Przypisy

operator — tu: żartobliwie o fryzjerze. [przypis redakcyjny]

O, per Deum (…) iaculantur (łac.) — O, na Boga! to nie Aarhusen, ale Kopenhaga, gdzie strzelają przy oblężeniu. [przypis redakcyjny]

opieczętowali drzwi — był to zwyczaj stosowany w Anglii w okresie zarazy, przy czym czynności tej dokonywał urzędnik hrabstwa zwany konstablem. [przypis redakcyjny]

opiekać (starop.) — opiekować, zajmować. [przypis redakcyjny]

opiekalnik jest (starop.) — opiekunem [jest]. [przypis redakcyjny]

opiekalnik (starop.) — opiekun. [przypis redakcyjny]

opiek (daw.) — opieka. [przypis redakcyjny]

opiek (daw.) — opieka [przypis redakcyjny]

opiekun — tu: opiekun prawny wyznaczany małoletnim sierotom. W prawodawstwie staropolskim opiekun posiadał prawie całkowitą władzę (praktycznie przez nikogo niekontrolowaną) nad swym podopiecznym. Częste też były fakty nadużyć, np. zmuszania dzieci do wstąpienia do klasztoru (majątek zagarniał wtedy opiekun, zwykle najbliższy krewny) czy do małżeństwa z samym opiekunem. Taki, między innymi, zamiar względem Klary rozważa Cześnik. [przypis redakcyjny]

opierał się — w pierwodruku brak słów: opierał się. [przypis redakcyjny]

O pierwszym ojcu stworzonym przez Boga i o kochanku naszym — O Adamie i Chrystusie. [przypis redakcyjny]

opierzone swaty — W owych czasach i mężczyźni znakomitsi kosztowne pióra strusie, kity czaple i inne nosili; piórem to, pierzem, opierzeniem nazywano. Takie malowania widzimy w księdze obrządków Erazma Ciołka, biskupa płockiego, w bibliotece Czackiego: wspaniałe pióro strusie białe spada z czapki na całe niemal plecy. [przypis redakcyjny]

opiewać — śpiewać. [przypis redakcyjny]

opiły (starop.) — pijany. [przypis redakcyjny]

opinia dziedzictwa — przekonanie, że jego własność jest dziedziczna. [przypis redakcyjny]

opinia — mniemanie niepoparte dowodami, mylne, a powszechne. [przypis redakcyjny]

opinia — tu: rozumienie; pojęcie. [przypis redakcyjny]

O Piotrze (…), że jako sekretarz królewski miał „zatrzymanego zasłużonego” 609 zł (…) wypłacić z arendy starostwa samborskiego i żup ruskich Jerzy Mniszek — [por.] Wierzbowski, Materyały (…), s. 44. [przypis redakcyjny]

opisały — tu: ujęły w odpowiednie punkty traktatu. [przypis redakcyjny]

Opisanie Ukrainy Beauplana ogłosił Niemcewicz w III tomie Pamiętników o dawnej Polsce w r. 1822 — Pozwolenie cenzury na druk tego tomu nosi datę 28 lutego 1822; przed jesienią więc tego roku do rąk Malczewskiego dostać się chyba nie mógł. [przypis redakcyjny]

opłatek — gatunek ciasta pszennego cienko wylewanego na formy. [przypis redakcyjny]

o płatne idzie (starop.) — [chodzi] o rzecz istotną, nie żart, nie przelewki. [przypis redakcyjny]

o płatne idzie (starop.) — [idzie] o wielką rzecz. [przypis redakcyjny]

opłaźnie (daw.) — ogólnie. [przypis redakcyjny]

opłazować — obić płaską stroną miecza. [przypis redakcyjny]

opłonąć — ochłonąć. [przypis redakcyjny]

o Plejad zachodzie — wschód konstelacji Plejad wypada na wiosnę, zaś zachód późną jesienią. [przypis redakcyjny]

opóździł — dziś popr. forma 3. os.lp: opóźnił. [przypis redakcyjny]

opodal — daleko (por. dzisiejsze: nieopodal). [przypis redakcyjny]

Opodal od nich w kurzu — Ten obraz pobojowiska przypomina analogiczny obraz w Larze II, 16. [przypis redakcyjny]

opoka — kamień, skała. [przypis redakcyjny]

O Polsko! póki ty duszę anielską będziesz więziła w czerepie rubasznym — w tych słowach pełnych bólu wyraził poeta zasadniczy swój sąd o Polsce. Na takie jego stanowisko wpłynął niewątpliwie Krasiński, który twierdził, że całą historię Polski cechuje brak wielkości, samodzielności, małpowanie obcych, a jedyną cechą oryginalną była rubaszność szlachty. [przypis redakcyjny]

opończa — obszerny płaszcz bez rękawów, służący szczególnie na czas słoty. [przypis redakcyjny]

opończa — płaszcz z kapturem, bez rękawów, podobny do peleryny, noszony daw. jako ubranie podróżne. [przypis redakcyjny]

opona (daw.) — tkanina, zasłona. [przypis redakcyjny]

oponować — przeciwstawić. [przypis redakcyjny]

oponować — zastawiać. [przypis redakcyjny]

opony (starop.) — obicia zawieszane. [przypis redakcyjny]

Oporin, Jan — sławny drukarz i wydawca dzieł pisarzy starożytnych z XVI w. [przypis redakcyjny]

oporto a. porto — rodzaj wina, którego nazwa pochodzi od portugalskiego miasta Porto. [przypis redakcyjny]

O potrzebie akademii literatury polskiej — niewygłoszone przemówienie przygotowane na wieczór literacko-artystyczny w d. 22 czerwca 1924 r., drukowane 6 lipca 1924 r. w „Wiadomościach Literackich” (Nr. 27).  Z zachodami około idei akademji literatury wiążą się prace Żeromskiego około organizacji polskiego PEN-Clubu. Nie poświęcił tej sprawie osobnego artykułu, słowa jego wszelako do niej się odnoszące zanotowane zostały (acz niewiadomo czy dokładnie) w artykule Niestrudzona działalność organizacyjna Stefana Żeromskiego: Polski oddział P. E. N. Clubu. Wywiad specjalny Wiadomości Literackich (drukowanym w Nr. 51 tego pisma, 21 grudnia 1924 r.), podpisanym pseudonimem Ixion:   „— «Przystępuję w najbliższej przyszłości — mówi nam Żeromski — do utworzenia nowego u nas literackiego ośrodka. Będzie to polski odłam głośnej instytucji P. E. N. Club w Londynie (Playwrights, Essayists, Novelists). Jest to międzynarodowy klub pisarzy, stojący zdala od wszelkiej polityki i zajmujący się wyłącznie literaturą. Należą doń najwybitniejsi pisarze Anglji, Francji, Niemiec, Włoch, Belgji, Norwegji, Holandji, Stanów Zjednoczonych i t. d.» — Jest pan członkiem honorowym tego klubu. — «Kilka miesięcy temu okazano mi ten zaszczyt. Jako członek honorowy P. E. N. Clubu otrzymałem szereg listów domagających się założenia filii polskiej. Musimy to zrobić. Będzie to jedno z naszych okien na Europę. Członkowie klubu we wszystkich krajach wyświadczają sobie wzajemnie usługi, mają w podróżach zapewnioną pomoc i opiekę ze strony oddziałów klubu, do których zwracają się przedewszystkiem po przybyciu do danego kraju. Każdy wybitniejszy pisarz, przyjeżdzając do Polski, będzie wiedział do kogo się tu zwrócić. Tak samo nasi pisarze, członkowie P. E. N. Clubu, będą mieli wszędzie szereg udogodnień. W Londynie klub zapewnia nawet kilkudniowy bezpłatny pobyt swym członkom cudzoziemcom. Można więc tworzyć tak nam potrzebny kontakt ze światem literatury zagranicą». — I zbliżenie ludzi pióra wewnątrz kraju… — «Właśnie. Dobrego zbliżenia jeszcze niema. A skutki? Mieliśmy niedawno parę przykrych doświadczeń, jak się u nas traktuje literatów». — Jak pan wyobraża sobie organizację nowego klubu? — «Musimy mieć własny lokal, gdzie moglibyśmy się z przyjemnością spotykać. Będziemy tam mieli bibljotekę i własne archiwum. Takie archiwum jest bardzo potrzebne. Gdzie, naprzykład, podziewają się rękopisy naszych najwybitniejszych pisarzy? Giną w redakcjach i drukarniach. Wszędzie na świecie rękopis jest bardzo cennym dokumentem. Tylko nie u nas. Pozatem wyłoni się szereg spraw zawodowych, które tylko w klubie ściśle literackim mogą znaleźć należytą opiekę». — Kiedy odbędzie się pierwsze zebranie organizacyjne? — «Zamierzam je zwołać jeszcze w roku bieżącym. Przewiduję, że to nie pójdzie tak łatwo, bo nasi pisarze, z krzywdą dla samych siebie, lubią chodzić samopas. Wiedzą nawet, ile na tem tracą, ale nie mogą przezwyciężyć swoich samotniczych usposobień. Wierzę jednak, że potrafimy się wreszcie zorganizować». — A tak gorąco popierana przez pana sprawa akademji literackiej? — «Myślę, że właśnie po utworzeniu klubu i w tym kierunku łatwiej będzie tę rzecz zrealizować. W tych dniach ukaże się drugie wydanie mojej broszury o konieczności powołania u nas akademji literackiej. Od czasu kiedy po raz pierwszy rzuciłem ten projekt, życie przyniosło niejeden argument na poparcie moich wywodów. Jak już pisałem w „Wiadomościach Literackich”, akademja byłaby naszym sądem sprawiedliwym, gdyż my jedni wiemy, kto w naszej sztuce jest majstrem, a kto fuszerem. Byłaby zarazem wieżą strażniczą, sygnalizującą wiekuistą nowość. Miałaby książki, czasopisma i wszelkie źródła nowe. Przez dyskusje, odczyty, rozmowy i wpływy podniosłaby poziom naszego życia, a co najważniejsza, przeniosłaby ogół pracowników z kawiarni, z jałowej i głuchej samotności, w której pokutuje rutyna i snobizm, do sali obrad, na literackie agora, gdzie ścierałyby się najświetniejsze szpady krytycyzmu. Klub, a potem akademja podniosą autorytet pisarza polskiego, tak dzisiaj niemocny». [przypis redakcyjny]

opowiadając o widzeniu się z Panem Adamem — Mickiewiczem. [przypis redakcyjny]

opowiadając (starop.) — [tu:] zapowiadając. [przypis redakcyjny]

Opowiadał czasami bitwę pod Assiette — Bitwa pod Assiette rozegrała się w czasie wojny o sukcesję austriacką (1747); rok wcześniej gen. de Belle-Isle odparł Austriaków spod Tulonu. [przypis redakcyjny]

Opowiadanie prozą Historyja trojańska, z którego Kochanowski zaczerpnął pewne szczegóły do Odprawy posłów greckich, pojawiło się w druku w r. 1563. [przypis redakcyjny]

opowieść (…) u Grevenitza — [Graevenitz, Friedrich August Ferdinand von], Włościanin w Polszcze, Warszawa (1818), s. 38. [przypis redakcyjny]

opoździć — dziś: opóźnić. [przypis redakcyjny]

opoździć — opóźnić. [przypis redakcyjny]

oppidum (łac.) — miasto. [przypis redakcyjny]

oppignorando (łac.) — jako rękojmię dając. [przypis redakcyjny]

opponere (łac.) — opierać się. [przypis redakcyjny]

opponere (łac.) — stawić przeciw. [przypis redakcyjny]

opponere offensive (łac.) — stawić zaczepnie. [przypis redakcyjny]

opponunt (łac.) — gotują. [przypis redakcyjny]

opposito radio (łac.) — przeciwnym promieniem. [przypis redakcyjny]

oppressa gloriosior (łac.) — uciemiężona (tym) chlubniejsza. [przypis redakcyjny]

oppressit (łac.) — przycisnął. [przypis redakcyjny]

oppressor nobilitatis et raptor substantiarum (łac.) — ciemiężca szlachty i wydzierca majątków. [przypis redakcyjny]

opprimere et bene meritos (łac.) — uciskać i dobrze zasłużonych. [przypis redakcyjny]

oppugnans (łac.: atakujący, napastnik) — stawiający zarzuty defendensowi w dyspucie. [przypis redakcyjny]

oppugnationem (łac., forma B.) — zdobywanie. [przypis redakcyjny]

oprawa — część należna żonie z majątku męża, wynosząca zwykle podwójną wartość jej posagu. Tu oprawą Julii po mężu ma być zgoda obu zwaśnionych rodów. [przypis redakcyjny]

oprawiać (starop.) — poprawić. [przypis redakcyjny]

oprawić komu (starop.) — oddać. [przypis redakcyjny]

oprawić (starop.) — [tu:] wzmocnić. [przypis redakcyjny]

oprawny — sprawiony, tj. ogolone z sierści i pozbawione wnętrzności. [przypis redakcyjny]

oprawny — tu: zwierzę, z którego zdarto skórę. [przypis redakcyjny]

opresja — tu: krzywda. [przypis redakcyjny]

opresja — tu: pognębienie. [przypis redakcyjny]

opresja — ucisk. [przypis redakcyjny]

opressem (łac.) — pognębionym, skazańcem; chodzi tu o Demostenesa. [przypis redakcyjny]

Oprócz Bontura, tam każdy ladaco — Bontura wspomniany tu ironicznie jako wyjątek, był rzeczywiście największym oszustem w Lucca. [przypis redakcyjny]

o projektach komitetu paryskiego — mowa o Komitecie Ocalenia Publicznego, powstałym z inicjatywy Konwencji 1793 r. do walki z kontrrewolucją, kierowanym przez jakobinów. [przypis redakcyjny]

oprowadzę cię — poprawka wprowadzona przez Czubka za rękopisem. W poprzednich wyd.: „odprowadzę”. [przypis redakcyjny]

oprymowany winem — [nie mógł być] niewolony, przymuszony do wina. [przypis redakcyjny]

oprzątny (starop.) — dbały. [przypis redakcyjny]

optandum (łac.) — życzyć należy. [przypis redakcyjny]

optant — po Rewolucji Październikowej Polacy przebywający na terenie Rosji Radzieckiej otrzymali możność opcji, tj. prawa wyboru przynależności państwowej i powrotu do kraju. [przypis redakcyjny]

optaszyć — oskubać. [przypis redakcyjny]

Optima (…) aures — Wergiliusz, Georgica III, 51–58 i 79. [przypis redakcyjny]

optimo genere veniae (…) (łac.) — najlepszym rodzajem przebaczenia: nie wiedzieć, kto czym zgrzeszył. [przypis redakcyjny]

Optimum est memorabilem mori aliquo opere virtutis (łac.) — Najlepiej umierać, upamiętniwszy się jakimś wielkim czynem (Seneka). [przypis redakcyjny]

„Optimum est pati quod emendare non possis” — Najlepiej jest znieść, czego na lepsze odmienić nie można. [przypis redakcyjny]

opuścić może, gdy zechce, więzienie — tu po raz pierwszy rodzi się u Wertera myśl o samobójstwie. Myśl ta będzie odtąd wracać stale. Pojęcie ciała jako więzienia duszy spotykamy już u Platona w Fedonie. [przypis redakcyjny]

opus — dzieło. [przypis redakcyjny]

opus spicatum (łac.) — tak zwano starożytny sposób układania posadzki. [przypis redakcyjny]

opuszka — obkład futrzany. [przypis redakcyjny]

opuszyć (daw.) — futrem obszyć. [przypis redakcyjny]

opyt (daw.) — pytanie, badanie, śledztwo. [przypis redakcyjny]

oraculum: praeficere officiis eta dministralionibus non peccaturos potius quam damnare cum peccassent (łac.) — przepowiednię: ustanawiać przełożonych w urzędach i administracji raczej takich, co nie zgrzeszą, niż potępiać, gdy już zgrzeszyli. [przypis redakcyjny]

Oran — miasto i prowincja w Algierze. [przypis redakcyjny]

oranżerii — cieplarni, szklarni na rośliny. [przypis redakcyjny]

oratione (łac.) — modlitwą. [przypis redakcyjny]

oratora — mówcę. [przypis redakcyjny]

oratora — przez grzeczność, dla pozoru. [przypis redakcyjny]

orator — mówca. [przypis redakcyjny]

oratorów — mówców. [przypis redakcyjny]

oravi (…) laboravi (wł.) — modliłem się, ale nie pracowałem. [przypis redakcyjny]

orbare omni praesidio et custodia corporis (łac.) — pozbawić wszelakiej obrony i straży przybocznej. [przypis redakcyjny]

Orcio — Jerzy Lubomirski. [przypis redakcyjny]