Przypisy

tarpejska skała — stroma ściana wzgórza kapitolińskiego w starożytnym Rzymie, skąd strącano zbrodniarzy i zdrajców. [przypis redakcyjny]

Tarrakona — dziś Aragonia. [przypis redakcyjny]

Tar — rzeka Taro, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]

tartan — szkocki pasiasty pled. [przypis redakcyjny]

tartofle — trufle. [przypis redakcyjny]

tartufole (lm) — trufle. [przypis redakcyjny]

Tarus — rzeka Taro, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]

taryfa (z wł.) — wykaz. [przypis redakcyjny]

taryfę — cennik; tu: cedułę targową. [przypis redakcyjny]

taśma szczęśliwa — przepaska Wenery rozbudzająca miłość. [przypis redakcyjny]

taśmiana tkanka (starop.) — prosta, gruba tkanina. [przypis redakcyjny]

taśmy galonowe — taśmy ściśle splecione, do naszywania i bramowania. [przypis redakcyjny]

tasak (starop.) — miecz krótki, szeroki; puginał. [przypis redakcyjny]

ta samotna dama, której mi oczy uprzednio zabłysły — Tą damą jest Matylda. (Patrz o niej przypisek w pieśni XXVIII.) Ona duchem zupełnie oczyszczona, ofiaruje się upokorzonemu poecie być przewodniczką jego i pomóc mu z przypomnienia jego winy omyć się w letejskich wodach niepamięci. Ona sama lekka i czysto duchowa ślizga się po wód powierzchni, w których tonie przypomnienie winy i grzechu. Prawda jasna i głęboka! [przypis redakcyjny]

Tass — Bernardo Tasso, ojciec Torkwata (1493–1569), także poeta, autor epopeicznego poematu w stu pieśniach pt. Amadigi. [przypis redakcyjny]

Tasso, Torquato (1544–1599) — poeta włoski, autor Jerozolimy wyzwolonej, 8 lat spędził w szpitalu więziennym. [przypis redakcyjny]

taszur — kij bambusowy z krótkim rzemykiem do poganiania konia. [przypis redakcyjny]

Tatar — dziś popr. forma D. lm: Tatarów. [przypis redakcyjny]

Tatarów krymskich, nohajskich, białogrodzkich i budziackich — nazwy Tatarów koczujących na stepach pomiędzy Wołgą a Dunajem: Orda nogajska od Wołgi po Krym; białogrodzka od Krymu po Dniestr, nad którym leżało miasto Białogród (też: Akerman); budziacka od Dniestru po Dunaj w płd. Besarabii, zw. Budziakiem (z tur. budżak: węgieł, kąt). [przypis redakcyjny]

Tatarowie, którym wolno żenić się z córkami — To prawo jest u nich bardzo stare. Atylla, powiada Priskus w swojej Ambasadzie, zatrzymał się w pochodzie, aby zaślubić Eskę, swoją córkę: rzecz dozwolona (mówi) wedle praw Scytów. [przypis redakcyjny]

tatarska chorągiew — Tatarów osiadłych na Litwie. [przypis redakcyjny]

tatarski brzeg — tak nazywano lewy brzeg Dniepru, prawy zwano ruskim. [przypis redakcyjny]

tatarskie ziele — tatarak. [przypis redakcyjny]

Tatary — dziś popr. forma M. lm: Tatarzy. [przypis redakcyjny]

Tatarzyn — „Agaj-Han”. [przypis redakcyjny]

Tatarzyn — król tatarski, Mandrykard. [przypis redakcyjny]

Tatry — tu ogólnie: góry. [przypis redakcyjny]

Tatry — w znaczeniu ogólnym: góry. [przypis redakcyjny]

Tauriskus nie pochodził z Rodu, tylko z Trallesu — [por.] Winkelmann, Historia sztuki, II, s. 353; Plinius, lib. XXXVI, sect. 4, p. 729, l. 17. [przypis redakcyjny]

Taurus — pasmo górskie w Azji Mniejszej. [przypis redakcyjny]

Ta wieczna perła (…) przyjęła nas w siebie jak woda — Poeta jak promień w wodę w księżycu utonął, bynajmniej nie rozdzielając swoim ciałem ciała księżycowego, kiedy według zwyczajnych praw natury ciało jedno w drugim w tej samej przestrzeni zmieścić się nie może. Jak to jest prawdopodobne, trudno zrozumieć. Najlepiej na to odpowiedzieć słowami św. Pawła, który mówi: „A znam takiego człowieka, który był zachwycon do raju; jeżeli w ciele, jeżeli prócz ciała, nie wiem, Bóg wie!”. Ten stan świętego zachwycenia w duchu wzmacnia w ludziach czystego i pokornego serca pociąg do oglądania oblicza bożego, w którym głęboko tajemnicze połączenie się natury boskiej z ludzką, bez wzajemnego ich wykluczania się, stanie się nam jasnym i bez dowodu, jak na razie każde pierwotne pojęcie samo przez siebie. [przypis redakcyjny]

tażbir a. tazbir (starop.) — cienkusz, podpiwek. [przypis redakcyjny]

Taż mu baba, też koła — przysłowie: to samo. [przypis redakcyjny]

Ta zaś familia, która w szlachcie słabszą stronę miała — mowa o polityce Czartoryskich. [przypis redakcyjny]

tchnąć (starop.) — ciężko oddychać, dychać. [przypis redakcyjny]

tchnie (daw.) — słabo [od]dycha. [przypis redakcyjny]

Tchórz w skórze lwiej, zająwszy legowisko cudze, na moim mści się panu — Ajgistos, syn Tyestesa. Jest on w tragedii zawsze przedstawiany jako tchórz (por. Sofoklesa Elektra), gdyż mści się za pomocą niewiasty, Klitajmestry. [przypis redakcyjny]

tczą (daw. forma) — tkają. [przypis redakcyjny]

tę, co umie kochać — zam.: tę którą umie kochać. Poeta nie zauważył widocznie dwuznaczności. [przypis redakcyjny]

tęgi (starop.) — wielki. [przypis redakcyjny]

tępicie ogniem i mieczem wszystkich, którzy pozostają w błędzie tak niewinnym, mianowicie w wierze, że Bóg kocha jeszcze to, co kochał niegdyś — Jest to źródło zaślepienia Żydów, iż nie czują, że porządek ewangelii jest w sferze zamiarów Boga i że w ten sposób jest wynikiem samej jego niezmienności. [przypis redakcyjny]

tępotanie (neol.) — tupot. [przypis redakcyjny]

Tę samą datę wskazywał rękopis należący do Mirabeau, sądząc według tytułu zamieszczonego w katalogu sprzedaży książek po nim pozostałych — por. Elisabeth A. Forster, Ph. D., Le dernier séjour de J. J. Rousseau à Paris-1770–1778, Smith College Studies in Modern Languages, Vol. II, Nr. 2–3, January–April 1921, Northampton Massachusetts, USA. Za odpis ustępu tej pracy, odnoszącego się do Uwag, składam gorące podziękowanie p. prof. Romanowi Dyboskiemu. [przypis redakcyjny]

tęschnota — „Pod względem ortografii Tęschnoty, protestuję przeciw wszelkim, a tym bardziej ruskim źródłosłowom; niech będzie Toska dla tego, co się troska, ale mnie tchnienia koniecznie trzeba w tęschnocie, i choćby go dotychczas nie bywało, to ja biorę i trzymać będę; jedyna protestacja, której sobie przeciw całemu twemu listowi pozwalam…” (Do Elli, 20 marca 1871). [przypis redakcyjny]

tęskliwa (starop.) — tęskniąca. [przypis redakcyjny]

tęsknicie — dziś popr. forma trybu rozkazującego: tęsknijcie. [przypis redakcyjny]

tęten (daw.) — tętent. [przypis redakcyjny]

tę trzecią mam… co mi jest matką — za trzecią matkę uważa, zdaje się, śmierć. [przypis redakcyjny]

tęż istą (starop.) — tę samą. [przypis redakcyjny]

Tealdu (…) wieże obie — na zach. krańcu Ferrary, zbudowane dopiero w 970 przez Tealda d'Este; mały anachronizm. [przypis redakcyjny]

teatrum (daw., z łac.) — widowisko. [przypis redakcyjny]

teatrum — ulubiona metafora w. XVIII: „teatr życia ludzkiego”. [przypis redakcyjny]

Teatr Wielki — okazała budowla z lat 1825–1833 na placu Teatralnym (spalony w r. 1939, obecnie odbudowany). [przypis redakcyjny]

Teatyni — zakon, założony w r. 1524 przez Gaetana z Thiene i Piotra Caraffę, arcybiskupa w Teato (późn. papieża, Pawła IV). [przypis redakcyjny]

Tebaida — jedna z trzech dzielnic Górnego Egiptu. W niej osiedli pierwsi mnisi chrześcijańscy. [przypis redakcyjny]

(…) tebaidowych, duszę znękaną ku zagrobowej uldze i pociesze — dotąd list dyktowany i pisany ręką Konst. Gaszyńskiego. [przypis redakcyjny]

tebinki (lm) — sztuki skórzane dla ozdoby, z siodła wiszące, klapy boczne siodła. [przypis redakcyjny]

teble (starop.) — czopy, kliny. [przypis redakcyjny]

Teby — stolica [starożytnego] Egiptu. Karnak i Luksor znajdują się w obrębie ruin Teb. [przypis redakcyjny]

Te, co nicht nie wyraził przywłaszczym uczucie — te, co nicht znaczy: to, którego nikt. Te zamiast to stale też u Słowackiego, a w ogóle (jak stwierdza Brückner) pojawia się już od XVI w. [przypis redakcyjny]

Te Deum Laudamus (łac.) — „Ciebie Boga wychwalamy”; uroczysty, pochwalny hymn kościelny. [przypis redakcyjny]

Te Deum laudamus (łac.: Ciebie Boga wysławiamy) — początkowe słowa hymnu dziękczynnego, śpiewanego podczas szczególnych uroczystości, np. koronacji. [przypis redakcyjny]

Te Deum laudamus (łac.) — Ciebie Boże chwalimy. [przypis redakcyjny]

Te Deum ludamus (łac.) — Ciebie Boga wysławiamy; początkowe słowa uroczystego hymnu dziękczynnego. [przypis redakcyjny]

te drzewa (…) w liczbie dwadzieścia i cztery — Dwudziestu czterech błogosławionych. [przypis redakcyjny]

Tedżiajo, Moska, Farinata — Farinatę i kilku innych tu wspomnianych, spotykamy niżej w głębszych kręgach Piekła. Pochwała, jaką im tu poeta udziela, odnosi się tylko do prawości ich zasad politycznych, która bynajmniej nie uwalnia ich od kary za inne występki. [przypis redakcyjny]

te — dziś popr. forma B. lp r.n.: to. [przypis redakcyjny]

te — dziś popr. forma B. lp r.n.: to, tj. to imię. [przypis redakcyjny]

te — dziś popr. forma M. lp r.n.: to (przyjście). [przypis redakcyjny]

te — dziś popr. forma M. lp r.n.: to. [przypis redakcyjny]

tego, co (…) obrazowe — Rzeczy polemiczne, uwagi np. o pisarzach albo panowaniu tego lub owego króla odłożywszy raczej do pism innych. [przypis redakcyjny]

tego, co sobie postawił za cel swej fachowej pracy jako historyk, nie był w stanie dokończyć — Do dziejów 1863 wyszły dotąd z prac śp. Gillera: 1. Trzy tomy Historia powstania narodu polskiego 1861 do 1863 roku, obejmuje tylko dzieje spisków i powstań od 1831 do 1860, jak i ocenę najważniejszych prac innych autorów, dotyczących 1863 r. Miało być tomów 10. 2. Dwa tomy Polska w walce (miało być 6) obejmujące zbiór pamiętników i życiorysów uczestników powstania 1863. 3. Aleksander hr. Wielopolski. Lwów, 1878. 4. Karol Ruprecht. Lwów, 1875. [przypis redakcyjny]

Tego dnia, gdyś na wojnę krew swą wyprawował (…) — strofy (5–9). Wenecjańska flota płynęła w górę Padu ku Ferrarze; ostrzeliwana z lądu skutecznie przez Alfonsa, wysadziła wojsko na ląd, które się oszańcowało na brzegu. Hipolit posłał do szturmu na szańce silny oddział pod dowództwem Herkulesa Kantelmo, syna księcia Sory, i Aleksandra Ferrufina. Szturm się nie udał; Ferrufin uszedł, Aleksander dostał się w ręce najemników słowiańskich, którzy nie mogąc się między sobą zgodzić na to, do kogo jeniec ma należeć, pozbawili go życia. [przypis redakcyjny]

Tego doświadczyłem w Wilnie — Aleksander Fredro zachorował w Wilnie na tyfus, śród którego był wziętym w niewolę. [przypis redakcyjny]

tego imienia dziedzicem zostaje / Które Cyceronowi Rzym (…) wprzód daje — tj. imienia „ojca ojczyzny”. [przypis redakcyjny]

tego, który na niej siedzi — Bonifacy VIII. [przypis redakcyjny]

Tegom też pewna, że mię nie miłuje… itd. (w. 37–42) — mowa o Pyrrusie. [przypis redakcyjny]

tego nie napije — tym nie przejmie. [przypis redakcyjny]

tego — w domyśle: tego śpiewania. [przypis redakcyjny]

tego zdania jest pewien uczony o smaku zresztą trafnym i delikatnym — Klotz, Homerische Briefe, s. 33 i nast. [przypis redakcyjny]

tej krzywdy nie ma mieć na pieczy (starop.) — ma nie dbać, nie troszczyć się o tę krzywdę. [przypis redakcyjny]

tej pogody — tej sposobności. [przypis redakcyjny]

Tejrezjasz — wieszczek tebański. [przypis redakcyjny]

Tej wiersze najuczeńszej wdzięczne białej głowy — mowa o Wiktorii Kolonna, małżonce Franciszka z Peskary; sławi ją Ariost w Pieśni XXXVII 12–20. [przypis redakcyjny]

Tekelich, Rakoczych, Nadastych — Emeryk Tököly, sędzia najwyższy Węgier (judex curiae), Nadasdy, książę siedmiogrodzki Rakocsy (syn najeźdzcy Polski), przywódcy powstania węgierskiego przeciwko Leopoldowi I w r. 1671 z powodu usiłowania zaprowadzenia absolutyzmu na Węgrzech. [przypis redakcyjny]

tekha — chodzi zapewne o drewno z drzewa tekowego od czasów prehistorycznych wykorzystywane do konstrukcji statków i ich wyposażenia, ponieważ naturalnie zawiera ono znaczne ilości substancji oleistych i kwasu krzemowego, przez co nie nasiąka wodą, a także nie jest narażone na niszczenie przez szkodniki. Drzewa tekowe występują w płd. i płd.-wsch. Azji, tworząc lasy monsunowe. [przypis redakcyjny]

Tekieli — Tököly, Emeryk (1656–1705), przywódca rokoszan węgierskich, przez sułtana ogłoszony królem węgierskim; po ustąpieniu Turków z Węgier, opuszczony przez swych stronników, schronił się do Turcji, gdzie zm. 1705 r. [przypis redakcyjny]

tela — groty. [przypis redakcyjny]

tela ore (łac.) — pociski twarzą. [przypis redakcyjny]

Telefów rozum — Telefos, raniony przez Achillesa, za radą wyroczni wyleczył niegojącą się ranę rdzą tego oszczepu, którym była zadana. [przypis redakcyjny]

telej (daw.) — kaftan. [przypis redakcyjny]

telej — gatunek materii kosztownej. [przypis redakcyjny]

telej — gatunek materyi kosztownej. [przypis redakcyjny]

Te lucis ante terminum — Od tych słów poczyna się hymn św. Ambrożego śpiewany w kościele na nieszporach i w ostatnich kanonicznych godzinach, przed snem, gdy wierni błagają Boga, ażeby wszystkich wierzących w święty Kościół Chrystusowy od nocnych widziadeł i pokus ustrzegł. [przypis redakcyjny]

temblak — rzemień u rękojeści szabli. [przypis redakcyjny]

temblak — tutaj: opaska, naręcznik. [przypis redakcyjny]

Temida — w mitologii greckiej boginii sprawiedliwości. [przypis redakcyjny]

Temis — „Córka Nieba i Ziemi, bogini sprawiedliwości. Wyrażenie jej bywa w osobie poważnej matrony mającej zawiązane oczy i trzymającej w ręku szalę z wagami równo z obu stron stojącymi”. (P. Chompre, Słownik mytologiczny). [przypis redakcyjny]

Temistokles — grecki mąż stanu, przeciwnik Arystydesa, zwycięzca Persów pod Salaminą. [przypis redakcyjny]

temlak (daw.) — temblak. [przypis redakcyjny]