Przypisy

roztruchan (z tur.) — ozdobny puchar biesiadny. [przypis redakcyjny]

roztwór Schleicha — płyn wynaleziony przez chirurga niemieckiego Karola Schleicha (1859–1922), stosowany przy zabiegach operacyjnych do znieczulenia miejscowego. [przypis redakcyjny]

Rozum bowiem i wola, które stanowią treść Boga, musiałyby o całe niebo różnić się od naszego rozumu i naszej woli (…) — Por. List 55 (dawniej 59) § 4–6 oraz List 56 (dawniej 60) § 7 i 11. [przypis redakcyjny]

rozumiemy się — por. list z 11 czerwca 1772. [przypis redakcyjny]

rozum i wola tak się mają do tej czy owej idei lub do tego czy owego chcenia, jak kamienność do tego lub owego kamienia lub jak człowiek do Piotra i Pawła — Por. List. 2 § 9 i 10. [przypis redakcyjny]

rozumowy wasz pogląd zawisły od sądu, jaki naprzód tworzą zmysły — Nihil est in intellectu quid prius fuerit in sensu.. Zdanie Arystotelesa [(łac.) Nie ma nic w umyśle, czego by przedtem nie było w zmysłach; red. WL]. [przypis redakcyjny]

rozwalina — [tu:] gruz. [przypis redakcyjny]

rozwalnia — tu: rozszerza. [przypis redakcyjny]

Rozważania zawarte w tym wstępie do Części I oddziałały wyraźnie na Słowackiego, który w Beniowskim przeciwstawienie poezji-sztuki i poezji-życia ujął w znane, wersety: „(…) Roję / Śnię, tworzę; harfy używam lub bicza / I to jest moja poetyczna droga.— / Lecz z mego życia poemat — dla Boga” (III, 341–344). W Odpowiedzi na „Psalmy przyszłości” pisał: „Jam spróbował na mej głowie / Na kształt perły kałakuckiej / Nosić gwiazdę myśli ludzkiej / I z tą gwiazdą żyć surowie” — jest to według Kleinera aluzja do obrazu owego „błogosławionego”, który poezję nosi na czole „niby gwiazdę”. Problem jedności poezji i życia nurtował świadomość romantycznego pokolenia. Kleiner stwierdza w przypisie: „Mickiewicz przecież zerwie z poezją, by życie w poemat zmienić”. Przytacza też w tym miejscu, rozważania romantyków niemieckich, Z. Wernera i Justinusa Kernera. Ten ostatni twierdził, że „prawdziwa poezja milczy tak jak ból prawdziwy”. [przypis redakcyjny]

rozwiódł (starop.) — wytłumaczył. [przypis redakcyjny]

rozwiślenie — neol. od nazwy rzeki Wisły. [przypis redakcyjny]

rozwlokła woda (daw.) — rozwleczona, rozpostarta. [przypis redakcyjny]

rozwód — tu: przestrzeń. [przypis redakcyjny]

rozwodzić coś — budować na ogromnej przestrzeni. [przypis redakcyjny]

rozwodzić co (starop.) — [tu:] odradzać (śmierć). [przypis redakcyjny]

rozwodzić (starop.) — pogodzić, jednać. [przypis redakcyjny]

rozwodzić (starop.) — przekładać. [przypis redakcyjny]

rozwodzić (starop.) — wyjaśniać, tłumaczyć. [przypis redakcyjny]

rozwodzić — tu: rozprzestrzeniać się, panoszyć. [przypis redakcyjny]

rozwołać (daw.) — rozgłosić. [przypis redakcyjny]

rozżenąć (daw.) — rozegnać. [przypis redakcyjny]

rozzuchwaleni wielbiciele Penelopy… — porównaj Odyseję, księga XX. w tłum. Siemieńskiego: „Zgromadzeni uznali trafność dobrej rady,/ I hurmem weszli w wnętrze gmachów Odyssowych:/ Chleny zdjęte na krzesłach kładąc purpurowych,/ Obiatując barany i tuczne koziołki,/ Wieprze karmne i ze stad najpiękniejsze ciołki,/ Skwarząc trzewia i nimi racząc się nawzajem…”. [przypis redakcyjny]

rs — skrót: rubli srebrnych. [przypis redakcyjny]

rtuczeka… — po rewolucji w związku z powstaniem nowych urzędów i instytucji weszło w życie wiele skrótów. Pierwszy z wymienionych w tekście oznacza jedną z instancji Czeka; znaczenie dalszych skrótów: gubczeka— gubernialna Czeka, gubispolkom — gubernialny komitet wykonawczy, narobraz — wydział oświaty ludowej, narkompros — ludowy komisariat oświaty, sownarkom — rada komisarzy ludowych (nazwę „ministerstwo” zmieniono po rewolucji na „komisariat ludowy”). [przypis redakcyjny]

Ruan — rzeka Rodan we Francji. [przypis redakcyjny]

rubaszka, rubacha (ros.) — koszula (noszona przez chłopów rosyjskich jako odzież wierzchnia). [przypis redakcyjny]

Rubens, Peter Paul (1577–1640) — znakomity malarz flamandzki epoki baroku; sztuka jego odznacza się bujnością kształtu, przepychem i soczystością barw. [przypis redakcyjny]

rubież — mord (dosł.: rąbanina). [przypis redakcyjny]

rubież — pogranicze, tu: koniec świata. [przypis redakcyjny]

rubież — rąbanina. [przypis redakcyjny]

rubież (reg.) — tu: zarąbanie (na śmierć). [przypis redakcyjny]

Rubinstein Antoni (1829–1894) — rosyjski pianista i kompozytor. Odbywał słynne podróże koncertowe po Europie. [przypis redakcyjny]

rublów, ryńskich, talarów — rubel srebrny był wart 6 zł. polskich 10 gr. ówczesnych; złoty reński 5 zł.; pruski talar 6 zł. [przypis redakcyjny]

rubrycela — kalendarz zawierający spis nabożeństw, parafii, kościołów itd. [przypis redakcyjny]

ruby (daw.) — gruby. [przypis redakcyjny]

ruchać się (starop.) — ruszać się. [przypis redakcyjny]

rucho (daw.) — ruch. [przypis redakcyjny]

rucho (daw.) — suknia. [przypis redakcyjny]

rucho (starop.) — ruch. [przypis redakcyjny]

Ruch wywołany przez Ściegiennego — Agaton Giller, Historia powstania narodu polskiego w roku 1864, Paryż 1867–1871, t. III, s. 512–518. [przypis redakcyjny]

ruczaj — strumień, potok. [przypis redakcyjny]

rucznica — dziś popr.: rusznica. [przypis redakcyjny]

Ruda Guzowska — wieś i stacja kolejowa znajdująca się 42 km od Warszawy w kierunku Skierniewic. [przypis redakcyjny]

rudel — ster, koło sterowe. [przypis redakcyjny]

rudymentach — [w] początkach. [przypis redakcyjny]

Rue du Sentier — dosłownie „ulica ścieżki”. [przypis redakcyjny]

Rue Poissonniere — poissonniere: po fr. naczynia na ryby. [przypis redakcyjny]

Rue St. Fiacre — ulica Św. Fiakra. [przypis redakcyjny]

Rufach — miasteczko wyższej Alzacji do biskupstwa strasburskiego należące. [przypis redakcyjny]

rufa — tył okrętu. [przypis redakcyjny]

Rufia — miasto w Syrii. [przypis redakcyjny]

ruga (daw., z łac.) — zmarszczka. [przypis redakcyjny]

rug (daw.) — rumor, hałas. [przypis redakcyjny]

rug — głucha wrzawa. [przypis redakcyjny]

rugi (daw., z łac. ruga) — fałdy, zmarszczki. [przypis redakcyjny]

Rugier — syn Rugiera i Galacyelli (Galacyej), brat Marfizy, narzeczony Bradamanty, jeden z główniejszych bohaterów poematu. [przypis redakcyjny]

Rugier (…) wypuścił szablę i leży na drodze — leży szabla, nie Rugier. [przypis redakcyjny]

rugi — sprawdzanie prawności wyborów poselskich. [przypis redakcyjny]

rugować — usuwać. [przypis redakcyjny]

Ruisdal — Jacob Izaakszoon van Ruisdael (1628–1682), sławny malarz holenderski, pejzażysta. [przypis redakcyjny]

rulach — [w] zwojach. [przypis redakcyjny]

ruleta — gra hazardowa. [przypis redakcyjny]

rumatyzmy — zniekształcona forma od: reumatyzm (z gr.), choroba mięśni i stawów. [przypis redakcyjny]

rum (daw.) — nuż, dalej. [przypis redakcyjny]

rum (daw.) — nuże, dalej. [przypis redakcyjny]

rum (daw.) — rumowisko, gruzy. [przypis redakcyjny]

rumelec — rumak. [przypis redakcyjny]

rum — miejsce wolne (z niem. Raum). [przypis redakcyjny]

rum — nuże. [przypis redakcyjny]

rumpel — rękojeść steru. [przypis redakcyjny]

rumy — zwaliska, rumowiska. [przypis redakcyjny]

rum (z niem. Raum) — miejsce. [przypis redakcyjny]

rum — (z niem. Raum) miejsce wolne. [przypis redakcyjny]

ruń — młoda zieleń świeżo wyrosłego zboża; tu: młody zarost twarzy. [przypis redakcyjny]

Runo Złote — Order Złotego Runa, ustanowiony w r. 1430 przez Filipa III Burgundzkiego, nadawany jako jedno z najwyższych odznaczeń w monarchii habsburskiej, a także przez królów hiszpańskich. [przypis redakcyjny]

rupia — srebrna moneta, mająca obieg w Indiach, równa się 4 zł polskim. [przypis redakcyjny]

rupie (starop.) — robaki w żywocie [tj. w przewodzie pokarmowym]. [przypis redakcyjny]

rus — gra w karty; Kitowicz ją objaśnia. [przypis redakcyjny]

rus — gra w karty, w której ten wygrywał, kto miał trzy kolejne karty starsze lub jednego koloru [przypis redakcyjny]

ruskami — wyraz niejasny; w wyd. lwowskim wydrukowano: piuskami. [przypis redakcyjny]

ruskie tkaniny — rosyjskie, sprowadzane z Rosji. [przypis redakcyjny]

Ruskin, John (1819–1900) — ang. publicysta, krytyk i teoretyk sztuki. [przypis redakcyjny]

rusy (daw.) — rudy, czerwonawy. [przypis redakcyjny]

ruszenickich — od nazwy: Ruszenice, wsi pod Opocznem, gdzie Czarniecki napadł na tylną straż szwedzką. [przypis redakcyjny]

Ruta — imię to spotyka się w Katakumbach. [przypis redakcyjny]

Ruysdael, właśc. Ruisdael, Jakub (1628–1682) — znakomity pejzażysta holenderski. [przypis redakcyjny]

rwi — dziś popr. forma 2.os.lp trybu rozkazującego: rwij. [przypis redakcyjny]

Rybak — słynny obraz malarza fr. Puvis de Chavannes (1824–1898); jego właściwy tytuł to: Le pauvre pecheur (Ubogi rybak). [przypis redakcyjny]

rybak — [tu:] św. Piotr. [przypis redakcyjny]

rycerza dzielnego, / Który pannę wyzwolił od smoka srogiego — św. Jerzy, o którym tu mowa, miał królewnę libijską „wyzwolić od smoka srogiego”. [przypis redakcyjny]

rycerz, co zabił Almonta — Orland. [przypis redakcyjny]

Rycerz — dalszy tekst ujawnia cechy, kojarzące go z historycznym Zawiszą Czarnym z Garbowa, który m.in. walczył pod Grunwaldem („Grunwald, miecze, król Jagiełło”), pozostał w tradycji jako symbol „rycerza niezłomnego”. Kazimierz Tetmajer był autorem „fantazji dramatycznej” Zawisza Czarny, którą wystawiono w teatrze krakowskim sześć tygodni przed premierą Wesela. [przypis redakcyjny]

rycerze (…) dwaj wybrani — Rynald i Sakrypant; por. II, 15 i n. [przypis redakcyjny]

rycerz jednorogi — rycerz mający w herbie jednorożca. [przypis redakcyjny]

Rycerz najozdobniejszy, z nikiem niezrównany — bohaterem, którego w stancach 25–27 nad miarę i zasługi nasz poeta wychwala, jest Alfons d'Avalo, margrabia z Wastu, syn wspomnianego w stancy 23, w. 7 Inika [Inico Vasto]. [przypis redakcyjny]

rycerzy domowego znaku — tzn. stanowiących prywatne wojsko domu wojewody (znak: sztandar). [przypis redakcyjny]

rycerz zawołany, / Z lamparta — Astolf, jako królewicz angielski, miał w herbie lamparta, godło Anglii. [przypis redakcyjny]

rycerz z Brawy — Brawa, tyle co Blaja, Blaye, miasto w departamencie Girondy we Francji; rycerz z Brawy: Roland. [przypis redakcyjny]

Rychart właśc. Ryszard II (1367–1400) — król Anglii (1377–99), został wzięty do niewoli przez ks. Horeforda, który jako Henryk IV ogłosił się królem; uwięzienie trwało zaledwie kilka miesięcy, gdyż Ryszard, zrzekłszy się tronu 29 września 1399 r., 14 lutego 1400 r. już nie żył. [przypis redakcyjny]

rychtując — kierując. [przypis redakcyjny]