Przypisy

mein Führer (niem.) — mój wodzu. [przypis edytorski]

Mein Gott, jeder hat sein Kreuz zu tragen (niem.) — Mój Boże, każdy ma swój krzyż, by go nieść. [przypis edytorski]

Mein Gott! (niem.) — Mój Boże! [przypis edytorski]

mein Gott (niem.) — mój Boże. [przypis edytorski]

meinherr Murr (niem.) — panie Mruczku. [przypis edytorski]

Mein Herr (niem.) — mój panie. [przypis edytorski]

mein Herr (niem.) — mój panie. [przypis edytorski]

Mein Kampf (niem.) — książka napisana przez Adolfa Hitlera podczas jego pobytu w więzieniu w Landsbergu na początku lat dwudziestych XX wieku, w której opisano w sposób oficjalny zamierzenia ideologiczne późniejszego dyktatora. To po części autobiografia, a po części traktat polityczny propagujący główne założenia nazizmu: antysemityzm, rasizm oraz agresywną politykę zagraniczną. [przypis edytorski]

Mein Liebchen komm zurück (niem.) — wróć, moja ukochana. [przypis edytorski]

mein Wort (niem.) — dosł. moje słowo; słowo daję. [przypis edytorski]

Meissonier, Jean Louis Ernest (1815–1891) — francuski malarz i ilustrator; tworzył małe obrazki rodzajowo-historyczne, odznaczające się dbałością o szczegóły i wierność historyczną. [przypis edytorski]

Meister (niem.) — mistrz; majster. [przypis edytorski]

Meister (niem.) — mistrz. [przypis edytorski]

Meisterstück (niem.: mistrzowskie dzieło) — majstersztyk, hist.: przedmiot wykonany przez czeladnika stanowiący dowód jego umiejętności zawodowych, przedstawiany radzie starszych cechu w celu uzyskania tytułu mistrza; także: szczególnie udane, mistrzowskie dzieło rzemiosła lub sztuki. [przypis edytorski]

mej dusze (daw., gw.) — dziś D.lp: mej duszy. [przypis edytorski]

Mejer, Józef, właśc. Franciszek Mejer (1743–1825) — pijar (1759–1765), członek Kuźnicy Kołłątajowskiej w epoce Sejmu Wielkiego, uczestnik insurekcji warszawskiej (1793–1794), członek klubu jakobinów polskich, publicysta, wydawca pism jakobinów i druków powstańczych. [przypis edytorski]

mej nagrodzonej pracy o wolności woli — tj. w rozprawie O wolności ludzkiej woli, przedstawionej przez Schopenhauera Królewskiemu Norweskiemu Towarzystwu Nauk w 1839 w odpowiedzi na konkursowy temat: „Czy na podstawie samoświadomości da się wykazać wolną ludzką wolę?”. [przypis edytorski]

mejseńska porcelana — porcelana produkowane w Miśni (niem. Meissen) od 1710 r. [przypis edytorski]

mejster — mistrz. [przypis edytorski]

Mejszagoła — miasteczko na Litwie. [przypis edytorski]

mekintosz (a. makintosz (z ang. Mackintosh) — płaszcz nieprzemakalny lub nieprzemakalny materiał; nazwa pochodzi od nazwiska jego wynalazcy. [przypis edytorski]

Mekka — miasto w zachodniej części Płw. Arabskiego, na szlaku karawanowym z Arabii Płd. do krajów M. Śródziemnego; od wczesnego średniowiecza centrum religijne islamu i najświętsze miasto muzułmanów. [przypis edytorski]

mekkański balsam — pochodzący z Mekki, miasta na Płw. Arabskim. [przypis edytorski]

meklemburg — koń rasy meklemburskiej, dawniej używanej jako pociągowa lub do celów wojskowych. [przypis edytorski]

Meklemburg, Schwerin, Oldenburg! Cała obora zarodowa! — wchodzące w skład Cesarstwa Niemieckiego księstwa Meklemburgia-Schwerin oraz Oldenburg słynęły z krów mlecznych. [przypis edytorski]

me księgi i papiery — Eurypides posiadał dużą prywatną bibliotekę. [przypis edytorski]

mełamed a. melamed (hebr.: nauczyciel) — nauczyciel w chederze, elementarnej szkole żydowskiej o charakterze religijnym przeznaczonej dla dzieci. [przypis edytorski]

mełamed a. melamed (hebr.: nauczyciel) — nauczyciel w chederze, podstawowej szkole żydowskiej o charakterze religijnym przeznaczonej dla dzieci. [przypis edytorski]

mełła — daw. forma od: mleć (dziś raczej: mielić) czyli ucierać ziarno zbóż. [przypis edytorski]

Melampos, Orfeusz, Pitagoras — Melampos: mityczny grecki uzdrowiciel i wieszczek, znający mowę ptaków i zwierząt, przodek rodu wieszczków; Orfeusz: mityczny tracki śpiewak i poeta, od którego wywodzono początki orfizmu, staroż. nurtu religijnego o charakterze mistycznym, który w odróżnieniu od tradycyjnej religii greckiej propagował ascezę, posługiwał się świętymi pismami i charakteryzował się wiarą w istnienie boskiej i nieśmiertelnej duszy ludzkiej, uwięzionej w ciele, oraz we wcielanie się duszy po śmierci w inne ciała (wędrówka dusz); Pitagoras (ok. 570–495 p.n.e.): grecki matematyk, filozof i domniemany założyciel ruchu filozoficzno-religijnego i naukowego zwanego pitagoreizmem, powstałego pod znacznym wpływem matematyki i mistycyzmu. [przypis edytorski]

Melampyga (gr.) — czarnozada, mająca czarny tył. [przypis edytorski]

melancholicznie (daw.) — melancholijnie. [przypis edytorski]

Melanchton, Filip (1497–1560) — współpracownik Marcina Lutra, profesor uniwersytetu w Wittenberdze, reformator religijny. [przypis edytorski]

Melanchton, Filip (1497–1560) — współpracownik Marcina Lutra, profesor uniwersytetu w Wittenberdze, reformator religijny. [przypis edytorski]

Melanchton, Filip, właśc. Schwartzerd, Philipp (1497–1560) — wykładowca uniwersytetu w Tybindze, a nast. w Wittenberdze, profesor; współtwórca reformacji jako najbliższy współpracownik Marcina Lutra, którego reprezentował na sejmie Rzeszy w Augsburgu w 1530 r., oraz jako autor fundamentalnej dla luteranizmu księgi Wyznanie augsburskie; Melanchton był też reformatorem szkolnictwa, jednocześnie ujednolicając profil kształcenia humanistycznego i kładąc nacisk na powszechne nauczanie uniwersyteckie matematyki. [przypis edytorski]

Melanip — bratanek Priama, władcy Troi. [przypis edytorski]

melanizm (z gr. mélas, mélanos: czarny) — brunatne lub czarne zabarwienie skóry wskutek zwiększonej zawartości ciemnego pigmentu (melaniny), będące wynikiem przystosowania do środowiska lub zaburzeniem chorobowym. [przypis edytorski]

melankolia (daw.) — dziś popr.: melancholia, głęboki smutek. [przypis edytorski]

melankolia (daw.) — dziś popr.: melancholia. [przypis edytorski]

melankoliczny (daw.) — dziś: melancholiczny. [przypis edytorski]

melankoliczny — dziś: melancholiczny. [przypis edytorski]

melankolik — melancholik. [przypis edytorski]

Melantios — postać z Odysei, nielojalny pasterz kóz Odyseusza; podczas rozprawy Odyseusza z zalotnikami przyłapany w zbrojowni, skąd próbował ukraść dla nich broń; przywiązany do krokwi, później okrutnie stracony, ale nie przez Odyseusza, lecz przez wiernych mu poddanych. [przypis edytorski]

melasa — gęsty, ciemnobrunatny syrop, produkt uboczny przy wyrobie cukru. [przypis edytorski]

melawe malke — uroczyste zakończenie soboty. [przypis edytorski]

Melcatis — zapewne gr. Metelis, egipskie Per Ha-Nereb, miasto w zachodniej części Delty, stolica 7. nomu Dolnego Egiptu, położona ok. 60 km na północ od Memfis. [przypis edytorski]

Melcatis — zapewne Metelis (gr.), egipskie Per Ha-Nereb, miasto w zachodniej części Delty, ok. 60 km na północ od Memfis, stolica 7. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Melcer-Szczawiński, Henryk (1869–1928) — kompozytor neoromantyczny, pianista i dyrygent, autor m.in. opery Maria (1904 r.), napisanej na podstawie poematu Antoniego Malczewskiego. [przypis edytorski]

Melcer-Szczawiński, Henryk (1869–1928) — kompozytor neoromatyczny, pianista i dyrygent, autor m.in. opery Maria (1904 r.), napisanej na podstawie poematu Antoniego Malczewskiego. [przypis edytorski]

Melchior Wańkowicz (1892–1974) — pisarz, dziennikarz, reportażysta, w czasie wojny nieoficjalny kronikarz II Korpusu Polskiego, później na emigracji, od 1958 roku w Polsce. [przypis edytorski]

Melchizedech a. Melchizedek — tajemniczy kapłan Boga i król z biblijnej Księgi Rodzaju (Rdz 14,18-20), którego pochodzenia nie podano. [przypis edytorski]

Melchizedech a. Melchizedek — tajemniczy kapłan Boga i król z biblijnej Księgi Rodzaju (Rdz 14, 18–20), który spotkał się z Abrahamem. [przypis edytorski]

Meldung (niem.) — zgłoszenie, meldunek. [przypis edytorski]

Meleager (mit. gr.) — heros, jeden z Argonautów; jego narodzinom towarzyszyła przepowiednia, że będzie żył, dopóki nie spłonie głownia paląca się właśnie w kominku; matka Meleagra wyjęła ją z ognia i zgasiła, a po wielu latach wrzuciła z powrotem do paleniska, gdy Meleager w sprzeczce zabił rodzeństwo. [przypis edytorski]

Meleager (mit. gr.) — heros, syn Ojneusa i Altei. [przypis edytorski]

Meleager (mit. gr.) — Meleagros, uczestnik wyprawy Argonautów po złote runo. Urządził polowanie na ogromnego dzika kalidońskiego, którego zabił, a skórę z niego podarował Atalancie za to, że pierwsza trafiła dzika ze swojego łuku. Na skutek tej decyzji Meleager skłócił się z rodziną, co przypłacił śmiercią. [przypis edytorski]

Meleager (mit. gr.) — syn Ojneusa, króla Kalidonu i Altei. Jego matka otrzymała proroctwo, według którego jej nowo narodzony syn miał żyć tak długo, póki nie spali się głownia płonąca wówczas w domowym ognisku. Altea szybko wyjęła głownię z ognia, ugasiła i schowała. Meleager wyrósł na dzielnego młodzieńca, brał udział w wyprawie Argonautów po złote runo oraz zorganizował polowanie na ogromnego dzika kalidońskiego, którego zabił, a skórę z niego podarował Atalancie za to, że pierwsza trafiła dzika. W sporze, jaki powstał z myśliwymi o trofea, przypadkiem zabił swego wuja. Kiedy Altea dowiedziała się, że Meleager zabił jej brata, włożyła żagiew w ogień, powodując śmierć syna. [przypis edytorski]

Meleager — niem. Meleager: Eine Tragödie (1854). [przypis edytorski]

Meleksala, zniekszt. al-Malik as-Salih, właśc. al-Malik as-Salih Nadżm ad-Din Ajjub ibn Muhammad (1207–1249) — sułtan z dynastii Ajjubidów, władca Egiptu (od 1240) i Damaszku (od 1245); za jego panowania Egipt stał się celem ataku VI wyprawy krzyżowej, która poniosła wielką klęskę; do niewoli dostało się wielu rycerzy i dowodzący wyprawą król francuski Ludwik IX, zwolniony po zapłaceniu olbrzymiego okupu. [przypis edytorski]

Meletos — główny z trzech oskarżycieli Sokratesa, zarzucających mu bezbożność i psucie młodzieży. [przypis edytorski]

melioracja — zabiegi, których celem jest ulepszenie produkcyjnego potencjału ziemi. [przypis edytorski]

Melipona domestica — rodzaj bezżądłowych pszczół z Ameryki Środkowej, ob. klasyfikowany jako Melipona beecheii. [przypis edytorski]

Melisanda, Arkel, Golaud — postacie z opery Peleas i Melisanda Claude'a Debussy'ego, której akcja rozgrywa się mitycznym królestwie Allemonde w okresie wczesnego średniowiecza. [przypis edytorski]

Melissos z Samos (V w. p.n.e.) — grecki filozof ze szkoły eleatów; polityk, dowódca floty podczas wojny samijskiej (441–440 p.n.e.), zwyciężył flotę ateńską; autor dzieła O naturze, w którym komentował podstawowe założenia filozoficzne Parmenidesa z Elei. [przypis edytorski]

Melit — w innym przekładzie: Meletos. [przypis edytorski]

melius (łac.) — lepszy. [przypis edytorski]

melizmat — figura muzyczna, polegająca na graniu lub śpiewaniu kilku nut na jednej sylabie tekstu. [przypis edytorski]

melizma, właśc. melizmat (z gr.) — figura melodyczna złożona z wielu dźwięków, śpiewana na jednej sylabie tekstu (np. pierwszej sylabie słowa „Amen” a. „Alleluja”); element charakterystyczne dla średniowiecznego śpiewu liturgicznego w Europie (chorał ambrozjański, chorał gregoriański) oraz muzyki orientalnej. [przypis edytorski]

Mellin de Saint-Gelais (ok. 1491–1558) — fr. poeta renesansowy, lekarz i astrolog, nadworny poeta Franciszka I. [przypis edytorski]

mellitus (łac.) — miodowy. [przypis edytorski]

Melo, Custódio José deo (1840–1902) — brazylijski polityk i oficer marynarki w latach 1881–1889. [przypis edytorski]

melodrama (daw.) — dziś popr.: melodramat, utwór dramatyczny z wątkiem miłosnym, nasycony sentymentalizmem; przen.: zachowanie przesadnie wyrażające emocje, egzaltowane. [przypis edytorski]

melodyi — melodii; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

melodyją — melodią; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

melodyja — melodia; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

melodykon (muz.) — fisharmonia, klawiszowy dęty instrument muzyczny, używany w kaplicach i niewielkich kościołach zamiast organów. [przypis edytorski]

melon — melonik; kapelusz o zaokrąglonym, kopulastym kształcie z wąskim rondem. [przypis edytorski]

melopeja a. melopea (z gr.) — hist.: staroż. gr. melodeklamacja; tu: pieśń. [przypis edytorski]

Melpomena (mit. gr.) — muza opiekuńcza tragedii. [przypis edytorski]

Melpomena (mit. gr.) — muza tragedii. [przypis edytorski]

Melpomena (mit. gr.) — pierwotnie muza pieśni, później stała się muzą tragedii, z czego jest obecnie powszechnie znana, przedstawianą na koturnach, ze smutną maską tragiczną. [przypis edytorski]

Melpomena (z gr. melpô: świętować pieśnią i tańcem) — w mit. gr. pierwotnie muza pieśni i w tym znaczeniu występuje w utworze Horacego. Później stała się muzą tragedii, przedstawianą na koturnach, ze smutną maską tragiczną. [przypis edytorski]

Melpomene a. Melpomena (mit.) — w mit. gr. muza tragedii, której atrybutem jest smutna maska tragiczna. [przypis edytorski]

Melpomene a. Melpomena (z gr. melpô: świętować pieśnią i tańcem) — w mit. gr. pierwotnie muza pieśni, później stała się muzą tragedii, z czego jest obecnie powszechnie znana, przedstawianą na koturnach, ze smutną maską tragiczną. Za muzę tańca i płynącej z niego radości tradycyjnie uznaje się Terpsychorę. [przypis edytorski]

Melskis uź mus grieszus dabar ir in wałandoju smerties musu. Amen. (lit.) — Módl się za nami grzesznymi teraz i w godzinie śmierci naszej, amen (tradycyjna modlitwa w nieco spolszczonym zapisie) [przypis edytorski]

melszpeis (z niem. Mehlspeise) — legumina. [przypis edytorski]

melszpejs a. melszpejz — znana m.in. w kuchni niem. i lit. słodka zapiekanka owocowa przygotowywana na mleku, z dodatkiem mąki, masła i jaj. [przypis edytorski]

Melsztyn — wieś w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

Meluzyna — postać baśniowa, należąca do folkloru europejskiego; czarodziejka lub rusałka wodna, która w pewnych okolicznościach zamieniała się w węża. [przypis edytorski]

meluzyna — postać kobieca z ogonem ryby lub węża. [przypis edytorski]

Meluzyna — postać z podań i legend francuskich, kobieta z wężowym lub rybim ogonem, czarodziejka; miał od niej pochodzić potężny średniowieczny ród Lusignan, z którego pochodzili królowie Jerozolimy i Cypru, wygasły w XV w. [przypis edytorski]

meluzyna — tu: kobieta z ogonem ryby lub węża. [przypis edytorski]

membrany (daw.) — pergaminy, dokumenty. [przypis edytorski]

membra putrida (łac.) — chore, zgniłe kończyny. [przypis edytorski]

Memel — Kłajpeda; miasto na wybrzeżu Morza Bałtyckiego, dziś w zach. części Litwy, w okresie przed I wojną światową wraz z Prusami miasto włączone było do zjednoczonych w l. 1866–1871 Niemiec (II Rzeszy). [przypis edytorski]

memento animarum Constantiae et Joseph (łac.) — wspomnij dusze Konstancji i Józefa. [przypis edytorski]

memento (łac. dosł.: pamiętaj) — prawda czy prawidłowość, o której należy pamiętać. [przypis edytorski]

memento (łac.) — dosł.: pamiętaj; tu: znak przypomnienia. [przypis edytorski]

memento (łac.) — ostrzeżenie, przestroga. [przypis edytorski]

memento (łac.: pamiętaj) — tu: przestroga. [przypis edytorski]