przypis edytorski]

Dem Geiste der Finsterniss gewidmet — poświęcone duchowi ciemności. [przypis edytorski]

demimond (daw.) — półświatek. [przypis edytorski]

deminutivum — zdrobnienie, pomniejszenie. [przypis edytorski]

demi-place (fr.) — bilet ulgowy. [przypis edytorski]

demi-sec (fr.) — półwytrawne (o winie). [przypis edytorski]

de missa ad mensam (łac.) — od mszy do stołu. [przypis edytorski]

demiurg — w niektórych systemach religijnych a. filozoficznych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwiedzący, ani wszechmocny, a dokonany przez niego akt kreacji był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła. [przypis edytorski]

demiurg — w niektórych systemach religijnych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwiedzący, ani wszechmocny, a akt kreacji był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła. [przypis edytorski]

demiurg — w niektórych systemach religijnych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwiedzący, ani wszechmocny, a dokonany przez niego akt kreacji był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła. [przypis edytorski]

demiurg — w niektórych systemach religijnych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwiedzący, ani wszechmocny a dokonany przez niego akt kreacji był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła. [przypis edytorski]

demiurg (z gr.) — twórca, boski budowniczy świata. [przypis edytorski]

demiurg (z gr.) — w niektórych systemach filozoficzno-religijnych: stwórca świata materialnego, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem; postać demiurga pełniła ważną rolę w gnostycyzmie, hermetyzmie i tradycji ezoterycznej. [przypis edytorski]

demi-vièrge (fr.) — pół-dziewica. [przypis edytorski]

demi-vierge (fr.) — półdziewica, młoda kobieta, nie utrzymująca stosunków seksualnych z mężczyznami, ale nie dbająca o pozory, o tzw. reputację. [przypis edytorski]

Democratic Vistas — Democratic Vistas, jeden rozdział z prozaicznych pism Walta Whitmana, poety północnoamerykańskiego, wydanych pod zbiorowym tytułem Specimen days and collect. Stanowi on ciekawy komentarz do twórczości Whitmana, w którym kreśli on ideał demokratycznej przyszłości Stanów Zjednoczonych. [red. WL]. [przypis edytorski]

de modis significandi non erat scientia (łac.) — [księga] o rodzajach znaczących nie była wiedzą. [przypis edytorski]

Demogorgon (mit. gr.) — mitologiczny byt, opisany przez Boccaccia (1313–1375) jako ojciec wszystkich bogów, mający jednak cechy podobne do księcia ciemności. [przypis edytorski]

demoiselle (fr.) — panna. [przypis edytorski]

demokracją i arystokracją — dziś popr. forma B. lp: demokrację i arystokrację. [przypis edytorski]

Demokracja przemysłowa — tyt. oryg. Industrial Democracy, 1897. [przypis edytorski]

Demokryt z Abdery (ok. 460–ok. 370 p.n.e.) — filozof grecki, jako pierwszy wprowadził hipotezę istnienia atomów. [przypis edytorski]

Demokryt z Abdery (ok. 460–ok. 370 p.n.e.) — filozof grecki, najwszechstronniejszy uczony starożytny przed Arystotelesem, autor kilkudziesięciu dzieł z różnych dziedzin, współtwórca (razem ze swoim nauczycielem Leukipposem) pierwszej atomistycznej teorii budowy świata. [przypis edytorski]

Demokryt z Abdery (ok. 460 p.n.e.–ok. 370 p.n.e.) — filozof grecki, jako pierwszy wprowadził hipotezę istnienia atomów. [przypis edytorski]

Demokryt, zjadłszy przy stole figi, które smakowały miodem (…) — Plutarch, Zagadnienia biesiadne, I, 10; wg innego odczytania Demokryt jadł nie figi, lecz ogórka. [przypis edytorski]

demon Maxwella — eksperyment myślowy Jamesa Clerka Maxwella (1831–1879), szkockiego matematyka i fizyka. Polegał na wyobrażeniu sobie istoty zdolnej manipulować cząstkami i przepuszczającej szybsze spośród nich do jednej połowy naczynia z gazem, a wolniejsze do drugiej. Takie działanie pozornie przeczy drugiej zasadzie termodynamiki. Paradoks da się rozwiązać stwierdzeniem, że sam pomiar prędkości cząstek wymaga wydatkowania energii. [przypis edytorski]

demonstracja — tu: pokaz. [przypis edytorski]

Demon — wiersz Puszkina z 1823. [przypis edytorski]

Demon — wiersz Puszkina z 1823; tytułowa postać sączy w duszę narratora zwątpienie i negację. [przypis edytorski]

demony — tu ogólnie: bóstwa. [przypis edytorski]

Demon ziemi — sztuka Benjamina Franklina Wedekinda z 1895 roku. [przypis edytorski]

demon — zły duch, wrogi człowiekowi. [przypis edytorski]

demoral. — tu: demoralizują. [przypis edytorski]

de morte prologus (łac.) — wstęp o śmierci. [przypis edytorski]

de mortuis nihil nisi verum (łac.) — o zmarłych nic, tylko prawdę. [przypis edytorski]

demos, dziś częściej: dem — jednostka administracyjna staroż. państwa ateńskiego, odpowiednik gminy. [przypis edytorski]

demos (gr.) — lud, ogół pełnoprawnych obywateli. [przypis edytorski]

demos (gr.) — lud. [przypis edytorski]

Demosten a. Demostenes (384–322 p.n.e.) — grecki mówca i polityk, patriota ateński, przeciwny dominacji Filipa Macedońskiego, a potem jego syna Aleksandra, nad państwami-miastami greckimi. Wypowiedź Adama dotyczy opowieści przytaczanej przez Plutarcha, według której Demostenes dał się kiedyś przekupić wysłannikom Aleksandra Macedońskiego i zrezygnował z zagrzewania rodaków do walki przeciw wielkiemu wodzowi, tłumacząc się bólem gardła. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — grecki mówca i polityk, patriota ateński, głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki). [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — grecki mówca i polityk. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — mówca i polityk grecki, przeciwnik dominacji dynastii macedońskiej. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — mówca i polityk grecki, przeciwnik macedońskiej dominacji w świecie greckim, głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki); uczestnik bitwy pod Cheroneą (338 p.n.e.), zakończonej klęską, w wyniku której prawie cała Grecja została podporządkowana Macedonii. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — mówca i polityk grecki. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — polityk i mówca grecki. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — słynny mówca grecki, głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki). [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — słynny mówca gr., głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki). Wg Plutarcha za młodu mówił niewyraźnie i miał wadę wymowy, czego pozbył się, ćwicząc recytację z kamykami w ustach. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — słynny mówca gr., głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki). [przypis edytorski]

Demostenes (384–322) — polityk i mówca grecki. [przypis edytorski]

Demostenes (ok. 385–322 p.n.e.) — słynny mówca gr., głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi. [przypis edytorski]

deńszczyk (ros. денщик) — w carskim wojsku: ordynans, żołnierz przydzielony do obsługi oficera. [przypis edytorski]

denar a. zuz (hebr.) — srebrna moneta rzymska bita od III w. p.n.e.; jej ciężar i zawartość srebra zmieniały się. Z czasem określenie denar zaczęto używać jako uniwersalne i oznaczało monetę, niekoniecznie srebrną. [przypis edytorski]

denar (daw.) — żelazny trójnóg używany jako podstawka pod kocioł a. garnek. [przypis edytorski]

denarek (zdr., daw.) — żelazny trójnóg używany jako podstawka pod kocioł a. garnek. [przypis edytorski]

denar — najdrobniejsza moneta w czasach Jagiellonów. [przypis edytorski]

denar — srebrna moneta rzymska bita od III w. p.n.e.; w oryginale: doit, tj. drobna moneta holenderska, przen.: marny grosz. [przypis edytorski]

denar — w XVI w. najdrobniejsza moneta polska, warta 1/10 grosza lub mniej. [przypis edytorski]

de natura rerum (łac.) — dosł.: o naturze rzeczy; także tytuł filozoficznego traktatu napisanego wierszem w I w. p.n.e. przez Lukrecjusza. [przypis edytorski]

denaturowany — skażony. [przypis edytorski]

Dendera — miasto na lewym brzegu Nilu, słynne z jednego z najlepiej zachowanych egipskich kompleksów świątynnych, z główną świątynią poświęconą bogini Hathor. [przypis edytorski]

den Dimitri von Schiller (niem.) — Dymitra [pióra] Schillera; Dymitr, Demetrius, nieukończona sztuka Friedricha Schillera, niemieckiego poety i dramaturga. [przypis edytorski]

dendryt — tu: występujący na powierzchni skał osad z krystalicznych minerałów mający kształt rozgałęzionej roślinności, krzaczków, mchów itp. [przypis edytorski]

denega (reg.) — wzburzone morze. [przypis edytorski]

denega — wzburzone morze. [przypis edytorski]

den einheimischen Ursprung von Chrъsz lassen wir nach reiflicher Erwägung endgiltig fallen (niem.) — lokalne pochodzenie nazwy Chrъsz możemy po starannym rozważeniu odrzucić. [przypis edytorski]

Den einzigen konsequenten Realisten (niem.) — jedynym konsekwentnym realistom. [przypis edytorski]

Den Ersten Besten (…) Zum Beispiel… (niem.) — Pierwszego lepszego… Na przykład… [przypis edytorski]

den Herrn Baron (niem.) — pana barona. [przypis edytorski]

Denikin, Anton Iwanowicz (1872–1947) — generał rosyjski; jeden z najważniejszych przywódców antybolszewickich sił podczas wojny domowej w Rosji: współorganizator i od 1918 dowódca Armii Ochotniczej, w latach 1919–1920 dowódca Sił Zbrojnych Południa Rosji. [przypis edytorski]

Denina, Carlo (1731–1813) — włoski filolog i historyk. [przypis edytorski]

Denis Diderot (1713–1784) — myśliciel oświecenia, współtwórca Wielkiej Encyklopedii Francuskiej, autor powiastki filozoficznej Kubuś Fatalista i jego pan; teoretyk dramatu mieszczańskiego. [przypis edytorski]

Denko — w innych przekładach „Spodek”, po angielsku „Bottom”. [przypis edytorski]

Denn du heissest Kettler; du bist von Kettler… (niem.) — Ponieważ nazywasz się Kettler; jesteś von Kettler. [przypis edytorski]

de nomine (łac.) — z nazwy, nominalnie. [przypis edytorski]

de nomine (łac.) — z nazwy. [przypis edytorski]

de noviter (łac.) — na nowo. [przypis edytorski]

de noviter (łac.) — od nowa. [przypis edytorski]

de noviter (łac.) — znowu, jeszcze raz. [przypis edytorski]

de noviter repertis (łac.) — tu: ze względu na nowo otwarte (beczki z winem). [przypis edytorski]

denszczik (ros.) — adiutant a. ordynans. [przypis edytorski]

denudacja (geol.) — ogół procesów niszczących powodujących obnażanie podłoża skalnego, wyrównywanie i stopniowe obniżenie powierzchni ziemi; obejmuje wietrzenie, erozję i przemieszczanie okruchów skalnych z terenów górskich i wyżynnych na nizinne. [przypis edytorski]

denudacja powierzchniowa (oryg. ang. subaerial denudation) — procesy niszczące i wyrównujące powierzchnię ziemi zachodzące pod wpływem czynników działających na lądzie. [przypis edytorski]

denuncjacja — doniesienie władzom o popełnieniu przez kogoś wykroczenia. [przypis edytorski]

denuncjacja — donos; zgłoszenie złożone stosownym władzom. [przypis edytorski]

denuncjacja — poinformowanie władz o czyimś niezgodnym z prawem postępowaniu. [przypis edytorski]

denuncjacja — tajemne doniesienie władzom o popełnieniu przez kogoś wykroczenia. [przypis edytorski]

denuncjant — dziś: denuncjator. [przypis edytorski]

denuncjowali nas przed Batorym — samowolne najazdy kozackie na ziemie podległe władzy imperium osmańskiego psuły Batoremu relacje dyplomatyczne z Turkami w obliczu zbliżającej się wojny z Moskwą; m.in. w 1574 roku Kozacy zaporoscy wmieszali się w walki o tytuł hospodara mołdawskiego, a ich watażka Iwan Podkowa wyruszył na Mołdawię i został od końca listopada do grudnia 1577 hospodarem; usunięty z tronu przez Krzysztofa Batorego, brata Stefana Batorego (1533–1586, król Polski od 1576); zbiegł do Polski, gdzie został uwięziony, a następnie na stanowcze żądanie sułtana skazany na śmierć i ścięty. [przypis edytorski]

Denysow, popr.: Denisow, Fiodor Pietrowicz (173–1803) — rosyjski generał, dowódca kawalerii; uczestnik wojny rosyjsko-tureckiej i rosyjsko-szwedzkiej; w czasie insurekcji kościuszkowskiej dowodził korpusem rosyjskim operującym w Małopolsce. [przypis edytorski]

de occulta Philosophia (łac.) — o wiedzy tajemnej. [przypis edytorski]

De officiis — traktat Marka Tulliusza Cycerona (106–43 p.n.e.), poświęcony moralnym zobowiązaniom człowieka. [przypis edytorski]

Deo gratias (łac.) — Bogu dzięki. [przypis edytorski]

De omnibus rebus et quibusdam aliis (łac.) — o wszystkich rzeczach i o niektórych innych. [przypis edytorski]

de omni re scibili (łac.) — o wszystkich rzeczach, które można poznawać. [przypis edytorski]

d'Eon de Beaumont, Charles, znany jako kawaler d'Eon lub panna d'Eon (1728–1810) — francuski dyplomata, szpieg i żołnierz; walczył w wojnie siedmioletniej, szpiegował na rzecz Francji podczas pobytu w Rosji i Anglii; zasłynął z noszenia damskich sukien i podawania się za kobietę. [przypis edytorski]

de optimo genere explicandi Hebraica (łac.) — o najlepszym sposobie tłumaczenia z hebrajskiego. [przypis edytorski]

Deotyma — pseudonim literacki Jadwigi Łuszczewskiej (1834–1908), powieściopisarki i poetki, autorki cyklu poematów o dawnych dziejach Polski pt. Polska w pieśni (m.in. poemat Wanda). Deotyma jest najbardziej znana z powieści historycznych dla młodzieży, np. Panienka z okienka. [przypis edytorski]

Deotyma — pseudonim literacki Jadwigi Łuszczewskiej (1834–1908). [przypis edytorski]

Deotyma (pseud.), właśc. Jadwiga Łuszczewska (1834–1908) — pisarka, poetka; autorka powieści dla młodzieży, m.in. Panienka z okienka (1898). [przypis edytorski]