Przypisy

Guiskarda (…) Godfreda, Ryszarda — Robert Guiscard, sławny bohater normandzki, który pobił Saracenów i z Włoch wypędził. Godfred de Bouillon, zdobywca Ziemi Świętej, którą wyrwał z rąk niewiernych. Ryszard także rycerz krzyżowy. [przypis redakcyjny]

Guiton — O Guitonie wzmianka jest wyżej w pieśni XXIV. Poeta zrazu bardzo chwalony, na końcu zupełnie zapomniany. [przypis redakcyjny]

Gulazzo (…) Trespiano — Okolice Florencji. [przypis redakcyjny]

gulden — austriacka moneta srebrna. [przypis redakcyjny]

gulden — dosłownie moneta ze złota, a więc złoty. Guldeny srebrne wprowadzone zostały około połowy XVII wieku. O takich mowa w tym utworze. [przypis redakcyjny]

guldynka — rodzaj strzelby. [przypis redakcyjny]

guldynka (starop.) — myśliwska strzelba gwintowana. [przypis redakcyjny]

gumienny, co w mierze — do obowiązków gumiennego należało kontrolowanie miary dostawianych lub wydzielanych z pańskiego spichrza plonów. [przypis redakcyjny]

gumienny — dozorca robót w obejściu gospodarskim. [przypis redakcyjny]

gumno (daw.) — budynek, w którym składa się zboże przed młóceniem. [przypis redakcyjny]

gumno — podwórze między zabudowaniami gospodarskimi. [przypis redakcyjny]

gumno (przestarz.) — stodoła; klepisko, czyli plac w stodole z twardo ubitej ziemi; a. podwórze w gospodarstwie wraz z budynkami gospodarskimi. [przypis redakcyjny]

guńka (starop.) — derka, koc. [przypis redakcyjny]

gunia — wełniana kurtka. [przypis redakcyjny]

gurmandzista — łakomczuch. [przypis redakcyjny]

gustalowy (niem. Gusstahl: stal lana) — tu użyte w znaczeniu: twardy jak stal, stalowy. [przypis redakcyjny]

Gustaw II Adolf (1594–1632) — król Szwecji w latach 1611–1632, uzdolniony dowódca i reformator armii. [przypis redakcyjny]

Gustaw Meyrink (1868–1939) — pisarz austriacki, fantasta. [przypis redakcyjny]

Gustaw Olizar w pamiętnikach swych podaje, że sonet skierowany był do niego. [przypis redakcyjny]

Gustaw znika — tak jak znika duch z wybiciem godziny dwunastej, zwanej „godziną duchów”. [przypis redakcyjny]

gustem ozdobnym — przedmiotami wytwornymi i dekoracyjnymi. [przypis redakcyjny]

Gut Morgen, Grossmutter (niem.) — dzień dobry, babciu! [przypis redakcyjny]

Gut Morgen, meine Kinder! Der Kaffee ist schon fertig… (niem.) — dzień dobry, moje dzieci, kawa jest już gotowa. [przypis redakcyjny]

Gut Morgen, meine Mutter! (niem.) — dzień dobry, moja matko! [przypis redakcyjny]

guzy albo francuzy (starop.) — rany lub utrata zdrowia. [przypis redakcyjny]

guzy (daw.) — kusy, krótki. [przypis redakcyjny]

guzy (daw.) — niski. [przypis redakcyjny]

gwałt (daw.) — mnóstwo. [przypis redakcyjny]

gwałt (daw.) — [tu:] mnóstwo. [przypis redakcyjny]

gwałt (daw.) — w wyrażeniu: robić coś gwałtem, czyli siłą, przemocą. [przypis redakcyjny]

gwałtem wbiła — powaliła, ugodziła, gwałtownie doprowadziła do czegoś. [przypis redakcyjny]

gwałtu zażyć — [użyć przemocy. Red. WL] planowany jesienią 1789 zamach wojskowy dworu na Zgromadzeniu Narodowym, ujawniony w manifestacjach z 1 i 3 października (uczty gwardzistów przybocznych, udział osobisty królowej Marii Antoniny w częstowaniu żołnierzy); reszta podanych tu wiadomości to echa pogłosek nieuzasadnionych. [przypis redakcyjny]

Gwalrada — szlachetna florentynka, córka Belinciona Berti, którego prostotę obyczajów wychwala poeta w Raju pieśni XV. Wnuk jej Gwidogwera odznaczył się jako waleczny żołnierz pod chorągwią Karola Walezego. [przypis redakcyjny]

gwardian — przełożony klasztoru. [przypis redakcyjny]

Gwaszek — spolszczona forma imienia własnego Guasco, na wzór: Leszek, Mieszek. [przypis redakcyjny]

gwebryjskie świątynie — gwebrowie (z pers. ghebr': niewierny); nazwa nadawana przez mahometan wyznawcom Zoroastra. [przypis redakcyjny]

Gwelff — jeden z najznakomitszych bohaterów chrześcijańskich. [przypis redakcyjny]

gwiazda, co w nas miłość budzi (…) — Na początku wiosny wstępuje słońce w znak zodiakowy Barana, którego konstelacja Rybą zwana poprzedza, a w którym stoi Wenus poprzedzająca Słońce, od jego mocnego światła przyćmiona. Stanowisko, jakie w tej chwili zajmuje ta gwiazda, oznacza zbliżający się poranek. [przypis redakcyjny]

gwiazdam — gwiazdom (starop. C l.mn. rzeczowników. r. ż. z osnową na -a. [przypis redakcyjny]

gwiazda, na której Kaina i ciernie widzą — W średnich wiekach lud brał plamy księżycowe za Kaina niosącego na barkach wiązkę cierni. [przypis redakcyjny]

Gwiazdo, towarzyszko nocy… — strofy tej cudownej poetyckiej pieśni króla bardów prześlicznie oddał w swych dziełach nasz niezapomnianej pamięci Ignacy Krasicki, biskup warmiński, zamieściwszy cały przekład pod tytułem Pieśni Ossyana. Tłumaczeniem ich zajmowali się i inni autorzy, jak lord Byron i francuski poeta Alfred de Musset, który zaczyna od słów: „Pâle étoile du soir, messagère lointaine,/ Dont le front sort brillant des voiles du couchant…/ Que regardes-tu dans la plaine?”. [przypis redakcyjny]

Gwiazdy wschodzące (…) po nocnym obiegu — W pierwszym wierszu drugiej pieśni Piekła czytamy, że noc nadchodziła w chwili, gdy poeci poczynali swą podróż, tu wzmianka o zachodzących gwiazdach oblicza czas ich podróży, że od chwili wstąpienia ich do piekła aż dotąd nie więcej upłynęło czasu jak sześć godzin. [przypis redakcyjny]

Gwido Gwinicelli — jeden z lepszych pierwszych poetów włoskich, któremu Dante w swym dziele Biesiada wielkie daje pochwały. [przypis redakcyjny]

Gwidon, Aleksander — hrabiowie z Romeny. [przypis redakcyjny]

Gwidon Dziki — syn Oliwiera. [przypis redakcyjny]

Gwidon — Gwidobald I, książę Urbinu. [przypis redakcyjny]

Gwido Posthum — Gwido Silvestri, zwany „Postumo”, rodem z Pesaro, żołnierz, lekarz, poeta ceniony przez Leona X, umarł młodo. [przypis redakcyjny]

Gwido — raczej Guidetti Francesco, Florentczyk, literat, prezes tamtejszej akademii. [przypis redakcyjny]

Gwido wydarł drugiemu Gwidowi palmę nadania prawa językowi — Gwido Kawalkante prześcignął Gwidona Gwinicella jako poeta i jako gramatyk zasługą skreślenia prawideł mowy ludowej. Tym trzecim, który dwóch pierwszych ma spędzić z gniazda ich sławy, któż właściwiej być może jak sam Dante, rzeczywisty geniusz i twórca mowy poetycznej we Włoszech. [przypis redakcyjny]

Gwilm — Wilhelm, młodszy syn króla angielskiego. [przypis redakcyjny]

gwinea — dawna angielska moneta złota, później tylko jednostka rachunkowa — 21 szylingów. [przypis redakcyjny]

gwintówka — rodzaj strzelby o gwintowanej lufie, celniejszej i dalej niosącej od zwykłej fuzji. [przypis redakcyjny]

Gwyciardyn — syn Amona, brat Bradamanty. [przypis redakcyjny]

Gyat — prawdopodobnie Gżatsk, miejscowość leżąca na północny-wschód od Wiaźmy, na szlaku odwrotu wojsk napoleońskich spod Moskwy. [przypis redakcyjny]

„Gymnase” — znany teatr paryski o repertuarze komediowym. [przypis redakcyjny]

gzelce (starop.) — co smażonego. [przypis redakcyjny]

gzems, gzyms (z niem.) — poziomo biegnący występ muru. [przypis redakcyjny]

gzło (daw.) — koszula. [przypis redakcyjny]

gzło (starop.) — koszula. [przypis redakcyjny]

Habet! — Dostał! trafiony! Wykrzyknik ten wydawano na widok zapaśnika, gdy w cyrku otrzymał cios ostateczny. [przypis redakcyjny]

habetis legem et prophetas (łac.) — macie prawo i proroków. Król zmieszał dwa miejsca Pisma św. i utworzył jakiś niby cytat, który mu tu był potrzebny: Habent Moysen et prophetas (Łk. 16, 29) i Nolite putare, quoniam veni solvere legem, aut prophetas (Mt. 5, 17). [przypis redakcyjny]

Habt ach! — wiersz, pisany do p. Adama Chmiela [historyka sztuki, żyjącego w latach 1865–1934 — red. WL.] w lecie 1905 z Bad-Hall [uzdrowiska w Austrii — red. WL.] pod wrażeniem ewakuacji Wawelu; drukowany częściowo w warszawskim piśmie „Świat”. [W 1905 r. wojska Austriackie opuściły Wawel, w którym wcześniej stacjonowały — red. WL.] [przypis redakcyjny]

Hadersleben — Haderslev, miasto w płd.-zach. Danii, na płn. od Apenrade. [przypis redakcyjny]

hadki (z białorus.) — wstrętny, przykry, obrzydliwy. [przypis redakcyjny]

hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie. [przypis redakcyjny]

Had there (…) times — Gdyby nie było innej nauki niż ta, która jest w naszych szkołach publicznych, Anglja byłaby dotąd tem, czem była w czasach feodalnych. [przypis redakcyjny]

Hadżi Loja — dowódca powstańców bośniackich walczących z austriackimi okupantami, proklamował „świętą wojnę” muzułmanów przeciw Austrii. [przypis redakcyjny]

haeredissa (łac.) — dziedziczka. [przypis redakcyjny]

haeredissam (łac. forma B.) — dziedziczkę. [przypis redakcyjny]

haeret in pectore (łac.) — tkwi w sercu. [przypis redakcyjny]

haeret lateri letalis arundo (łac.) — tkwi w boku śmiertelna strzała. [przypis redakcyjny]

haeret — tkwi. [przypis redakcyjny]

haf (z isl.) — port. [przypis redakcyjny]

Hajb (dialekt niem.-szwajc.) — określenie pogardliwe, odpowiadające polskiemu: chamidło. [przypis redakcyjny]

hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbójnik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]

hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]

hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]

hajduk — służący ubrany na wzór piechoty węgierskiej. Ochocki, po opisaniu bardzo dokładnym ubioru hajduków, dodaje: „Na hajduka dobrze zrobić odzienie było wielkim kunsztem; dobierano zwykle na nich jak najlepiej zbudowanych ludzi. [W kościele] hajduk trzymał przy panu pałasz, kiedy nie było wielkiego festu, w uroczyste bowiem dni wszyscy szli do kościoła przy pałaszach”. (J. D. Ochocki, Pamiętnik, Wilno 1857, t. I, s. 96–97). [przypis redakcyjny]

hajduk (węg.) — w wojsku polskim XVI i XVII w. szeregowiec piechoty węgierskiej, z czasem służba nadworna ubrana z węgierska; tu: w znaczeniu przenośnym. [przypis redakcyjny]

hajduk — zbrojny służący, lokaj. [przypis redakcyjny]

hajduk (z węg.) — chłopiec usługujący, pachołek ubrany w specjalny, obcisły strój kroju węgierskiego. [przypis redakcyjny]

hajduk (z węg.) — lokaj. [przypis redakcyjny]

hajduk (z węg.) — żołnierz tzw. piechoty węgierskiej, straż piesza. [przypis redakcyjny]

hajwo (daw.) — tu! (na psa). [przypis redakcyjny]

haki — tu: skały. [przypis redakcyjny]

hakownica — działo ręczne, mocowane za pomocą haka. [przypis redakcyjny]

hakownica — gatunek dużej strzelby. [przypis redakcyjny]

hakownica — strzelba długa, osadzona na klocu drewnianym. [przypis redakcyjny]

hałasić (daw.) — napadać. [przypis redakcyjny]

hałastra — pospólstwo, gawiedź, pierwotnie nazwa „allahujących” Tatarów. [przypis redakcyjny]

hałłakować — wydawać dzikie okrzyki bojowe, wzywać Allaha. [przypis redakcyjny]

hałun — ałun. [przypis redakcyjny]

halabarda — broń: na długim drzewcu osadzony grot z siekierą. [przypis redakcyjny]

Hale Centralne — ogromne pawilony, w których odbywała się sprzedaż produktów żywnościowych. [przypis redakcyjny]

Halina, Kajetan — widocznie postacie z powieści pisanej przez Wandę, której wątek zmieniała snać dalej Narcyza. [przypis redakcyjny]

halizna — goła, odkryta przestrzeń. [przypis redakcyjny]

Haller, Albrecht von (1708–1777) — znakomity przyrodnik, anatom i fizjolog niemiecki rodem ze Szwajcarii, był także niepospolitym na swój czas poetą filozoficznym, zajmującym się pod wpływem poetów i moralistów angielskich oraz Leibniza, najwyższymi zagadnieniami człowieka. Wspomniany przez Kanta wspaniały wiersz o Wieczności, obudził także głębokie wzruszenie w młodocianej duszy Kazimierza Brodzińskiego. [przypis redakcyjny]

halny orkan — gwałtowny, niszczący wicher, wiejący okresami z gór w doliny. [przypis redakcyjny]

Halszka — Elżbieta Gonzaga, żona Gwidobalda I, księcia Urbinu. [przypis redakcyjny]

halsztuk — zawiązanie na szyję. [przypis redakcyjny]