Przypisy

schłonąć — dziś: pochłonąć. [przypis edytorski]

Schlafend trägt man mich (…) mein Heimatland — wiersz niemieckiego poety Momberta: Schlafend trägt man mich… z tomu Der Glühende („Płomienny”, Lipsk 1900); dosł.: „We śnie przenoszę się do mojej Ojczyzny / Z daleka ponad górami i otchłaniami, / Ponad morzem ciemnym przychodzę tu, / Do mojej Ojczyzny”. [przypis edytorski]

Schlaf, Johannes (1862–1941) — pisarz naturalista, następnie przedstawiciel berlińskiej bohemy o nastawieniu dekadenckim i mistycznym. [przypis edytorski]

Schlafzimmer (niem.) — pokój sypialny. [przypis edytorski]

Schlagader (niem.) — arteria, tętnica. [przypis edytorski]

Schlawa — Sława, miasto obecnie w województwie lubuskim, nad Jeziorem Sławskim. [przypis edytorski]

schlecht (niem.) — zły; źle. [przypis edytorski]

Schlegel, August Wilhelm (1767–1845) — niemiecki poeta, krytyk literacki filolog i tłumacz, brat Friedricha Schlegela, współtwórca idei romantyzmu. [przypis edytorski]

Schlegel, August Wilhelm (1767–1845) — niemiecki poeta, krytyk literacki, filolog i tłumacz, brat Friedricha Schlegla; współtwórca idei romantyzmu; jeden z twórców filologii indyjskiej, tłumacz indyjskich epopei: Bhagavadgity i Ramajany. [przypis edytorski]

Schlegel, August Wilhelm von (1767–1845) — niemiecki pisarz, językoznawca, filolog i tłumacz. [przypis edytorski]

Schlegel, Friedrich (1772–1829) — niemiecki filozof, poeta, uczony, brat Augusta Wilhelma; główny przedstawiciel i teoretyk wczesnego romantyzmu niemieckiego, wniósł duży wkład w rozwój językoznawstwa. [przypis edytorski]

Schlegel, Friedrich von (1772–1829) — niemiecki poeta, krytyk literacki, językoznawca i filozof. [przypis edytorski]

Schlegel von, Friedrich — (1772–1829) niemiecki filozof, poeta, uczony, brat Augusta Wilhelma; główny przedstawiciel i teoretyk wczesnego romantyzmu niemieckiego, wniósł duży wkład w rozwój językoznawstwa. [przypis edytorski]

Schlegel, Wilhelm von (1767–1845) — niemiecki poeta, krytyk literacki filolog i tłumacz, brat Friedricha Schlegela, współtwórca idei romantyzmu. [przypis edytorski]

Schlegl, August Wilhelm (1767–1845) — niemiecki krytyk literacki, tłumacz i filolog, współtwórca idei romantyzmu. [przypis edytorski]

schleichender Vorgang (niem.) — stopniowy proces. [przypis edytorski]

Schleich, Karl Ludwig (1859–1922) — słynny chirurg niemiecki. [przypis edytorski]

Schleiermacher, Friedrich (1768–1834) — filozof i teolog niemiecki. [przypis edytorski]

Schleiermacher, Friedrich (1768–1834) — filozof, teolog i pedagog niemiecki. [przypis edytorski]

Schleiermacher, Friedrich (1768–1834) — niemiecki teolog, biblista i filozof, znany ze swojej próby pogodzenia krytyki wyrażanej przez Oświecenie z tradycyjnym chrześcijaństwem protestanckim, uznawany za ojca nowoczesnej teologii liberalnej. [przypis edytorski]

Schleiermacher, Friedrich Daniel Ernst (1768–1834) — niem. teolog protestancki, filozof i pedagog; autor kazań i rozważań teologicznych zebranych w tomach Reden über die Religion („Rozmowy o religii”, 1799), Der christliche Glaube („Wiara chrześcijańska”, 1821); tłumacz i teoretyk sztuki przekładu; przełożył na niem. wszystkie dialogi Platona oraz wyznaczył schemat interpretacyjny jego filozofii. [przypis edytorski]

Schleiermacher, Friedrich Daniel Ernst (1768–1834) — teolog protestancki, filozof i pedagog; autor kazań oraz rozważań teologicznych zebranych w tomach Reden über die Religion („Rozmowy o religii”, 1799), Der christliche Glaube („Wiara chrześcijańska”, 1821); tłumacz i teoretyk sztuki przekładu; przełożył na niem. wszystkie dialogi Platona oraz wyznaczył schemat interpretacyjny jego filozofii. [przypis edytorski]

Schlemihl, Peter — tytułowa postać noweli Adelberta von Chamisso (1781–1838) Peter Schlemihls wundersame Geschichte (Historia cudowna Petera Schlemihla; 1814); bohater opowieści sprzedał diabłu swój cień w zamian za portfel bez dna, co sprowadziło na niego szereg niepowodzeń i odrzucenie społeczne. [przypis edytorski]

Schlenther, Paul (1854–1916) — niemiecki krytyk literacki i teatralny, jeden z założycieli „Freie Bühne”; pierwszy niemiecki wydawca Ibsena; w l. 1898–1900 dyrektor wiedeńskiego Burgtheater. Główne dzieło: Gerhart Hauptmann, 1897. [przypis edytorski]

Schlick, Moritz (1882–1936) — niemiecki filozof, jeden z twórców pozytywizmu logicznego. [przypis edytorski]

Schliemann, Heinrich (1822–1890) — niemiecki archeolog amator, kupiec, miłośnik antyku. Wbrew panującym poglądom o fikcyjności wydarzeń i miejsc opisanych w poematach Homera w 1870 udał się do płn.-zach. części Azji Mniejszej, gdzie prowadził wykopaliska i odkrył ruiny Troi oraz tzw. skarb Priama; w 1874 rozpoczął wykopaliska w Mykenach w Grecji, gdzie odsłonił kilka bogato wyposażonych grobowców królewskich z epoki brązu, w tym grób z wykonaną ze złota tzw. maską Agamemnona. Jesienią 1890 po operacji przewlekłego zapalenia ucha Schliemann wbrew zaleceniom lekarzy wyjechał w podróż; 25 grudnia w Neapolu stracił przytomność na ulicy, został zidentyfikowany i przeniesiony do pokoju hotelowego na Piazza Umberto (ob. Piazza della Repubblica), gdzie następnego dnia zmarł. [przypis edytorski]

Schlosser, Julius von (1866–1938) — austriacki historyk sztuki. [przypis edytorski]

schludzić — wyczyścić, uporządkować; por. przym. schludny: czysty. [przypis edytorski]

Schlumberger, Gustave (1844–1929) — francuski historyk. [przypis edytorski]

Schmidt, Heinrich Julian (1818–1886) — niemiecki dziennikarz i historyk literatury. [przypis edytorski]

Schmidt, Josef (1904–1942) — słynny niemiecki śpiewak operowy. Po premierze filmu Ein Lied geht um die Welt (Pieśń idzie przez świat), w maju 1933 roku wyemigrował z Niemiec; śpiewał m.in. w Carnegie Hall w Nowym Jorku. Zmarł w szwajcarskim obozie internowania. [przypis edytorski]

Schmoller, Gustav von (1838–1917) — niemiecki ekonomista, główny przedstawiciel szkoły historycznej w ekonomii. [przypis edytorski]

Schneider malade? Toujours malade! (fr.) — Schneider chory? Zawsze chory! [przypis edytorski]

Schneider, Sascha, właśc. Rudolph Karl Alexander Schneider (1870–1927) — niemiecki malarz i rzeźbiarz, autor niepokojących, mrocznych prac, nierzadko z demonicznymi postaciami. [przypis edytorski]

schnell, Hund (niem.) — szybko, psie. [przypis edytorski]

schnell, Leute (niem.) — szybko, ludzie. [przypis edytorski]

schnell, Leute — szybko, ludzie. [przypis edytorski]

schnell (niem.) — szybko. [przypis edytorski]

Schnitzler, Arthur (1862–1931) — austriacki prozaik i dramaturg. [przypis edytorski]

Schnitzler, Artur (1862–1931) — prozaik i dramaturg austriacki, z wykształcenia i zawodu lekarz; jeden z najważniejszych przedstawicieli wiedeńskiego modernizmu (Młodego Wiednia), żarliwy antymilitarysta, autor m.in. nowel Porucznik Gustl (niem. Leutnant Gustl, 1900), Oczy szeroko zamknięte (niem. Traumnovelle, 1926); wprowadził do powieści formę monologu wewnętrznego; znał dobrze Sigismunda Freuda, jego teorię oraz metodę psychoanalizy. [przypis edytorski]

schód (starop. ) — zachód, schyłek; tu prawdopodobnie: pochyły strop. [przypis edytorski]

Schober, Johann (1874–1932) — szef policji wiedeńskiej, prawnik, polityk austriacki i kanclerz Austrii. [przypis edytorski]

Schody Hiszpańskie — schody w Rzymie, prowadzące do kościoła Trinità dei Monti. [przypis edytorski]

schodzić — tu: wschodzić. [przypis edytorski]

schodzić — tu: wschodzić; wyrastać, kiełkować. [przypis edytorski]

Schönberg, Arnold (1874–1951) — austriacki kompozytor, teoretyk muzyki i pedagog pochodzenia żydowskiego. [przypis edytorski]

Schönberg, Arnold (1874–1951) — kompozytor austriacki, pionier muzyki dodekafonicznej i atonalności. [przypis edytorski]

schön bin ich (niem.) — dosł.: piękny jestem. [przypis edytorski]

Schönbrunn — kompleks pałacowo-parkowy w Wiedniu, w latach 1740–1918 letnia rezydencja rodziny cesarskiej Habsburgów. [przypis edytorski]

Schönbrunn — pałac we Wiedniu, powstały na przełomie XVII i XVIII w., zaprojektowany przez Johanna Bernharda Fischera von Erlacha. [przypis edytorski]

Schönbrunn — pałac wraz z parkiem w Wiedniu, powstały na przełomie XVII i XVIII w. [przypis edytorski]

schönen Dank (niem.) — pięknie dziękuję; dziękuję bardzo. [przypis edytorski]

schöne (niem.) — ładne, piękne, urocze. [przypis edytorski]

schön (niem.) — ładnie; pot.: no dobrze. [przypis edytorski]

Schön! (niem.) — Pięknie! [przypis edytorski]

Schola Cantorum (łac.: Szkoła Śpiewaków) — tu: Schola Cantorum de Paris, prywatna uczelnia muzyczna w Paryżu, zał. w 1896, kładąca nacisk na kultywowanie dawnej muzyki francuskiej. [przypis edytorski]

scholar (hist.) — średniowieczny student, uczeń. [przypis edytorski]

scholar (z łac.) — uczeń. [przypis edytorski]

scholastyczny — tu: odnoszący się jedynie do definicji i szczegółowych rozróżnień, nie zaś do rzeczywistości; w znaczeniu dosłownym scholastyka to nurt filozofii średniowiecznej. [przypis edytorski]

scholastyka — w średniowieczu rodzaj filozofii, która starała się wywieść prawdy dotyczące świata z dogmatów religijnych. Później synonim skomplikowanego, sformalizowanego sposobu myślenia, które jest bezwartościowe naukowo, ponieważ wszelkie wnioski wyprowadza z nieweryfikowanych autorytetów i twierdzeń. [przypis edytorski]

Schola — tu: Schola Cantorum de Paris, prywatne konserwatorium w Paryżu, zał. w 1894. [przypis edytorski]

Schomberg, Friedrich Hermann (1615–1690) — marszałek Francji, generał armii portugalskiej i brytyjskiej. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur — (1788–1860) — filozof niem.; głosiciel skrajnego pesymizmu i prekursor filozofii życia; twierdził, że cierpienie jest siłą napędową świata: zmusza do określenia potrzeby, która leży u jego podstaw, oraz uruchomienia woli pozwalającej zaspokoić potrzebę i ukoić cierpienie; aby w pełni uwolnić się od władzy własnego cierpienia należy wyzbyć się własnej woli i poddać się woli zbiorowej, działając na rzecz społeczności i oddając się ascezie, względnie można oddać się kontemplacji sztuki; pod wpływem myśli Kanta oraz filozofii indyjskiej sformułował swoje podstawowe twierdzenie, że „świat jest moim wyobrażeniem”: uważał, że wszelkie rzeczy same w sobie (poza własnym ciałem) są niepoznawalne dla jednostki ludzkiej, która poznaje jedynie swoje wyobrażenia; jego koncepcja fenomenu (tj. ustrukturowanej formy poznania „udostępnianej” nam przez umysł po przefiltrowaniu doznań zmysłowych, do których właściwie nie mamy dostępu bezpośredniego) stała się podstawą nurtu fenomenologii w filoz. europejskiej. Najważniejsze dzieła Schopenhauera to: Świat jako wola i przedstawienie, O wolności ludzkiej woli oraz Erystyka czyli Sztuka prowadzenia sporów. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — filozof niemiecki; głosiciel skrajnego pesymizmu i prekursor filozofii życia, inspiracje czerpał z filozofii Kanta, głosił woluntaryzm poznawczy. Dzieła: Świat jako wola i przedstawienie, O wolności ludzkiej woli, Erystyka czyli Sztuka prowadzenia sporów. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu w filozofii. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — filozof niemiecki, reprezentant pesymizmu. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — filozof niem., przedstawiciel pesymizmu; twierdził, że cierpienie jest siłą napędową świata: zmusza do określenia potrzeby, która leży u jego podstaw, oraz uruchomienia woli pozwalającej zaspokoić potrzebę i ukoić cierpienie; aby w pełni uwolnić się od władzy własnego cierpienia należy wyzbyć się własnej woli i poddać się woli zbiorowej, działając na rzecz społeczności i oddając się ascezie; pod wpływem myśli Kanta oraz filozofii indyjskiej sformułował swoje podstawowe twierdzenie, że „świat jest moim wyobrażeniem”: uważał, że wszelkie rzeczy same w sobie (poza własnym ciałem) są niepoznawalne dla jednostki ludzkiej, która poznaje jedynie swoje wyobrażenia; jego koncepcja fenomenu (tj. ustrukturowanej formy poznania „udostępnianej” nam przez umysł po przefiltrowaniu doznań zmysłowych, do których właściwie nie mamy dostępu bezpośredniego) stała się podstawą nurtu fenomenologii w filoz. europejskiej. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — niem. filozof idealistyczny, jego podstawowe dzieło: Welt als Wille und Vorstellung (Świat jako wola i wyobrażenie), ukazało się w r. 1818, lecz doktryna Schopenhauera spopularyzowała się dopiero po 1848 r.; jego twierdzenie, że filozofia nie jest nauką, lecz sztuką, a szczególnie koncepcje „woli życia” sformułowane w Psychologii miłości wywarły duży wpływ na modernizm niemiecki oraz na wczesną twórczość Przybyszewskiego i jego teorię „nagiej duszy”. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) – niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — wybitny filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu; pochodził z Gdańska. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — filozof niem.; głosiciel skrajnego pesymizmu i prekursor filozofii życia, inspiracje czerpał z filozofii Kanta, głosił woluntaryzm poznawczy; autor dzieł: Świat jako wola i przedstawienie (tłum. też jako „Świat jako wola i wyobrażenie”), O wolności ludzkiej woli, Erystyka czyli Sztuka prowadzenia sporów. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — filozof niemiecki. Swoje skrajnie pesymistyczne przemyślenia zawarł w rozprawie Świat jako wola i wyobrażenie (1819), w której poddał krytyce filozofię Kanta. Zgadzał się z tym, że świat zewnętrzny jest zasadniczo niepoznawalny, że człowiek może poznać jedynie postrzegane przez siebie fenomeny (zjawiska), które jednak (inaczej niż u Kanta) nie są obiektywne, lecz zależne od podmiotu poznającego. Poddał miażdżącej krytyce opierający się na imperatywie kategorycznym system etyczny Kanta. Schopenhauer uważał, że wszelkim działaniem we wszechświecie kieruje bezrozumna wola, która zawsze rodzi się w cierpieniu, przed którym próbuje uciec. Jednak bezmyślne wypełnianie nakazów irracjonalnej woli i popędów obraca się przeciwko człowiekowi, który staje się ofiarą coraz to większego cierpienia. Jedynym sposobem na przekroczenie tego kręgu jest zaprzeczenie swojej woli poprzez samobójstwo, albo wzniesienie się ponad swoją własną jednostkową wolę dzięki kontemplacji sztuki lub współczuciu. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — filozof niem.; reprezentant pesymizmu, swoje poglądy na ten temat wyłożył w rozprawie Świat jako wola i wyobrażenie (1819), wychodząc od krytyki filozofii Kanta. Zgadzał się z tym, że świat zewnętrzny jest zasadniczo niepoznawalny, że człowiek może poznać jedynie postrzegane przez siebie fenomeny (zjawiska), które jednak (inaczej niż u Kanta) nie są obiektywne, lecz zależne od podmiotu poznającego. Odrzucał opierający się na imperatywie kategorycznym system etyczny Kanta. Uważał, że wszelkim działaniem we wszechświecie kieruje bezrozumna wola, zawsze rodząca się w cierpieniu, przed którym próbuje uciec. Jednakże bezmyślne wypełnianie nakazów irracjonalnej woli i popędów obraca się przeciwko człowiekowi, który staje się ofiarą coraz większego cierpienia. Jedynym sposobem na przekroczenie tego kręgu jest zaprzeczenie swojej woli poprzez samobójstwo albo wzniesienie się ponad swoją własną jednostkową wolę dzięki kontemplacji sztuki lub współczuciu. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — filozof niem., reprezentant pesymizmu, swoje poglądy na ten temat wyłożył w rozprawie Świat jako wola i wyobrażenie (1819), wychodząc od krytyki filozofii Kanta. Zgadzał się z tym, że świat zewnętrzny jest zasadniczo niepoznawalny, że człowiek może poznać jedynie postrzegane przez siebie fenomeny (zjawiska), które jednak (inaczej niż u Kanta) nie są obiektywne, lecz zależne od podmiotu poznającego. Odrzucał opierający się na imperatywie kategorycznym system etyczny Kanta. Uważał, że wszelkim działaniem we wszechświecie kieruje bezrozumna wola, zawsze rodząca się w cierpieniu, przed którym próbuje uciec. Jednakże bezmyślne wypełnianie nakazów irracjonalnej woli i popędów obraca się przeciwko człowiekowi, który staje się ofiarą coraz większego cierpienia. Jedynym sposobem na przekroczenie tego kręgu jest zaprzeczenie swojej woli poprzez samobójstwo albo wzniesienie się ponad swoją własną jednostkową wolę dzięki kontemplacji sztuki lub współczuciu. Schopenhauerowska koncepcja fenomenu (tj. ustrukturowanej formy poznania „udostępnianej” nam przez umysł po przefiltrowaniu doznań zmysłowych, do których właściwie nie mamy dostępu bezpośredniego) stała się podstawą nurtu fenomenologii w filoz. europejskiej. Do znanych dzieł Schopenhauera należą również m.in. O wolności ludzkiej woli czy Erystyka czyli Sztuka prowadzenia sporów. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor m.in. dzieł: Świat jako wola i wyobrażenie oraz O wolności ludzkiej woli. [przypis edytorski]

schorzały (daw.) — chory, osłabiony chorobą. [przypis edytorski]

schorzały (daw.) — schorowany. [przypis edytorski]

schorzały — ktoś cierpiący na ciężką chorobę. [przypis edytorski]

Schottenring — historyczna ulica w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

schowałem moją nominacją (daw.) — dziś: schowałem (…) nominację. [przypis edytorski]

schowany — tu: wychowany. [przypis edytorski]

schrecklich (niem.) — straszne, okropne. [przypis edytorski]

schreiber — w gwarze obozowej: pisarz blokowy (więzień funkcyjny). [przypis edytorski]

Schrempf, Christoph (1860–1944) — niemiecki duchowny ewangelicki i filozof. [przypis edytorski]

Schrenck-Notzing, Albert von (1862–1929) — niemiecki lekarz psychiatra. [przypis edytorski]

Schriftsteller vom Rang (niem.) — uznany pisarz; pisarz pewnej rangi. [przypis edytorski]

Schritt und Tritt (niem.) — (wyrażenie idiomatyczne) na każdym kroku; tu: krok i tempo. [przypis edytorski]

Schroedinger, Heisenberg, Dirac — Erwin Schrödinger (1887–1961): austriacki fizyk teoretyk, współtwórca mechaniki kwantowej, laureat Nagrody Nobla (1933) za prace nad matematycznym sformułowaniem mechaniki falowej; Werner Heisenberg (1901–1976): niemiecki fizyk teoretyk, współtwórca mechaniki kwantowej i laureat Nagrody Nobla (1932) za fundamentalny wkład w tę dziedzinę; Paul Dirac (1902–1984): brytyjski fizyk teoretyk, współtwórca mechaniki kwantowej i laureat Nagrody Nobla (1933) za wkład w jej rozwój. [przypis edytorski]

schroń (daw.) — schronienie. [przypis edytorski]

schrona (daw.) — schronienie. [przypis edytorski]

schrona — dziś: schron a. ochrona. [przypis edytorski]

schrona — dziś: schronienie a. schron. [przypis edytorski]

schrona — schronienie. [przypis edytorski]

schron (daw.) — schronienie. [przypis edytorski]

schronia a. schroń — forma zarchaizowana przez zmianę rodzaju (na wzór rzeczowników typu: ustroń); dziś: schron a. schronienie. [przypis edytorski]

schronił się do brytańskich posiadłości — tj. do Kanady. [przypis edytorski]

Schronisko nad Morskim Okiem — jedno z najpopularniejszych schronisk w Tatrach polskich, funkcjonujące prawdopodobnie już lat dwudziestych XIX w. [przypis edytorski]