Przypisy

protektorat (z łac. protectio: osłona) — forma zależności politycznej, w której państwo posiadające własny ustrój znajduje się pod kontrolą obcego, silniejszego państwa (protektora), prowadzącego jego sprawy zewnętrzne, np. politykę zagraniczną i gospodarczą. [przypis edytorski]

protektorka (z łac.) — opiekunka, obrończyni. [przypis edytorski]

protektor (z łac.) — opiekun, obrońca. [przypis edytorski]

pro tempore (łac.) — tymczasowo. [przypis edytorski]

Protunkowy Podatek (z łac. pro tunc: na teraz) — podatek tymczasowy, doraźny, wprowadzany w celu natychmiastowego zasilenia skarbu i liczący się na poczet zamierzonych podatków stałych. [przypis edytorski]

prout de jure venerit (łac.) — jak to wynika z prawa. [przypis edytorski]

proverbiorum (łac.) — forma D. lm: przysłów. [przypis edytorski]

proverbium (łac.) — powiedzenie, przysłowie. [przypis edytorski]

proverbium (łac.) — przysłowie. [przypis edytorski]

Providus Trokim de villa Philipowce, nobilis Iwan Philipowski subditus recognovit (łac.) — roztropny Trokim z Filipowic, poddany szlachcica Iwana Filipowskiego, zeznał. [przypis edytorski]

proweniencja (z łac.) — pochodzenie. [przypis edytorski]

prowizja (z łac.) — tu: zapas żywności, prowiant. [przypis edytorski]

prowizja (z łac.) — tu: zapas żywności, prowiant. [przypis edytorski]

prowizorium (z łac.) — stan tymczasowy, przejściowy. [przypis edytorski]

prudentia et vigilantia (łac.) — przezorność i czujność. [przypis edytorski]

pryncypalny (daw., z łac.) — najważniejszy, główny. [przypis edytorski]

pryncypia (z łac.) — zasady. [przypis edytorski]

pryncypilarny (z łac.) — pryncypalny; główny, naczelny. [przypis edytorski]

prywacja (z łac. a. z fr.) — pozbawienie, ograniczenie. [przypis edytorski]

prywacja (z łac.; przest.) — obywanie się bez czegoś; wyrzeczenie. [przypis edytorski]

przeddyluwialny a. predyluwialny (z łac.) — przedpotopowy. [przypis edytorski]

przeperswadować (z łac.) — przekonać kogoś. [przypis edytorski]

przeprocesować (z łac. procedo: postępować, odnosić skutek) — tu: przeprowadzić. [przypis edytorski]

przycytować (z łac. cito) — przytoczyć. [przypis edytorski]

Pseudodiphterithis (łac.) — pseudo dyfteryt, czyli rzekoma błonica, choroba podobna do błonicy. [przypis edytorski]

publica opera (łac.) — budynki użyteczności publicznej. [przypis edytorski]

publice (łac.) — publicznie. [przypis edytorski]

publici iuris (łac.) — tu: publicznie dostępna. [przypis edytorski]

publicum (łac.) — publiczność. [przypis edytorski]

publikum (z łac.) — publika, publiczność, słuchacze. [przypis edytorski]

pudenda origo (łac.) — wstydliwe pochodzenie; haniebne źródła itp. [przypis edytorski]

pudor (łac.) — wstyd. [przypis edytorski]

pueritia (łac.) — dzieciństwo; dziecinność. [przypis edytorski]

puginał (z łac. pugio) — także starop.: tylec; daw. broń sieczna, miniaturowy miecz; sztylet. [przypis edytorski]

Pulcher hymnus Dei homo immortalis (łac.) — piękny hymn ludzki dla nieśmiertelnego Boga; egzystencja ludzka jest hymnem na cześć Boga (cytat z Laktancjusza, chrześcijańskiego pisarza i retora z III–IV w. n.e.). [przypis edytorski]

pulcher (łac.) — piękny. [przypis edytorski]

pulchrum cum bellico (łac.) — piękno z walecznością. [przypis edytorski]

pulchrum est paucorum hominum (łac.) — piękno jest dla nielicznych. [przypis edytorski]

pulchrum est paucorum hominum (łac.) — piękno jest (istnieje) dla niewielu ludzi. [przypis edytorski]

pulvis (łac.) — proch, proszek. [przypis edytorski]

puncta (łac.) — punkty. [przypis edytorski]

puncti (łac.) — punkty; tu jako termin techniczny: punkty sporne. [przypis edytorski]

punctum (łac.) — punkt. [przypis edytorski]

punktów ekwinokcjalny (z łac.) — punkt zrównania dnia z nocą. [przypis edytorski]

purgans (łac.) — oczyszczający; uniewinniający; przeczyszczający. [przypis edytorski]

purytanie (z łac. puritas: czystość) — wyznawcy purytanizmu, ruchu religijno-społecznego w XVI i XVII-wiecznej Anglii, dążącego do zwiększenia czystości doktrynalnej Kościoła anglikańskiego oraz propagującego wstrzemięźliwy tryb życia. W 1640 zdominowali Izbę Gmin w parlamencie, uchwalili szereg ustaw ograniczających władzę królewską, co doprowadziło do wojny domowej zwanej rewolucją angielską, zakończonej zwycięstwem parlamentarzystów pod przywództwem Olivera Cromwella, publiczną egzekucją króla Karola I Stuarta i ogłoszeniem Anglii republiką (1649). [przypis edytorski]

purytanin (z łac. puritas: czystość) — wyznawca purytanizmu, ruchu religijnego dążącego do zwiększenia czystości doktrynalnej Kościoła anglikańskiego oraz propagującego wstrzemięźliwy tryb życia; także: człowiek skrajnie przywiązany do zasad, w szczególności moralnych. [przypis edytorski]

purytanin (z łac. puritas: czystość) — wyznawca purytanizmu, ruchu religijno-społecznego w XVI i XVII-wiecznej Anglii dążącego do zwiększenia czystości doktrynalnej Kościoła anglikańskiego oraz propagującego wstrzemięźliwy tryb życia; także: człowiek skrajnie przywiązany do zasad, w szczególności moralnych. [przypis edytorski]

purytanizm (z łac. puritas: czystość) — ruch religijno-społeczny dążący w XVI–XVII w. do zwiększenia czystości doktrynalnej Kościoła anglikańskiego oraz propagujący surowe zasady moralne i obyczaje; przen.: rygorystyczność, surowość zasad moralnych. [przypis edytorski]

purytanizm (z łac. puritas: czystość) — ruch religijno-społeczny dążący w XVI–XVII w. do zwiększenia czystości doktrynalnej Kościoła anglikańskiego oraz propagujący surowe zasady moralne i obyczaje; prześladowani w kraju od 1620 purytanie osiedlali się w koloniach angielskich w Ameryce Północnej, w których stali się dominującą przez stulecie grupą ludności. [przypis edytorski]

purytanizm (z łac. puritas: czystość) — ruch religijno-społeczny w XVI i XVII-wiecznej Anglii, dążący do zwiększenia czystości doktrynalnej Kościoła anglikańskiego oraz propagujący wstrzemięźliwy tryb życia. W 1640 purytanie zdominowali Izbę Gmin w parlamencie, uchwalili szereg ustaw ograniczających władzę królewską, co doprowadziło do wojny domowej zwanej rewolucją angielską, zakończonej zwycięstwem parlamentarzystów pod przywództwem Olivera Cromwella, publiczną egzekucją króla Karola I Stuarta i ogłoszeniem Anglii republiką (1649). [przypis edytorski]

putrefactio mundi (łac.) — zgnilizna świata. [przypis edytorski]

quadrivium i trivium (łac.) — tradycyjne łacińskie nazwy grup dziedzin wiedzy obejmujących łącznie tzw. siedem sztuk wyzwolonych, stanowiących podstawę kształcenia w średniowiecznej Europie; na trivium, nauczane na poziomie niższym, składały się trzy przedmioty humanistyczne (gramatyka, retoryka i dialektyka), natomiast quadrivium, wykładane na poziomie wyższym, obejmowało cztery przedmioty matematyczne (arytmetyka, geometria, astronomia oraz muzyka). [przypis edytorski]

Quaeque aliae gentes ubi frigore constitit Ister (łac.) — i pewne inne narody, gdzie Ister mrozem skuty. [przypis edytorski]

quaerens, quem devoret (łac.) — [tamquam leo rugiens circuit,] quaerens quem devoret — [jak lew ryczący krąży,] szukając kogo by pożarł; Wulgata, 1 P 5, 8; o diable. [przypis edytorski]

quaestionis (łac.) — wspomniana. [przypis edytorski]

qua (łac.) — jako. [przypis edytorski]

qualis artifex pereo (łac.) — jaki artysta ginie w mojej osobie (przedśmiertne słowa Nerona). [przypis edytorski]

Quam temere in nosmet legem sancimus iniquam (łac.) — Jakże pochopnie zgadzamy się z niesprawiedliwym prawem godzącym w nas samych (Horacy, Satyry I, 3, 67). [przypis edytorski]

Quando veniam et apparebo ante faciem Dei? (łac.) — kiedy przyjdę i zjawię się przed obliczem Boga? (Ps 41, 3, w tłumaczeniu Wulgaty). [przypis edytorski]

quantum (łac.) — dosł.: ile; tu: ilość, określona zawartość. [przypis edytorski]

quantum (łac.) — dosł.: ile; tu: ilość. [przypis edytorski]

quantum (łac.) — pewna ilość. [przypis edytorski]

quantum (łac.) — ustalona ilość. [przypis edytorski]

quantum mutatus [ab illo] (łac.) — jakże zmieniony, inny [niż tamten] (Wergiliusz, Eneida III 274; Eneasz o Hektorze, który zjawił mu się we śnie pokryty ranami). [przypis edytorski]

quantum satis (łac.) — ile wystarczy. [przypis edytorski]

quantum (z łac.) — ustalona ilość czegoś. [przypis edytorski]

quare conturbas me (łac.) — czemu mnie trwożysz (Ps 42, 6; fragm. tekstu mszy katolickiej w rycie rzymskim, odmawiany przez kapłana). [przypis edytorski]

Quare fremuerunt gentes (łac.) — dlaczego buntują się narody; Psalm 2. [przypis edytorski]

quare (łac.) — dlaczego. [przypis edytorski]

Quare? Quia (łac.) — w jaki sposób, skoro. [przypis edytorski]

quare tristis incedum dum affligit me inimicus, popr. quare tristis incedo… (łac.) — czemu chodząc, narzekam, nieprzyjaciół się lękam (Ps 43, 2; fragm. tekstu mszy katolickiej w rycie rzymskim). [przypis edytorski]

quarum memoriam nolumus transferre ad posteros (łac.) — których pamięci nie chcemy zachować dla potomnych. [przypis edytorski]

quasi (łac.) — jakby, niby, pozornie. [przypis edytorski]

quasi (łac.) — jakby, niby. [przypis edytorski]

quasi (łac.) — jakby. [przypis edytorski]

quasi (łac.) — jak, jakby. [przypis edytorski]

quaternio terminorum (łac.) — czwórmian terminów; błąd logiczny polegający na tym, że termin wspólny dla obydwu przesłanek sylogizmu (schematu wnioskowania) w każdej z przesłanek jest użyty w innym znaczeniu. W sylogizmie występują dwie przesłanki, zwane większą i mniejszą, przy czym we wniosku sylogizmu termin z przesłanki większej występuje jako podmiot, termin z przesłanki większej jako orzecznik, zaś termin wspólny obu przesłankom (termin średni) we wniosku nie występuje. Błąd quaternio terminorum oznacza, że w rzeczywistości w sylogizmie użyto czterech terminów, a nie trzech, zatem poprawnego wniosku wyprowadzić się nie da. [przypis edytorski]

Quatuor articuli judicii castrensis: stuprum, incendium, latrocinium et vis armata alienis aedibus illata (łac.) — Cztery artykuły sądu wojskowego: gwałt, podpalenie, rabunek i napaść zbrojną siłą na czyjś dom. [przypis edytorski]

Quem non virtutis egentem Abstulit atra dies et funere mersit acerbo. (łac.) — Którego do cnotliwych czynów nie zniechęcił czarny dzień, co go pogrążył gorzkim pogrzebem. [przypis edytorski]

quia absurdum est (łac.) — ponieważ to niedorzeczność. [przypis edytorski]

quia non cuilibet licet adire Corintum (łac.) — nie każdemu łatwo do Koryntu dotrzeć. [przypis edytorski]

Qui ante diem periit, Sed miles, sed pro patria. (łac.) — kto przedwcześnie poległ, jako żołnierz, za ojczyznę. [przypis edytorski]

quibuscumque viis (łac.) — jakimikolwiek drogami. [przypis edytorski]

qui concordiae inter homines et auctor est et conservator (łac.) — który jest sprawcą [zgody] i utrwalającym zgodę między ludźmi. [przypis edytorski]

quidam (łac.) — ktoś. [przypis edytorski]

Quid enim amplius nos delectat, secundum id operemur necesse est (łac.) — Co większą nam daje przyjemność, pociąga nas to z konieczności do czynu (Augustyn z Hippony, Komentarz do Listu do Galatów, 49). [przypis edytorski]

quid episcopus sit (łac.) — kim byłby biskup? [przypis edytorski]

Quid habet amplius homo de universo labore suo, quo laborat sub sole? (łac.) —  Cóż przyjdzie człowiekowi z całej pracy jego, którą się trudzi pod słońcem? (Koh 1, 3). [przypis edytorski]

quid iuris (łac.) — jakie prawo (w domyśle: nas obroni). [przypis edytorski]

quid iuris pro minoribus (łac.) — jakież prawo dla pomniejszych. [przypis edytorski]

quid pro quo a. qui pro quo (łac.) — dosłownie: coś za coś; zabawna zamiana miejsc, nieporozumienie. [przypis edytorski]

Quidquid est timeo Danaos et dona ferentes (łac.) — Czymkolwiek to jest, obawiam się Danaów (Greków), nawet gdy niosą dary (Wergiliusz, Eneida II 49); wypowiedź kapłana trojańskiego Laokoona na widok wielkiego drewnianego konia pozostawionego przez wrogów na plaży, rzekomo daru dla bogów; fraza przysłowiowa, używana zwykle bez pierwszych dwóch wyrazów, jako ostrzeżenie, żeby nie ufać wrogom, nawet kiedy działają pozornie dla nas korzystnie. [przypis edytorski]

Quid sum miser tunc dicturus? Quem patronum rogaturus? Cum vix iustus sit securus. (łac.) — co ja nieszczęśliwy mogę teraz powiedzieć, jakiego patrona prosić, gdy nawet sprawiedliwy jest ledwie bezpieczny? [przypis edytorski]

Qui habitat in adjutorio altissimi (łac.) — Kto przebywa w pieczy Najwyższego; Psalm 91. [przypis edytorski]

qui iecerunt coelum et terram (łac.) — którzy stworzyli niebo i ziemię. [przypis edytorski]

qui opere ac doctrina sustentabit ecclesiam (łac.) — który pracą i nauczaniem podtrzyma Kościół. [przypis edytorski]

qui potest capere capiat (łac.) — łapie, kto może złapać. [przypis edytorski]

Qui procul hinc (łac.) — kto daleko stąd. [przypis edytorski]

qui pro quo (łac.) — dosł. jeden zamiast drugiego; pomyłka co do tożsamości postaci. [przypis edytorski]