Przypisy

bannitem — dziś: banitą. [przypis edytorski]

bannitem — dziś popr.: banitą. [przypis edytorski]

bannitus (łac.) — wygnany, skazany wyrokiem sądu na wygnanie; tu M. lm banniti. [przypis edytorski]

bant a. banta — kilkuwarstwowy pas płótna stanowiący wzmocnienie na krawędziach, rogach i w poprzek żagla. [przypis edytorski]

bantamki — karłowata rasa kury domowej, hodowana jako ptak ozdobny. [przypis edytorski]

Bantamu, dziś Banten — miasto portowe i prowincja w Indonezji, obiekt częstych walk między państwami kolonialnymi. [przypis edytorski]

bant (daw.) — belka wzmacniająca krokiew. [przypis edytorski]

bant — tu: wspornik zwiększający wytrzymałość półek. [przypis edytorski]

bant — wspornik. [przypis edytorski]

banuję (gw.) — żałować, tęsknić. [przypis edytorski]

banyan (ang.) — banian, figowiec bengalski, gatunek potężnego drzewa figowego o bardzo rozłożystej koronie; narodowe drzewo Indii, w religiach indyjskich uważane za święte. [przypis edytorski]

Banyana — popr. banyan; nie jest to jednak nazwa ludu czy plemienia, ale używane na zachodnich wybrzeżach Oceanu Indyjskiego określenie kupców z Indii, wyróżniających się strojem, obyczajami i religią. [przypis edytorski]

banzaj — japońskie życzenia długiego życia. [przypis edytorski]

baobab — drzewo rosnące w Afryce; występuje w powieści W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza. [przypis edytorski]

baon — skrót od „batalion”, jednostka organizacyjna wojska licząca ok. 700 żołnierzy, złożona z kilku kompanii. [przypis edytorski]

baon (wojsk.) — nazwa skrócona batalionu, jednostki organizacyjnej wojska liczącej ok. 300–700 żołnierzy. [przypis edytorski]

Bapaume — miejscowość ok. 20 km na płd. od Arras. [przypis edytorski]

Baphomet — bóstwo rzekomo czczone przez zakon templariuszy wedle niechętnej im propagandy. [przypis edytorski]

baptyści — protestancka grupa wyznaniowa powstała na pocz. XVII w., akcentująca indywidualizm w relacji do Boga, uznająca Biblię za jedyny autorytet w sprawach wiary i ograniczająca praktykę chrztu (gr. baptismos) do osób świadomych tego aktu. [przypis edytorski]

baptysterium (archit.) — chrzcielnica, budowla przeznaczona do wykonywania obrzędu chrztu. [przypis edytorski]

barabański — sumiasty. [przypis edytorski]

Barabasz, Iwan (zm. 1648) — pułkownik czerkaski wojsk zaporoskich; uczestnik wojen polsko-tureckich, walczył pod Cecorą (1620) i pod Chocimiem (1621). [przypis edytorski]

Barabasz — w księgach Nowego Testamentu: przestępca winny ciężkiej zbrodni, współwięzień Jezusa, głosem ludu uwolniony od kary ukrzyżowania. [przypis edytorski]

Barabasz — w Nowym Testamencie współwięzień Jezusa, głosem ludu uwolniony od kary ukrzyżowania. [przypis edytorski]

Bar, Adam (1895–1955) — historyk literatury polskiej, bibliograf. [przypis edytorski]

baraka (z fr. baraque) — szopa, barak, prowizoryczny budynek. [przypis edytorski]

Barak — starotestamentowy izraelski przywódca wojskowy. Za namową Debory, poprowadził wojska izraelskie przeciw wojskom Jabina, dowodzonym przez Siserę. Potyczka zakończyła się zwycięstwem wojsk Baraka (Sdz 4,6–16). Tutaj posłużono się znanym z Księgi Sędziów imieniem Baraka kojarzonego z Deborą, jednak najwyraźniej, przedstawiona postać, poza imieniem, nie ma nic wspólnego z biblijnym Barakiem. [przypis edytorski]

Barańczak, Stanisław (1946–2014) — poeta, krytyk literacki, tłumacz (zwł. literatury anglosaskiej) i teoretyk przekładu, przedstawiciel tzw. Nowej Fali. [przypis edytorski]

baranek boży — przen. Jezus Chrystus. [przypis edytorski]

baranek egipski (daw. reg.) — wesz. [przypis edytorski]

baranica — czapka ze skóry baraniej. [przypis edytorski]

baranki — fr. słowo le mouton oznacza barana i (w języku potocznym) szpiega, prowokatora. [przypis edytorski]

Baranowski-Dante (1882–1925) — aktor. [przypis edytorski]

Baran — wieś w woj. małopolskim, w pow. krakowskim, w gminie Kocmyrzów-Luborzyca. [przypis edytorski]

baraszki — fraszki, żarty. [przypis edytorski]

baratron (gr.) — przepaść, do której wrzucano skazanych na śmierć złoczyńców, a także słabowite bądź kalekie dzieci. [przypis edytorski]

baraż (z fr. barrage) — tu dosł.: zapora. [przypis edytorski]

Barbara — imię to nosiła żona Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, z domu Drapczyńska (1922–1944). Poznała Baczyńskiego pod koniec 1941 roku, w czerwcu 1942 wzięli ślub. Zginęła podczas Powstania Warszawskiego. [przypis edytorski]

Barbara Radziwiłłówna (ok. 1520–1551) — druga żona króla Zygmunta Augusta, córka hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła, wdowa po wojewodzie Stanisławie Gasztołdzie. Była wyjątkowo piękna; król zakochał się w niej jeszcze za życia swojej pierwszej żony, a owdowiawszy wziął z Barbarą tajny ślub, wbrew woli polskich magnatów. Barbara zmarła młodo, prawdopodobnie na raka, ale plotki mówiły, że została otruta z rozkazu królowej Bony, matki króla. Wielka miłość Zygmunta do Barbary stanowi temat wielu utworów literackich i filmowych. [przypis edytorski]

Barbara Ubryk (1817–1898) — własc. Anna Ubryk (imię zakonne: Barbara), chora psychicznie mniszka z krakowskiego klasztoru karmelitanek, w latach 1848–1869 przetrzymywana w niegodnych warunkach. Jej odnalezienie w stanie wycieńczenia stało się przyczyną zamieszek, podczas których tłum szturmował bramy klasztorów w Krakowie. Skandal wywołał zainteresowanie w całej Europie. [przypis edytorski]

Barbara Zápolya (ok. 1490–1515) — polska królowa w latach 1512–1515, pierwsza żona Zygmunta Starego. [przypis edytorski]

barbar — barbarzyńca. [przypis edytorski]

barbaria — kraje barbarzyńskie, czyli zamieszkane przez ludzi nienależących do cywilizacji grecko-rzymskiej. [przypis edytorski]

Barbaria — w oryginale Barberia (wł.), co wskazuje na Afrykę płn.-zach., tzw. kraje Maghrebu. [przypis edytorski]

barbaridade (port.) — barbarzyństwo. [przypis edytorski]

barbari (łac., wł.) — barbarzyńcy. [przypis edytorski]

barbaros — barbarzyńcy; Dawnyć to grecki tytuł pany się mianować, / A nas, barbaros, sługi, tzn. dawną praktyką Greków jest siebie nazywać panami, a nas, barbarzyńców, sługami. Jest to odwołanie do niechęci i poczucia wyższości, jakie Grecy żywili wobec ludów azjatyckich. [przypis edytorski]

Barbarossa — przydomek cesarza niemieckiego Fryderyka I (1152–1190), oznaczający: Rudobrody. [przypis edytorski]

Barbarossy — nawiązanie do Fryderyka I Barbarossy, średniowiecznego króla, uczestnika krucjat, tutaj: ważni politycy. [przypis edytorski]

barbarowie — barbarzyńcy; dzicy. [przypis edytorski]

barbarus (łac.) — barbarzyńca, człowiek nieokrzesany, niecywilizowany. [przypis edytorski]

barbarus (łac.) — barbarzyńca; przen.: człowiek nieokrzesany, niecywilizowany. [przypis edytorski]

barbarus (łac.: brodaty) — barbarzyńca; tu D. lm barbarorum: barbarzyńców. [przypis edytorski]

barbarus (łac.) — człowiek prymitywny, niecywilizowany. [przypis edytorski]

barbarzyńca — dziś popr. forma B.lp: barbarzyńcę. [przypis edytorski]

barbarzyńca — dziś popr. forma D.lp: barbarzyńcy. [przypis edytorski]

barbarzyńca — tu: osoba niecywilizowana, prymitywna. [przypis edytorski]

barbarzyńca (z gr. bárbaros) — u staroż. Greków określenie nie-Greka, człowieka należącego do obcej kultury i posługującego się językiem innym niż grecki; początkowo słowo to miało charakter neutralny, dopiero później zaczęło oznaczać przedstawiciela niższej kultury, niecywilizowanego, prymitywnego i okrutnego. [przypis edytorski]

barbarzyńcem — dziś popr. forma N.lp: barbarzyńcą. [przypis edytorski]

barbarzyński — w starożytności barbarzyńcami określano ludy spoza kręgu cywilizacji grecko-rzymskiej. [przypis edytorski]

barbarzyniec — dziś: barbarzyńca. [przypis edytorski]

barbarzyniec — dziś popr.: barbarzyńca. [przypis edytorski]

Barbedienne, Ferdinand (1810–1892) — francuski metaloplastyk, wytwórca, brązownik. [przypis edytorski]

Barberini, Antonio Marcello (1569–1646) — wł. duchowny, kapucyn, mianowany kardynałem przez swojego starszego brata, papieża Urbana VIII; w latach 1629–33 sekretarz Kongregacji Kardynalskiej Inkwizycji, jeden z sędziów Galileusza. [przypis edytorski]

Barbey d'Aurevilly, Jules (1808–1889) — francuski pisarz, poeta, publicysta, wpływowy krytyk literacki; prekursor dekadentyzmu; autor utworów o mrocznej tematyce, nawiązującej do fantastyki i literatury grozy, m.in. powieści: Dawna kochanka (1851, wyd. pol. 1928), której bohaterką jest tajemnicza Vellini, L’Ensorcelée (1852, wyd. pol. 1997 pt. Oczarowana), w której występuje Clotilde Mauduit, zwana Clotte, Le chevalier Destouches (1864), której bohaterką jest Aimee de Spens, oraz zbioru opowiadań Les Diaboliques (1874), w skład którego wchodzi Le Rideau cramoisi (Szkarłatna zasłona). [przypis edytorski]

Barbey d'Aurevilly, Jules (1808–1889) — literat i krytyk francuski; apologeta feudalizmu i katolicyzmu; autor niesamowitych opowiadań Les Diaboliques (1874, w przekładzie polskim: Plemię diabła). [przypis edytorski]

Barbey d’Aurevilly, Jules Amédée (1808–1889) — francuski pisarz, poeta, dziennikarz i krytyk literacki; autor powieści i nowel (zbiór Diable sprawy). [przypis edytorski]

Barbey d'Aurevilly, Jules Amédée (1808–1889) — francuski pisarz, poeta i krytyk, uważany za prekursora dekadentyzmu. [przypis edytorski]

Barbey d'Aurevilly, Jules Amédée (1808–1889) — francuski pisarz, poeta, publicysta i krytyk, często i chętnie wypowiadał się na temat dandyzmu. [przypis edytorski]

barbière (fr.) — rodzaj obręczy, dosłownie: uchwyt miski do golenia. [przypis edytorski]

Barbi, Pietro (1417–1471) — bratanek papieża Eugeniusza IV, włoski kardynał, od 1464 papież jako Paweł II, znany jako miłośnik przepychu i imprez karnawałowych. [przypis edytorski]

Barbosa, Ruy właśc. Ruy Barbosa de Oliveira (1849–1923) — brazylijski polityk i prawnik, minister finansów w latach 1889–1891. [przypis edytorski]

Barbusse, Henri (1873–1935) — francuski pisarz i dziennikarz, komunista. [przypis edytorski]

barć — dziupla w pniu drzewa z gniazdem pszczół. [przypis edytorski]

barć — dziupla z gniazdem pszczół w pniu drzewa w lesie; tu przen.: miejsce pełne skarbów. [przypis edytorski]

barć — naturalne siedlisko pszczół. [przypis edytorski]

barć — naturalne siedlisko pszczół w lesie, zwykle umiejscowione w dziuplach, wydrążonych gałęziach i pniach drzew. [przypis edytorski]

barć — wydrążony w drzewie ul dla leśnych pszczół. [przypis edytorski]

barcejski zaprzęg — zaprzęg czterokonny. [przypis edytorski]

Barcewicz, Stanisław (1858–1929) — sławny skrzypek, pedagog i dyrygent, uważany za jednego z najwybitniejszych wirtuozów skrzypiec. [przypis edytorski]

Barcewicz, Stanisław (1858–1929) — wirtuoz skrzypiec, pierwszy skrzypek w operze warszawskiej, profesor w Instytucie Muzycznym. [przypis edytorski]

barchan — gruba tkanina bawełniana. [przypis edytorski]

barchan — gruba tkanina z bawełny, lewostronnie włochata. [przypis edytorski]

barchanowy — wykonany z barchanu, czyli z grubej tkaniny wełnianej. [przypis edytorski]

barchanowy — wykonany z barchanu, grubej tkaniny wełnianej. [przypis edytorski]

barchanowy — wykonany z grubej tkaniny bawełnianej. [przypis edytorski]

barchan — półksiężycowata wydma. [przypis edytorski]

barchan — rodzaj grubej tkaniny bawełnianej. [przypis edytorski]

barchan (z arab.) — rodzaj tkaniny bawełniano-lnianej, barwionej jednostronnie, używanej głównie do wyrobu ciepłej bielizny. [przypis edytorski]

Barchent (arab.) — grober Wollstoff. [przypis edytorski]

Barclay Perkins and Co — spółka, która od 1781 r. zarządzała The Anchor Brewery, największym do pocz. XIX w. browarem świata, założonym w 1616 r., a usytuowanym w sąsiedztwie Szekspirowskiego Teatru Globe w dystrykcie Southwark w Londynie. [przypis edytorski]

Bardesanes (154–222) — gnostyk syryjski, filozof, astrolog i poeta; zwalczał zwolenników Marcjona; grupy bardesanitów przetrwały w Syrii i Mezopotamii do VIII w. [przypis edytorski]

Bardina, Sofia Iłłarionowna (1853–1883) — rosyjska działaczka ruchu narodników, w 1877 skazana w moskiewskim „procesie 50”, w 1880 uciekła z katorgi za granicę. [przypis edytorski]

bard’nas — viduramžių styginis instrumentas, liutnios atmaina. [przypis edytorski]

bardo — grzebień tkacki. [przypis edytorski]

bardon (daw.) — instrument strunowy podobny do lutni. [przypis edytorski]

bardon — lutnia. [przypis edytorski]

bardon — średniowieczny instrument muzyczny, przypominający lirę lub lutnię. [przypis edytorski]

Bardotka (pot.) — Brigitte Bardot (ur. 1934), francuska modelka, piosenkarka i aktorka filmowa, symbol seksapilu w latach 50. i 60. XX wieku. [przypis edytorski]

bardownik — tu: osoba trudniąca się naprawianiem narzędzi tkackich. [przypis edytorski]