Przypisy

ręczynki (zdr.; forma starop.) — rączki. [przypis redakcyjny]

Réflexions sur la violence, Enquête sur la monarchie — Enquête sur la monarchie, dzieło Charles'a Maurrasa, teoretyka francuskiego rojalizmu, duchowego następcy Józefa de Maistre'a. Réflexions sur la violence, dzieło Jerzego Sorela. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

ręka, co przeklęta, była swoja — chodzi tu o zdrajców sprawy narodu w okresie rozbiorów, o sprzedawczyków na żołdzie mocarstw rozbiorowych, zwłaszcza Rosji. [przypis redakcyjny]

rękawiczne (daw.) — odsetki na rękę, rękawicę wypłacone. [przypis redakcyjny]

rękawki — kopca mogilnego. Nazwa wywodzi się od kopca Krakusa. Kopiec ten według legendy lud usypał znosząc ziemię w rękawach. Później nazwa święta ludowego, zapewne pamiątka dawnej uroczystości obchodzonej przez Słowian. [przypis redakcyjny]

rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp. [przypis redakcyjny]

Rękopisy — Z = rkps bibl. hr. Zamojskich w Warszawie; P = rkps bibl. Poturzyckiej hr. Dzieduszyckich we Lwowie; J = rkps bibl. Jagiellońskiej, w Krakowie; C = rkps bibl. ks. Czartoryskich w Krakowie; D = rkps bibl. hr. Tarnowskich w Dzikowie; S = rkps miejskiej t. z. Szersznikowskiej (Scherschnicksche Stadtbibliothek) w Cieszynie; B = rkps bibl. hr. Baworowskich we Lwowie; W = rkps bibl. uniwersyteckiej w Warszawie. Wszystkim zarządom powyższych bibliotek za chętne użyczenie rękopisów, i to na czas dłuższy, przez co to pierwsze krytyczne wydanie stało się możliwym, składam najszczersze podziękowanie. [przypis redakcyjny]

rêl — przekręcone z ang. railway: kolej. [przypis redakcyjny]

rętszy (daw.) — bardziej rączy, szybszy. [przypis redakcyjny]

realista — człowiek nazywający rzeczy po imieniu, weredyk. [przypis redakcyjny]

reasumpcją — [daw. forma B.lp r.ż.] ponowne otwarcie. [przypis redakcyjny]

reasumpcja — ponowne otwarcie. [przypis redakcyjny]

recedere (łac.) — cofnąć, odstąpić. [przypis redakcyjny]

recedo, recedere (łac.) — cofnąć, odstąpić. [przypis redakcyjny]

recedo, recedere (łac.) — cofnąć się, zboczyć, odstąpić. [przypis redakcyjny]

recentem aliorum felicitatem aegris introspiciunt oculis (łac.) — na świeże szczęście innych zazdrosnymi patrzą oczyma. [przypis redakcyjny]

recenzować — tu: wznawiać. [przypis redakcyjny]

recepta (starop.) — [tu:] lekarstwa. [przypis redakcyjny]

recesserunt (…) conformiter (łac.) — odstąpiły od poprzedniej myśli i zgodnie. [przypis redakcyjny]

reces — w odwłokę, na odroczenie. [przypis redakcyjny]

reces (z łac.) — odłożenie niezałatwionej sprawy do następnego sejmu. [przypis redakcyjny]

recognoverunt (łac.) — zeznali. [przypis redakcyjny]

recontrarium sentiebant (łac.) — przeciwnej był myśli. [przypis redakcyjny]

recordationem (łac. forma B.lp) — pamięć. [przypis redakcyjny]

recordationem passionis Domini (łac.) — pamiątkę męki Pańskiej. [przypis redakcyjny]

recurro supplex (łac.) — uciekam się pokornie. [przypis redakcyjny]

reddant rationem (łac.) — wyliczyli się. [przypis redakcyjny]

reddant rationem (łac.) — zdadzą liczbę. [przypis redakcyjny]

reddet rationem (łac.) — zda rachunek. [przypis redakcyjny]

reddite rationem (łac.) — zdajcie sprawę. [przypis redakcyjny]

redemptora — wykupiciela. [przypis redakcyjny]

redintegrować — przywrócić. [przypis redakcyjny]

reducere in memoriam (łac.) — przywieść na pamięć. [przypis redakcyjny]

redundat (łac.) — spada. [przypis redakcyjny]

redutach — zabawach maskowych. [przypis redakcyjny]

reduta — tu: mały fort otoczony rowem, wałami i ostrokołem. [przypis redakcyjny]

reduty — bale maskowe. [przypis redakcyjny]

reduty — popularne w większych miastach od czasów saskich zabawy maskowe. „Zabawa redut była trojaka: taniec, gra w karty i przypatrywanie się jedni drugim” — czytamy u Kitowicza. (J. Kitowicz, Opis obyczajów, Wrocław 1951, Bibl. Nar. Seria I. Nr 88, s. 584). [przypis redakcyjny]

Redzio — Reggio, miasto w księstwie modeńskim. [przypis redakcyjny]

Reed — jeden z bohaterów walki z żółtą febrą. [przypis redakcyjny]

refektarz — jadalnia klasztorna. [przypis redakcyjny]

referendaria — urzędy sądowe, zdające królowi za pośrednictwem kanclerza sprawę ze skarg i próśb poddanych. [przypis redakcyjny]

referendarze — dostojnicy, którzy sądzili sprawy poddanych z królewszczyzn przeciw starostom i dzierżawcom, oraz odwrotnie. [przypis redakcyjny]

referować (z łac.) — odwoływać się, zwalać na kogo. [przypis redakcyjny]

referując — nie odnosząc się. [przypis redakcyjny]

refleksją — uwagę. [przypis redakcyjny]

Refleksje Wertera przypominają rozmyślania Fausta w części I Fausta. Scena: „Przed bramą miasta”. [przypis redakcyjny]

reflektować — tu: uspokajać, hamować. [przypis redakcyjny]

Reformacja (…) przedstawiała je (…) w przesadzonych rozmiarach — tłumacz luterskiego katechizmu na język litewski twierdzi w r. 1547: „Ja wiem i śmiem to tu powiedzieć, że między stoma nie mógłbym znaleźć jednego, co by jedno słowo przykazania Bożego umiał i choć dwa słowa pacierza pomniał”. Trzy wieki wstecz twierdzono o Polsce niemal to samo, co tu o Litwie pruskiej słyszymy. [przypis redakcyjny]

reformacja — tu: posag. [przypis redakcyjny]

Reforma rolna — uchwalona 10 VII 1919 r. przez sejm większością jednego głosu, pozostawiała w rękach właścicieli majątki do 180 ha (w Poznańskiem, na ziemiach białoruskich i ukraińskich do 400 ha) i zapewniała im odszkodowanie. Parcelację ograniczono do 200 tys. ha rocznie, w praktyce jednak w latach 1918–1921 zrealizowano ją zaledwie w 40%. Oddanie parcelacji w ręce różnych banków i spółek doprowadziło do spekulacji ziemią, w rezultacie przechodziła ona przeważnie w ręce bogatych chłopów. Porozumienie stronnictw prawicowych w roku 1923 ograniczyło parcelację prawie wyłącznie do majątków państwowych i publicznych. Również w ostatniej swej wersji z roku 1925 reforma rolna uwzględniała przede wszystkim interesy zamożnych właścicieli ziemskich, nie zaspokajając zupełnie głodu ziemi wśród małorolnego chłopstwa i proletariatu wiejskiego. [przypis redakcyjny]

reforma wychowawcza Konarskiego — przeprowadzona w szkołach pijarskich w r. 1740–1753 była pierwszą i ważną próbą przebudowy systemu nauczania i wychowania w duchu świeckim i patriotycznym w Polsce. Krzemiński przez wiele lat zbierał materiały do wielkiej monografii o Konarskim, której jednak nie napisał. [przypis redakcyjny]

refugium (łac.) — ucieczka, schronienie. [przypis redakcyjny]

regalista — stronnik króla. [przypis redakcyjny]

regalizować — obdarzać. [przypis redakcyjny]

regalizował — obdarzał. [przypis redakcyjny]

regenta kwarcianego — urzędnika sądowego, zajmującego się sprawami wojska kwarcianego czyli zaciężnego z kwarty (tj. czwartej części, a właściwie z piątej) dóbr królewskich. [przypis redakcyjny]

regent — kierownik chórów klasztornych. [przypis redakcyjny]

regentów — zawiadowców kancelarii sądowej. [przypis redakcyjny]

regestr — spis towarzyszy służących w chorągwi. [przypis redakcyjny]

regimentarz — dowódca znaczniejszej siły zbrojnej; tu: Czarniecki. [przypis redakcyjny]

regimentarz — tu: Czarniecki. [przypis redakcyjny]

regimentdobosz — bębniarz pułkowy. [przypis redakcyjny]

regimentfelczer — cyrulik, felczer pułkowy. [przypis redakcyjny]

regiment — laska służąca za buławę; regimencik: laska z gałką, w której były perfumy. [przypis redakcyjny]

regimentów — pułków. [przypis redakcyjny]

regiment — tu: dowództwo. [przypis redakcyjny]

regna (lm) — królestwa. [przypis redakcyjny]

regnante Gallo (łac.) — gdyby panował Francuz. [przypis redakcyjny]

Regner Lodbrogh — król duński żyjący na przełomie VIII i IX w.; Hella, syn Hamona, król Anglów. „Regner, ujęty [przez Hellę] i do więzienia wtrącony, zbrodnicze członki na pastwę wężom podał i z włókien swych wnętrzności smutnej strawy żmijom dostarczył. Gdy już po pożarciu wątroby wąż, spełniając katowskie rzemiosło, posunął się do serca, Regner przebieg wszystkich swoich dzieł zuchwałym głosem przypomniał, takie swojej powieści dając zakończenie: »Gdyby prosiaczki wiedziały o katuszy wieprza, nieochybnie, włamawszy się do chlewa, pośpieszyłyby uwolnić nieszczęśnika«. Z tych słów domyślając się Hella, że jeszcze żyje kilku synów Regnera, nakazał katom spocząć i węże usunąć. Ale Regner wykonanie tego rozkazu swą śmiercią uprzedził” (Saxo Grammaticus: Historiae Danicae, 1. IX). [przypis redakcyjny]

regnorum lues (łac.) — choroba królestw. [przypis redakcyjny]

regnum amplisssimum (łac.) — królestwo najwspanialsze. [przypis redakcyjny]

regnum — królestwo. [przypis redakcyjny]

regnum Moreae (łac.) — królestwo morejskie (Peloponez). [przypis redakcyjny]

regulament (z fr.) — zbiór przepisów, przepisy. [przypis redakcyjny]

regulam vitae (łac.) — na prawidło życia. [przypis redakcyjny]

regulantur qualitates (łac.) — stosują się przymioty. [przypis redakcyjny]

regulowany — skierowany. [przypis redakcyjny]

regulujący się — odnoszący się. [przypis redakcyjny]

reiment, dziś regiment — pułk wojska. [przypis redakcyjny]

Reina (z łac. regina) — królowa. [przypis redakcyjny]

Reipublicae emolumentum (łac.) — Rzeczypospolitej korzyść. [przypis redakcyjny]

reja — poprzeczny drąg masztowy utrzymujący żagle. [przypis redakcyjny]

reja — poziome drzewce omasztowania statku. [przypis redakcyjny]

rejestr a. regestr — spis, wykaz. [przypis redakcyjny]

rejestr arianismi — spis spraw o należenie do sekty arian, występujących przeciw wierzeniu w Trójcę św. [przypis redakcyjny]

rejestrzyk, lub: regestrzyk — zdrobniale: rachunek. [przypis redakcyjny]

rejmentarz — regimentarz, w dawnej Polsce wódz, zastępujący hetmana. [przypis redakcyjny]

Rej — zapewne Jędrzej Rej, wyprawiony w r. 1638 w poselstwie do Holandii celem odzyskania bezprawnie zabranych okrętów królewskich. [przypis redakcyjny]

rekognoscencja (z łac.) — rozpoznanie; zwiady. [przypis redakcyjny]

rekognoskowali — rozpoznawali, badali. [przypis redakcyjny]

rekolekcja (z łac.) — rozwaga. [przypis redakcyjny]

rekolekcje — czas skupienia się i rozmyślania nad stanem swojej duszy. [przypis redakcyjny]

rekolekcyja — późniejsza rozwaga. [przypis redakcyjny]

rekoligować się — namyślić się. [przypis redakcyjny]

rekoligować się — rozważyć. [przypis redakcyjny]

rekoligować się (z łac.) — pomiarkować się. [przypis redakcyjny]

rekolligować się — opamiętać się. [przypis redakcyjny]

rekomendacja — polecenie. [przypis redakcyjny]

rekomendacje — listy polecające. [przypis redakcyjny]