Przypisy

Albrechcie, germański cezarze — Cesarz Albrecht, syn Rudolfa Habsburskiego, równie jak jego ojciec, zanadto uwikłany w zawiłe sprawy Niemiec i Szwajcarii, na Włochy mało zwracał uwagi; z czego korzystając Bonifacy VIII, osobisty jego nieprzyjaciel, gruntował swoje wszechwładztwo na półwyspie włoskim. [przypis redakcyjny]

alcejski a. alkajski — od Alkajosa (Alceusza) poety greckiego w VII w. przed Chr. [przypis redakcyjny]

Alcestes — bohater noweli, opowiedzianej przez Lidię. [przypis redakcyjny]

alchimia — sztuka robienia złota; tu metonimia: sztuczne złoto. [przypis redakcyjny]

alchimia — [tu:] zwodnicza nauka, pozór. [przypis redakcyjny]

Alcides — imię nadawane Herkulesowi, od imienia bogini Alcei. [przypis redakcyjny]

Alcydes — wnuk Alceusza, czyli Herakles (Herkules), mitologiczny bohater grecki, znany z nadludzkiej siły, odwagi, dobroci, ale też grubiaństwa. [przypis redakcyjny]

Alcyd — Herakles (Herkules) jako wnuk Alceusza; na wyprawie po woły Gerionesa wbił dwa słupy, jeden po stronie europejskiej, Kalpe, drugi w Afryce, Abila, nad cieśniną (Gibraltarską), która jego dopiero miała być dziełem. [przypis redakcyjny]

Alcydowe znaki — Herakles (Herkules) jako wnuk Alceusza na wyprawie po woły Gerionesa wbił dwa słupy jeden po stronie europejskiej, Kalpe, drugi w Afryce, Abila, nad cieśniną (Gibraltarską), która jego dopiero miała być dziełem. [przypis redakcyjny]

Alcyd — wnuk Alceusza, Herkules. [przypis redakcyjny]

Alcyna — wiedźma, postać alegoryczna, wyobrażająca gnuśność i rozpustę. [przypis redakcyjny]

Alcyona — Alkione, żona króla trachińskiego, Keiksa, który zginął w czasie podróży morskiej; Alkiona, znalazłszy jego ciało na brzegu morskim, szerzyła nad zwłokami skargi i narzekania, które tak bogów wzruszyły, iż oboje zamienili w zimorodków. [przypis redakcyjny]

Alda — córka księcia saskiego, zresztą nieznana. [przypis redakcyjny]

Alda — żona Orlanda. [przypis redakcyjny]

Aldobrandini — z domu Adimari, odradzał gwelfom staczać bitwę pod Arbią i przegranie tej bitwy wpierw im przepowiedział. [przypis redakcyjny]

Aldobrandyn — Aldobrandino d'Este, pierwszy margrabia ferarski. [przypis redakcyjny]

Aldony, Grażyny, Maryle — Aldona i Grażyna: bohaterki romantycznych poematów Mickiewicza: Konrad Wallenrod i Grażyna, Maryla: Maryla Wereszczakówna, pochodząca z zamożnej rodziny ziemiańskiej. Z woli rodziców Wereszczakówna wyszła za mąż za hr. Wawrzyńca Puttkamera. Nieszczęśliwa miłość Mickiewicza do Wereszczakówny pozostawiła silne ślady w jego twórczości (poezje liryczne, IV część Dziadów). [przypis redakcyjny]

Aldygier — Aldygierej, protoplasta domu Jasnej Góry (Clermont), Bernard, pozostawił licznych synów: Amona z Dordony, Bowa z Agrymontu, Gerarda z Russylonu, Milona z Anglantu i innych. Malagizy i Wiwian byli ślubnymi synami, Aldygier nieślubnym synem Bowa. [przypis redakcyjny]

Aldzerba — wyspa w zatoce Małej Syrty. [przypis redakcyjny]

Aldzierba — wyspa w zatoce Małej Syrty. [przypis redakcyjny]

aldzierski król — król algierski, Rodomont. [przypis redakcyjny]

alea iacla est (łac.) — kości zostały rzucone; słowa te miał wypowiedzieć Juliusz Cezar przekraczając rzekę Rubikon, co oznaczało decyzję rozpoczęcia wojny domowej i walki o pełnię władzy; zwrot używany na określenie jakiegoś stanowczego kroku, śmiałego, przełomowego postanowienia. [przypis redakcyjny]

aleam (łac. forma B. lp) — dosł. kostkę; kolej. [przypis redakcyjny]

Ale ci to zapowiadam (…) sprawiedliwości — Iliada, I, 234–289. [przypis redakcyjny]

alegorycznych — przenośnych. [przypis redakcyjny]

ale Irzykowski woli pisać „lombard paradoksów”, kuźnię bluźnierstw — aluzja do Aforyzmów o czynie, znanych Brzozowskiemu z „Widnokręgów” (zeszyty XXIII, XXIV i XXV). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

ale jaki Polak zechciałby przypisywać (…) — Quelques mots sur l'etat des paysans en Pologne, par un Polonais (Kilka słów o położeniu chłopów w Polsce, przez Polaka), Paris 1833, s. 42. [przypis redakcyjny]

Ale jak trafić do serc, o tym wcale nie myślą nasi prawodawcy: oni widzą tylko siłę i kary — we fragmentach Instytucji politycznych, w ustępie o „Prawach” mówi: „Dla prawodawców nie było trudniej pobudzać do dobrych czynów niż przeszkadzać złym. A jednak prawie wszyscy ograniczyli się do zapewnienia zemsty publicznej i do regulowania sporów o interesy pomiędzy ludźmi prywatnymi, tych dwóch przedmiotów, które powinny zajmować najmniej miejsca w ustawodawstwie dobrze urządzonego państwa”. [przypis redakcyjny]

Aleja Ujazdowska — najpiękniejsza, niegdyś głównie spacerowa aleja w Warszawie. Wznoszą się wzdłuż niej zabytkowe pałace, rozciągają stare parki. Poważnie zniszczona w czasie powstania warszawskiego, została całkowicie odbudowana (obecnie przecina ją Trasa Łazienkowska). [przypis redakcyjny]

Ale kiedy Herkules sam dwiema nie zdole — dwóm nie podoła (z łac. przysłowia: Nec Hercules contra plures). [przypis redakcyjny]

Aleksander — Aleksander Potocki. [przypis redakcyjny]

Aleksander — Czartoryski. [przypis redakcyjny]

Aleksander de Villa Dei (Villedieu) — w r. 1209 ułożył gramatykę łacińską dla uczniów, Doctrinale puerorum, która aż do r. 1514 uważana była za najważniejszy podręcznik. [przypis redakcyjny]

Aleksander Farnesius — Aleksander Farnese (1545–1592), syn Oktawiusza i Małgorzaty parmeńskiej, namiestnik w Niderlandach; w r. 1586 został księciem parmeńskim. [przypis redakcyjny]

Aleksander Jabłonowski (1829–1903) — uczony i podróżnik. [przypis redakcyjny]

Aleksander Torlonia — bankier rzymski. [przypis redakcyjny]

Aleksander Trzeci — car rosyjski w latach 1881–1894. Panowanie jego było okresem wzmożonej reakcji i ucisku narodowościowego. [przypis redakcyjny]

Aleksander — tu: Aleksander Jagiellończyk. Chodzi tu zapewne o sejm z r. 1505, na którym król w oparciu o szlachtę począł ograniczać władzę magnatów. [przypis redakcyjny]

Aleksander — tu: Aleksander Wielki (356–323 p.n.e.). [przypis redakcyjny]

Aleksander — tu: Parys. [przypis redakcyjny]

Aleksander — tyran w mieście tessalskim Fere. [przypis redakcyjny]

Aleksander VI — Rodrigo Borgia, papież w l. 1492–1503. [przypis redakcyjny]

Aleksander (…) widział spadające ognie na wojsko w piasku niegasnące — Wspomina o tym list Aleksandra do Arystotelesa, nieautentyczny, lecz podrobiony czasach późniejszych. [przypis redakcyjny]

Aleksander Wielki — król macedoński. [przypis redakcyjny]

Aleksandra — córka Orontei. [przypis redakcyjny]

Aleksandrę mu piękną i to miasto dała, / Która je potem swojem imieniem nazwała — zapewne ma na myśli Aleksandrettę, miasto nadbrzeżne w Syrii [dziś w Turcji]. [przypis redakcyjny]

Aleksy z Lukki — głośny za czasów Dantego pochlebca. [przypis redakcyjny]

Alekto — jędza piekielna, bogini niezgody. [przypis redakcyjny]

Alekto — jedna z trzech jędz, furii. [przypis redakcyjny]

ale mało — choć przez chwilę. [przypis redakcyjny]

alembik — naczynie do destylacji płynów. [przypis redakcyjny]

Alem ją w Syrakucy widział we Francyej — Syrakuca, tj. Saragossa nie leży we Francji, toteż w oryg. czytamy: „Che in Siragozza e gia la vidi in Francia”. [przypis redakcyjny]

Ale — mocne angielskie piwo jasne. [przypis redakcyjny]

Ale na czym polega, że nasz właśnie kraj nieszczęśliwy, którego cała historia zda się być jedną wielką potworną omyłką, cierpieć zda się właśnie najbardziej ze wszystkich, o ile mi się zdaje, krain naszego globu? — [w pierwodruku fragmentu „Skawa” nr 2, luty 1939:] Ale na czym polega to, że nasz właśnie kraj, którego historia tyle wielkich omyłek zawiera, cierpieć zda się na nią właśnie najbardziej ze wszystkich, o ile mi się zdaje, krajów naszego globu? [przypis redakcyjny]

Ale najcięższa choroba jest dla mnie… — Dokończenie tego wiersza dla szczególnych przyczyn nie mogło być zamieszczone; życzliwy czytelnik znajdzie je w pośmiertnym wydaniu pism poety, którego terminu nie możemy na razie oznaczyć (Przypis wydawcy). [przypis redakcyjny]

ale nie nase, Marysiu — podobnie jak dalsza: „Pilnuj, parobku, koni”, piosenki ludowe, dziś nieznane i o niezidentyfikowanej melodii; trzecia: „Pójdze, Maryś, po niewoli” rzeczywista piosenka ludowa spod Krakowa. [przypis redakcyjny]

Alep — Aleppo, miasto w Syrii. [przypis redakcyjny]

Ale ta prawda nie tak zapisana w księgach natchnionych — Pismo Święte w księdze Syrach wyraźnie mówi: Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul. [przypis redakcyjny]

Ale też odtąd jeszcze mocniej… — W wydaniu z r. 1870 w ostatnich dwóch zdaniach, widocznie przez omyłkę, opuszczono niektóre wyrazy, i powstał taki dziwoląg: Ale też odtąd jeszcze mocniej zacząłem wchodzić w znajomość z nim jeszcze bliższą. [przypis redakcyjny]

Alet — poseł egipski. [przypis redakcyjny]

Ale tym sakiem Miłość już o płatne łowi — miłość łowi siecią nie na żarty, lecz naprawdę. [przypis redakcyjny]

ale wieszcze byli daleko — dość wymowny jest ustęp z listu Narcyzy, kreślony z powodu śmierci Moniuszki: „Przypomniałam sobie, kiedy w 54 r. doszła wiadomość o śmierci także narodowej, także ogólnie znanej i cenionej znakomitości — o śmierci Mickiewicza. Wtedy koło mnie opowiadano jako szczególność, memu niby usposobieniu właściwą tylko, że jak nad ubytkiem własnego szczęścia zabolałam. Pierwej jeszcze Słowacki znikł bezpowrotnie, a ledwo kto wspomniał, mało kto zasłyszał o jego zgonie”. [przypis redakcyjny]

Ale wracam do miejsca — poeta wraca do w. 970. [przypis redakcyjny]

Alexander, aut mores aut nomen muta! (łac) — Aleksandrze, albo obyczaje albo imię odmień. [przypis redakcyjny]

Alexandre Andryane (1797–1863) — fr. karbonariusz, za swą działalność więziony w Szpilbergu, autor Pamiętników więźnia stanu. [przypis redakcyjny]

Ale że czart na stepie tumany wyprawiał — lud ukraiński „wichry nocne”, które stają się przyczyną zmylenia drogi, przypisuje złośliwemu działaniu czarta; por. Goszczyński Zamek Kaniowski; tuman tu w podwójnym znaczeniu: mgła i omamienie (por. otumanić kogoś). [przypis redakcyjny]

Ale że mu kto inszy wędzidła przybierał — Chodkiewicz. [przypis redakcyjny]

Alfana — klacz Gradasowa. [przypis redakcyjny]

Alfons — Alfons Grabowski, brat Wandy, rychło potem umarł. [przypis redakcyjny]

Alfons — Alfons I, syn Herkulesa I, księcia Ferrary, brat Hipolita. [przypis redakcyjny]

Alfons de Lamartine (1790–1869) — francuski poeta i mąż stanu. [przypis redakcyjny]

Alfons — Hr. Alfons Sierakowski, zięć Sołtana. [przypis redakcyjny]

Alfons — król Biskaliej (Biskai, krainy Basków po obu stronach Gór Pirenejskich nad Zatoką Biskajską). [przypis redakcyjny]

Alfons — książę ferrarski, ur. 1553, um. 1597. [przypis redakcyjny]

Alfons — książę ferrarski; ur. 1553, um. 1597. [przypis redakcyjny]

Alfons z Wastu — Alfons d'Awalo, margrabia Wastu, wychowanek Wiktorii Kolonna. [przypis redakcyjny]

Algarbowie — naród w południowej Portugalii. [przypis redakcyjny]

Algazer — miasto w płn. Afryce (w Maroko). [przypis redakcyjny]

algierka — rodzaj męskiego ubioru futrzanego. [przypis redakcyjny]

Algier — miasto w krainie tegoż nazwiska w Afryce. [przypis redakcyjny]

ali — ale oto, ale tymczasem, ale wtedy. [przypis redakcyjny]

alias — a raczej. [przypis redakcyjny]

alias haeres (łac.) — a raczej dziedzic, właściciel. [przypis redakcyjny]

alias in forma (łac.) — a raczej z postaci. [przypis redakcyjny]

alias (łac.) — albo. [przypis redakcyjny]

alias (łac.) — czyli, innymi słowy. [przypis redakcyjny]

alias (łac.) — czyli. [przypis redakcyjny]

alias (łac.) — inaczej, albo. [przypis redakcyjny]

alias (łac.) — inaczej, czyli. [przypis redakcyjny]

alias (łac.) — inaczej. [przypis redakcyjny]

aliaże — właściwie stopy metali, tu w znaczeniu: związki chemiczne. [przypis redakcyjny]

alić (daw.) — jednak, wszakże. [przypis redakcyjny]

alić (starop.) — jednak, wszakoż. [przypis redakcyjny]

alić (starop.) — jednak, wszakże. [przypis redakcyjny]

Alicja w krainie czarów Tadeusza Borowskiego — pierwodruk w „Pokoleniu” 1947, nr 1. Przedruk wg pierwodruku. Recenzja ta stała się punktem wyjścia nagonki prasowej na Borowskiego i dalszej, burzliwej polemiki. Por. Wstęp, s. XIX. [przypis redakcyjny]

alienigenam (łac.) — cudzoziemskiego. [przypis redakcyjny]

alienować — wynosić się. [przypis redakcyjny]

alii sacerdotia et consulatus ut spolia adepti, procurationes et interiorem potentiam alii, odio et terrore omnia agunt (łac.) — jedni urzędy kapłańskie i konsulat jakby łup uzyskali, drudzy zarządy i większą władzę, nienawiścią i strachem wszystko działają. [przypis redakcyjny]

alimentum (łac.) — pożywienie, posiłek, tu B. lm alimenta. [przypis redakcyjny]

aliquo suo merito praesumebant (łac.) — z powodu zasługi względem niego spodziewali się. [przypis redakcyjny]