Przypisy

Omnis animi voluptas omnisque alacritas in eo sita est, quodquis habeat, quibuscumque conferens se, possit magnifice sentire de se ipso (łac.) — cała przyjemność ducha i wszelkie zadowolenie polegają na tym, że jest ktoś, z kim można się porównać i mieć wysokie mniemanie o sobie. [przypis edytorski]

Omnis cellula e cellula (łac.) — każda komórka z komórki; maksyma, którą niemiecki patolog Rudolf Virchow podsumował dodaną przez siebie w 1855 trzecią zasadę teorii komórkowej budowy organizmów: każda komórka żywa pochodzi od wcześniej istniejącej komórki. [przypis edytorski]

Omnis determinatio est negatio (łac.) — Każde określenie jest zaprzeczeniem (Baruch Spinoza); zasada filozoficzna wskazująca, że zdefiniowanie, zidentyfikowanie jakiejś rzeczy odbywa się przez kontrast, odróżnienie od innych, które nią nie są. [przypis edytorski]

omnis e cellula cellula (łac.) — każda komórka pochodzi od (innej) komórki. [przypis edytorski]

omnis Homo (łac.) — wszystko człowiek. [przypis edytorski]

onus, oneris (łac.) — ciężar, obciążenie; tu M. lm onera: ciężary, obciążenia. [przypis edytorski]

onus probandi (łac.) — ciężar dowodu. [przypis edytorski]

o patria (łac.) — ojczyzno. [przypis edytorski]

opinio publica (łac.) — opinia publiczna. [przypis edytorski]

oponować się (z łac.) — tu: walczyć, stawać zbrojnie; opowiedzieć się, poprzeć kogoś czynem. [przypis edytorski]

opresja (z łac. oppressio) — ucisk, pogwałcenie; ciężkie doświadczenie. [przypis edytorski]

oprymować (daw., z łac.) — uciskać, gnębić, prześladować. [przypis edytorski]

oprymować (z łac.) — daw. gnębić, uciskać. [przypis edytorski]

oprymować (z łac.) — gnębić. [przypis edytorski]

oprymować (z łac.) — uciskać. [przypis edytorski]

optima forma (łac.) — najlepsza forma. [przypis edytorski]

optima (łac.) — najlepsza. [przypis edytorski]

optymaci (z łac.) — członkowie stronnictwa arystokratycznego w starożytnym Rzymie; tu: czcigodni obywatele miasta. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimates, od optimus: najlepszy) — konserwatywne ugrupowanie polityczne w starożytnym Rzymie powstałe w II w. p.n.e.; w jego skład wchodzili członkowie bogatych rodów senatorskich; tu ironicznie, w znaczeniu: śmietanka towarzyska miasteczka. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimus: najlepszy) — w staroż. Rzymie konserwatywne ugrupowanie polityczne zawiązane w II w. p.n.e., skupiające szlachetnie urodzonych, członków bogatych rodów senatorskich, występujące w obronie ich interesów przeciw dążącemu do demokratyzacji ustroju państwa stronnictwu popularów; w schyłkowym okresie republiki opowiedzieli się za Pompejuszem, a przeciw Juliuszowi Cezarowi, przywódcy popularów. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimus: najlepszy) — w staroż. Rzymie konserwatywne ugrupowanie polit. zawiązane w 2. poł. II w. p.n.e., skupiające nobiles (rzym. szlachtę, gł. potomków bogatych rodów senatorskich) i występujące w obronie ich interesów przeciw dążącemu do demokratyzacji ustroju państwa stronnictwu popularów; optymaci byli przeciwni awansowi społecznemu i politycznemu homines novi (dosł. „ludzi nowych”), nienależących do nobiles. [przypis edytorski]

opus francigenum (łac.) — dzieło francuskie. [przypis edytorski]

opus magnum (łac.) — wielkie dzieło. [przypis edytorski]

opus metaphysicum (łac.) — dzieło metafizyczne. [przypis edytorski]

opus sectile marmoreum (łac.) — antyczna technika artystyczna polegająca na układaniu posadzki z odpowiednio przyciętych płytek marmurowych w celu utworzenia wzoru lub obrazu. [przypis edytorski]

O qualis artifex pereo (łac.) — O, jakiż artysta umrze w mej osobie (słowa przypisywane Neronowi). [przypis edytorski]

O quando finieris et quando cessabis, universa vanitas mundi (łac.) — Ach, kiedy przestaniesz istnieć i kiedy przeminiesz, odwieczna próżności tego świata. [przypis edytorski]

oracja (z łac.) — uroczysta mowa; wypalił (…) oracją dziś popr. forma: orację. [przypis edytorski]

oracja (z łac.) — uroczyste, długie przemówienie lub uroczysta modlitwa. [przypis edytorski]

oraculum (łac.) — wyrocznia, przepowiednia, wyrok. [przypis edytorski]

ora et labora (łac.) — ucz się i pracuj. [przypis edytorski]

ora pro nobis (łac.) — módl się za nami. [przypis edytorski]

orate fratres (łac.) — módlcie się bracia. [przypis edytorski]

orate fratres (łac.) — módlcie się, bracia. [przypis edytorski]

oratio obliqua (łac.) — mowa zależna, przytoczenie czyjejś wypowiedzi nie w formie dosłownej, ale w formie zdania podrzędnego dopełnieniowego. [przypis edytorski]

oratio recta (łac.) — mowa niezależna, dosłowne przytoczenie cudzej wypowiedzi. [przypis edytorski]

orator (łac.) — mówca. [przypis edytorski]

orator (z łac.) — mówca. [przypis edytorski]

orbis terrarum (łac.) — krąg ziemi, cały świat. [przypis edytorski]

orbis terrarum (łac.) — świat. [przypis edytorski]

Orbis (z łac. orbis: krąg, świat) — biuro podróży i przedsiębiorstwo hotelarskie powstałe we Lwowie w 1920 r., funkcjonujące nadal w XXI w. [przypis edytorski]

ordinarius prowiantmagister (z łac.) — oficer zaopatrzenia. [przypis edytorski]

ordo caritas (łac.) — porządek miłosierdzia; hierarchia miłosierdzia. [przypis edytorski]

ordynans (z łac., daw.) — rozkaz. [przypis edytorski]

ordynans (z łac.) — daw. rozkaz. [przypis edytorski]

ordynans (z łac.) — rozkaz. [przypis edytorski]

ordynans (z łac.) — rozkaz, tu: służba. [przypis edytorski]

ordynować (z łac.) — kazać, nakazać, tu: skazać. [przypis edytorski]

oremus (łac.) — módlmy się. [przypis edytorski]

oremus nos, deus laborabit (łac.) — my się módlmy, Bóg będzie pracował. [przypis edytorski]

Orfeus (daw., z łac. Orpheus) — dziś popr.: Orfeusz, niezrównany tracki śpiewak i poeta, jego muzyka miała poruszać nawet dzikie zwierzęta i uspokajać wzburzone morze. [przypis edytorski]

oribus (łac.) — usta. [przypis edytorski]

origo rerum (łac.) — pochodzenie rzeczy. [przypis edytorski]

ornament (z łac.) — ozdoba; tu B. lm: ornamenta. [przypis edytorski]

ornatus difficilis (łac.) — trudna ozdobność, styl literatury łacińskiej XII w. [przypis edytorski]

O rus! (łac.) — O wsi! (tu: cytat z pochwały wiejskiego życia u Horacego, Satyry, II, 6, w. 60: „o rus, quando ego te adspiciam…”). [przypis edytorski]

O sancta simplicitas! (łac.) — o święta naiwności! (wyraz politowania nad naiwnością lub nieświadomością rzeczy, które powinny być każdemu znane; okrzyk Jana Husa na widok staruszki dokładającej drwa do stosu, na którym za chwilę miał spłonąć). [przypis edytorski]

o scelus! o dirae! (łac.) — o zbrodnio! o wróżbo! [przypis edytorski]

Ostende patrem patris (łac.) — pokaż ojca ojca. [przypis edytorski]

ostentare (łac.) — chwalić się czymś, stawiać na widoku. [przypis edytorski]

ostium (łac.) — wejście. [przypis edytorski]

Otchłań a. limbus (łac.) — w teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz ludzi, którzy zmarli bez chrztu, ale nie popełnili grzechów, które uzasadniałyby ich potępienie, nie mogą więc znaleźć się w niebie, ale też nie doświadczają męki piekielnej; jej częścią jest limbus puerorum, otchłań niemowląt. [przypis edytorski]

o tempora, o mores (łac.) — co za czasy, co za obyczaje; zdanie wyrażające potępienie, pochodzące pierwotnie z mowy Cycerona przeciw Katylinie. [przypis edytorski]

O teterrima causa (…) belli (łac.) — najwstydliwsza przyczyna wojny. [przypis edytorski]

O vulpes astuta! (łac.) — O, przebiegły lis! [przypis edytorski]

Owidiusz (43 p.n.e.–17/18 n.e.) a. Publius Ovidius Naso (łac.) — poeta rzymski. [przypis edytorski]

owoidalny (z łac.) — jajowaty. [przypis edytorski]

pacem conciliat (łac.) — doradzający pokój. [przypis edytorski]

pacifice (łac.) — pokojowo. [przypis edytorski]

pacjencja (z łac.) — cierpliwość. [przypis edytorski]

pacjencja (z łac. patientia) — cierpliwość. [przypis edytorski]

pacta conventa (łac.) — uzgodnione warunki. [przypis edytorski]

pacta conventa (łac.) — w dawnej Polsce umowa zawierana między królem elekcyjnym a wybierającą go szlachtą. [przypis edytorski]

pacta conventa (łac.) — zbiór zobowiązań wobec szlachty, który musieli podpisywać polscy królowie elekcyjni, kiedy wstępowali na tron. Pacta dotyczyły nakładów finansowych na obronę kraju i edukację, w 1573 r. zawierały też warunek poślubienia Anny Jagiellonki. [przypis edytorski]

pacta sunt servanda (łac.) — umów należy dotrzymywać. [przypis edytorski]

pactum subiectionis (łac.) — umowa o podporządkowaniu się; w jednej z wersji teorii umowy społecznej oprócz umowy pomiędzy jednostkami w celu zjednoczenia się, ustanowienia społeczeństwa, występuje umowa o podporządkowaniu się, zawarta pomiędzy społeczeństwem a władcą, która doprowadziła do powstania państwa. [przypis edytorski]

paenitet mihi (łac.) — ukarz mnie. [przypis edytorski]

Paete, non dolet (łac.) — nie boli, Petusie. [przypis edytorski]

paganus (łac., lm: pagani) — wieśniak, mieszkaniec wsi; od tego słowa pochodzi deprecjonujące określenie „poganin”, używane przez chrześcijan wobec wyznawców religii niechrześcijańskich (chrześcijaństwo przez długi czas rozpowszechniało się głównie w miastach, mieszkańcy terenów wiejskich pozostawali przy dotychczasowej wierze). [przypis edytorski]

pagina fracta (łac.) — strona złamana. [przypis edytorski]

palestrant (z łac.) — członek palestry, prawnik, adwokat. [przypis edytorski]

paliatywa (z łac. pallium: płaszcz) — środek przynoszący ulgę, nieleczący choroby, ale łagodzący jej objawy. [przypis edytorski]

paliatyw (z łac.) — środek przynoszący ulgę, nie leczący choroby, ale łagodzący jej objawy. [przypis edytorski]

pallium (łac.) — płaszcz; tu: część mózgu, największa, zasadnicza część kresomózgowia parzystego, utworzona z istoty szarej pokrywającej półkule i stanowiąca ich zewnętrzną część. [przypis edytorski]

palus, paludis (łac.) — bagno; tu M. lm paludes: bagna. [przypis edytorski]

panaceum universale (łac.) — uniwersalne panaceum; uniwersalny lek, skuteczny na wszystkie dolegliwości. [przypis edytorski]

Panax ginseng (łac.) — żeń-szeń właściwy. [przypis edytorski]

panem et circen… (łac.) — urwane wyrażenie: panem et circenses, tzn. chleba i igrzysk; zaspokojenie tych dwóch żądań wśród ludu zapewniało władzę cesarzom rzymskim. [przypis edytorski]

panem et circenses (łac.) — chleba i igrzysk. [przypis edytorski]

Panem et circenses! (łac.) — zawołanie ludu o chleb i igrzyska. [przypis edytorski]

Panem nostrum quotidianum da nobis hodie (łac.) — chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. [przypis edytorski]

panem quotidianum (łac.) — chlebem powszednim. [przypis edytorski]

panis bene merentium (łac.) — chleb dobrze zasłużonych; przen. emerytura. [przypis edytorski]

panis bene merentium (łac.) — dosł. chleb dobrze zasłużonych, przen. nagroda za dotychczasowe zasługi, owoce pracy. [przypis edytorski]

panis coelestis (łac.) — chleb niebiański. [przypis edytorski]

panis (łac.) — chleb. [przypis edytorski]

panopticum (łac.) — gabinet osobliwości. [przypis edytorski]

panopticum (z łac.) — wystawa osobliwości a. muzeum figur woskowych przedstawiających sławne osoby. [przypis edytorski]

panopticum (z łac.) — zbiór osobliwości a. wystawa rzeczy osobliwych. [przypis edytorski]

papabilis (łac.) — ten, który prawdopodobnie zostanie wybrany na papieża. [przypis edytorski]