Footnotes

abo (starop.) — albo. [przypis edytorski]

abo (starop.; gw.) — albo. [przypis edytorski]

aby białą płcią bydź miała (starop.) — że miałaby być białą płcią; tj. że miałaby być kobietą. [przypis edytorski]

abych (starop.) — abym, żebym. [przypis edytorski]

aby mu urazy ukradkiem dane nie przyniosły razy (starop.) — aby ukradkiem dane razy nie przyniosły mu urazy; tj. aby nie uraziły go ukradkiem (przez przeciwnika) zadane ciosy. [przypis edytorski]

aby się beła jako ratowała (starop.) — żeby się jakoś ratowała. [przypis edytorski]

aby się przez mię twych niecnót zemściło (starop.) — aby się [niebo] przeze mnie zemściło za twe niecnotliwe [tj. występne] czyny. [przypis edytorski]

ać (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć; znaczenie: a, a wtedy. [przypis edytorski]

ać (starop.) — tu: niech. [przypis edytorski]

a coby drugi (…) miał się o pomoc do swoich obrócić (starop.) — a jak kto inny mógłby się do swoich zwrócić o pomoc. [przypis edytorski]

aczbymci (starop.) — chociaż bym. [przypis edytorski]

acześ nie rycerz (starop.) — choć nie jesteś rycerzem; chociaż nie rycerz z ciebie (ale mistrz ciesielski itd.). [przypis edytorski]

acz (starop.) — aczkolwiek; jednakże. [przypis edytorski]

acz (starop.) — a jednak; chociaż. [przypis edytorski]

acz (starop.) — chociaż. [przypis edytorski]

albobym puklerzem (…) się stała (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: albo stałabym się puklerzem (tj. tarczą). [przypis edytorski]

ale a. ali (starop.) — tu: oto. [przypis edytorski]

ale nie przeto (…) czuje (starop.) — szyk przestawny; inaczej: ale nie czuje przez to (z tego powodu). [przypis edytorski]

ale to na stronę (starop.) — ale to na bok; ale o tym nie mówmy. [przypis edytorski]

alić (starop.) — i oto, oto. [przypis edytorski]

ali (starop.) — ale (tylko w rymie). [przypis edytorski]

aliż (starop.) — dopóki. [przypis edytorski]

alteracja (starop.) — zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

ani dnia czekała (starop.) — nawet nie czekała dnia (aż dzień wstanie). [przypis edytorski]

a niźli (starop.) — aniżeli; niż. [przypis edytorski]

a niżbym (…) doczekała (starop.) — niżbym doczekała; zanim bym doczekała. [przypis edytorski]

a niżli (starop.) — aniżeli; niż. [przypis edytorski]

anjele Gabryjele (starop.) — forma W.lp; dziś: aniele Gabrielu. [przypis edytorski]

anjeli (starop.) — dziś: anieli. [przypis edytorski]

Antyochiiey (starop.) — Antiochii; Antiochijej dostali: zdobyli Antiochię. [przypis edytorski]

a ono (starop.) — tu: a oto; i oto. [przypis edytorski]

armata (starop.) — tu: armada, flota. [przypis edytorski]

armata (starop.) — tu: flota. [przypis edytorski]

armonia (starop.) — harmonia. [przypis edytorski]

a samem (starop.) — tu: a im samym [tj. walczącym]. [przypis edytorski]

asińdziej (starop.) — skrót od zwrotu grzecznościowego: waszmość-dobrodziej. [przypis edytorski]

atoli (starop.) — mianowicie. [przypis edytorski]

ato (starop.) — za to; natomiast. [przypis edytorski]

a wżdy już lat przeszło wiele (starop.) — a przecież już minęło wiele lat. [przypis edytorski]

ażali (starop.) — czyż. [przypis edytorski]

aż kiedy (starop.) — tu: dopóki. [przypis edytorski]

aza, azali (daw., starop.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

aza, azaś (starop.) — czy, czyż; alboż, może (często używane w pytaniach retorycznych) [przypis edytorski]

azali (starop.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

azaś nie czytał (starop.) — czyś nie czytał; czy nie czytałeś. [przypis edytorski]

azaś (starop.) — czyś; czy jesteś. [przypis edytorski]

aza (starop.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

aza (starop.) — czy; czy też. [przypis edytorski]

aza (starop.) — czy, czyż, alboż; może. [przypis edytorski]

azaż a. aza (starop.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

azaż (starop.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

azaż (starop.) — czyż. [przypis edytorski]

azaż (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; aza: czy, czy też. [przypis edytorski]

azaż (starop.) — przecież; czyż. [przypis edytorski]

baczenie (starop.) — rozwaga, uwaga, czujność. [przypis edytorski]

baczenie (starop.) — tu: rozum. [przypis edytorski]

baczenie (starop.) — uwaga, rozwaga; z baczeniem: rozważnie, czujnie. [przypis edytorski]

baczny (starop.) — uważny, rozumny. [przypis edytorski]

bada i umysł (starop.) — bada nawet umysł. [przypis edytorski]

bajać (starop.) — opowiadać baśnie, zmyślać. [przypis edytorski]

bał się w swych ludziach iakiey wielkiey szkody (starop.) — bał się, że jego ludzie doznają jakiejś wielkiej szkody (krzywdy, uszczerbku). [przypis edytorski]

bałwany (starop.) — bałwanami; falami. [przypis edytorski]

bałwany (starop.) — bożki pogańskie; tu: niechrześcijańska religia. [przypis edytorski]

barwierz (starop.) — balwierz, golarz; felczer. [przypis edytorski]

barzoście to śmieli (starop.) — bardzo jesteście śmiali (grzecznościowa forma lm.; bardzo jesteś śmiały). [przypis edytorski]

barzo (starop.) — bardzo. [przypis edytorski]

barzo (starop.) — bardzo. [przypis edytorski]

bawić się czym (starop.) — zajmować się czym. [przypis edytorski]

bawić się gdzie (starop.) — przebywać gdzie. [przypis edytorski]

bawić się (starop.) — tu: zwlekać. [przypis edytorski]

bawić się (starop.) — zajmować się czym; tu: zwlekać. [przypis edytorski]

bawić się (starop.) — zwlekać. [przypis edytorski]

będą winni (starop.) — będą mieli powinność. [przypis edytorski]

będzieć pomocna (starop.) — skrót od: będzie ci pomocna. [przypis edytorski]

będzie przykładem inszem (starop.) — będzie przykładem dla innych. [przypis edytorski]

będziewa oba (starop.) — będziemy oboje. [przypis edytorski]

beło (…) opatrzono (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: opatrzono wcześniej (uprzednio, kiedyś itp.). [przypis edytorski]

beł za więźnia wiedziony (starop.) — był prowadzony jako więzień (w charakterze więźnia). [przypis edytorski]

bespiecznie (starop.) — bezpiecznie; tu: nie zachowując pieczy, nieostrożnie, zuchwale. [przypis edytorski]

bez chyby (starop.) — niechybnie; na pewno. [przypis edytorski]

bezecny (starop.) — nic niewarty. [przypis edytorski]

bez przygany (starop.) — nienagannie. [przypis edytorski]

bez wstrętu (starop.) — bez przeszkód. [przypis edytorski]

białągłową (starop.) — dziś (przestarz.): białogłową; tj. kobietą; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białagłowa (starop.) — dziś: białogłowa; kobieta; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białagłowa (starop.) — kobieta. [przypis edytorski]

biała płeć (starop.) — białogłowy; kobiety. [przypis edytorski]

białejgłowy (starop.) — dziś przestarz.: białogłowy, tj. kobiety; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białogłowski (starop.) — kobiecy. [przypis edytorski]

bić je będziecie (starop.) — pobijecie ich. [przypis edytorski]

bić się z wałami (starop.) — bić się z falami; właśc.: być narażonym na uderzenia fal. [przypis edytorski]

biedzić się (starop.) — trudzić się, męczyć się, trapić się. [przypis edytorski]

biegłość (starop.) — umiejętność, znajomość rzeczy, wprawa. [przypis edytorski]

bierząc (starop.) — forma imiesłowowa: biorąc. [przypis edytorski]

bierzę od ciebie (starop.) — odchodzę od ciebie; bierzyć: brać się, zbierać się wyruszać (w drogę). [przypis edytorski]

bieżąc (starop.) — idąc, zmierzając, dążąc. [przypis edytorski]

bieżał (starop.) — 3.os.lp r.m. cz. przesz. od bieżyć; dziś: podążał, zdążał, szedł, nadjeżdżał. [przypis edytorski]

bieżeć a. bieżyć (starop.) — iść, jechać, zdążać. [przypis edytorski]

bieżyć (starop.) — iść, podążać; bieżemy: forma 2.os. lm, idziemy. [przypis edytorski]

bieży, co żywo (starop.) — idzie, kto żyw; w znaczeniu: wszyscy idą, zdążają. [przypis edytorski]