Przypisy

odsyłając mi — tysiąc franków, posłanych Orpiszewskiemu. [przypis redakcyjny]

Odsyłam zgorszonego czytelnika do książki G. Sorela Les illusions du progrés i do I rozdziału znakomitego małego podręcznika Vilfreda Pareto Di Economica politica, Milano 1906 — wreszcie do pism Al. Herzena, który kiedyś zajmie pośród wszechświatowych klasyków miejsce tuż obok Montaigne'a. [przypis redakcyjny]

Odszedł leniwo, niestety, po czasie — Wąż, który był złodziejem za życia, zranił w okolicy pępka innego złodzieja, który się zjawił w ludzkiej postaci. Gdy wąż upadł, z jego pyska i z rany ukąszonego bucha dym, zamieniają obydwa swe postacie, członek po członku, człowiek („grzesznik”) staje się wężem, wąż („gad”) człowiekiem. [przypis redakcyjny]

Od Szwajcarów — aluzja do popularyzujących się coraz bardziej, a często wypaczanych koncepcji filozoficznych Rousseau pochodzącego z Genewy. [przypis redakcyjny]

od tego (…) i rymu nie masz (starop.) — wypowiedzieć nie można. [przypis redakcyjny]

Odtoczę im od czopa, zastąpię od spasi! — por. VIII 117, przeszkodzę im. [przypis redakcyjny]

odtoczyć od czopu (daw., pot.) — dać się we znaki, wet za wet oddać, jak IX, 270. [przypis redakcyjny]

Od Tracji zadął wicher — z północy. [przypis redakcyjny]

od Troentu aż do Izauryna — marchia Ankońska. [przypis redakcyjny]

Od twierdzeń nadto górnych zeszli do morału — „Od twierdzeń nadto górnych”, to jest od rozumowań tyczących się życia fizycznego ludzi i budowy świata, „zeszli do morału”, czyli do moralnej filozofii Epikura, którego hasłem było: „Rozkosz sądzę być dobrem najwyższym człowieka”. W następnych wierszach zawarte są główne zasady jego nauki. [przypis redakcyjny]

od Tybrowej wody — z Włoch; podróżował zapewne jako dyplomata. [przypis redakcyjny]

od tysiąc — od tysiąca, prze tysiąc. [przypis redakcyjny]

od umarzłego morza… do brzegu murzyńskiej granice — od bieguna do równika. [przypis redakcyjny]

O, du Spitzbub!… (niem.) — O, ty łobuzie!… [przypis redakcyjny]

odwach (z niem. Hauptwache: straż główna) — wartownia, kordegarda. [przypis redakcyjny]

odwaga (audacia) (…) tchórzliwość (pusillanimitas]) — Zob. Przyp. do Tw. 51, wskazany dopiero pod 42. [przypis redakcyjny]

odważony (starop. forma) — odważny. [przypis redakcyjny]

od wężów jedzona — forma powszechnie niemal za czasów Malczewskiego używana zam. „przez węże”. [przypis redakcyjny]

odwet — tu: odwzajemnienie się. [przypis redakcyjny]

odwieczerze a. odwieczerz — czas popołudniowy. [przypis redakcyjny]

odwieczerze frysztu — czas wolny do wieczora (niem. Frist). [przypis redakcyjny]

Od Wielkiej Księżnej — Badeńskiej. [przypis redakcyjny]

odwieść na stronę (starop.) — odbić na bok. [przypis redakcyjny]

odwieść (starop.) — odbić na bok. [przypis redakcyjny]

odwieść (starop.) — odbić na stronę [miecz]. [przypis redakcyjny]

od Witolda — Witolda Czartoryskiego, syna ks. Adama. [przypis redakcyjny]

o dwóch piosenkach Anakreonta (…) wystawia sobie, że ma przed sobą malarza i każe mu pracować pod swym okiem (…) — por. Anakreont, Pieśni, Lwów, „Księgarnia Polska” 1900, nr 54, s. 76. [przypis redakcyjny]

odwód — tu: odwrót. [przypis redakcyjny]

odwód — tu: ustępowanie, odwrót. [przypis redakcyjny]

odwodem (daw.) — cofając się, ustępując. [przypis redakcyjny]

odwodem — w rękopisie: dowodem. [przypis redakcyjny]

O dwojgu bliźniąt (…) — Ezaw, który miał włos ryży, a Jakub czarny (Patrz Mojżesza, ks. 1, rozdz. 25). [przypis redakcyjny]

od — w pierwodruku: do. [przypis redakcyjny]

odwróciłeś ode mnie oblicze — por. Psalmy Dawidowe: „Nie zakrywajże oblicza twego od sługi swego, bom jest w utrapieniu”. (Ps. 69:17). [przypis redakcyjny]

ody (tur.) — koszary. [przypis redakcyjny]

odźwierny — dozorca. [przypis redakcyjny]

odziać pióry — pokryć piórami. [przypis redakcyjny]

odziane lasy — pokryte lasami (Góry Świętokrzyskie) lub może: lasy piękne (liściaste). [przypis redakcyjny]

O dzieci, jaka na Litwę sromota — W pierwszej petersburskiej edycji: „O dzieci, jaka Litwinom sromota!” [przypis redakcyjny]

odziemek — tu: pień pozostały w ziemi po ścięciu drzewa. [przypis redakcyjny]

odzyszczę — dziś popr. forma 1 os. lp cz.przysz.: odzyskam. [przypis redakcyjny]

of being too great an admirer of milady L. — czuć zbyt wielkie uwielbienie dla milady L. [przypis redakcyjny]

ofensa — uraza. [przypis redakcyjny]

offensa Maiestatis (łac.) — obraza majestatu. [przypis redakcyjny]

offensa — uraza. [przypis redakcyjny]

officit nostra libertas (łac.) — zawadza wolność nasza. [przypis redakcyjny]

officjalista — urzędnik; tu: kanclerz związkowy. [przypis redakcyjny]

of God and the Church (ang.) — Boga i Kościoła. [przypis redakcyjny]

Ofiarę czarnego byka (…) odbył publicznie, jeszcze w r. 1520 (…) — warto przypomnieć, że w Rzymie 1522 roku dla oddalenia moru za pozwoleniem zwierzchności — papież i kardynałowie opuścili dla zarazy miasto — Greczyn niejakiś czarnego byka ofiarował!! [przypis redakcyjny]

oficer francuski — w czasie ofensywy Armii Czerwonej przybyła do Warszawy wojskowa misja francuska dla udzielenia pomocy dowództwu polskiemu. [przypis redakcyjny]

oficjała — urzędnika, tutaj: sędziego duchownego. [przypis redakcyjny]

oficjalista (daw.) — urzędnik. [przypis redakcyjny]

oficjalista — jeden z wyższej służby w większych gospodarstwach wiejskich. [przypis redakcyjny]

oficjalista — niższy pracownik umysłowy. [przypis redakcyjny]

oficjalistów — urzędników, tutaj: sędziów. [przypis redakcyjny]

oficjalni — tj. Kościół katolicki. [przypis redakcyjny]

oficja — urzędy duchowne. [przypis redakcyjny]

oficynach — pracowniach, zakładach. [przypis redakcyjny]

ofik — oficer (żartobliwy skrót). [przypis redakcyjny]

o Filipie Auguście i o Bouvines — w bitwie pod Bouvines (1214) Filip II August odniósł świetne zwycięstwo nad cesarzem Ottonem IV i jego sprzymierzeńcami. [przypis redakcyjny]

of wanting of a thousand franc — że mógłbym potrzebować tysiąca franków. [przypis redakcyjny]

oganisty (daw.) — rozłożysty. [przypis redakcyjny]

O gdybyście mi o czym smutnym jękły — poeta pod wpływem piękności krajobrazu greckiego pragnie nawet jakby zapomnieć o tragedii polskiej i grozi duchom, które by mu chciały przypominać „kraj w mogile”, że utopi je w czerwonym winie. [jękły — dziś popr.: jęknęły]. [przypis redakcyjny]

ogień i łzy Wertera — powieść J. W. Goethego Cierpienia młodego Wertera przedstawiała nieszczęśliwą miłość bohatera, zakończoną samobójstwem. [przypis redakcyjny]

ogień mający czas i ogień wieczny — To jest: czyściec i piekło. [przypis redakcyjny]

ogień portu — światła portowe. [przypis redakcyjny]

Ogiński, Jan — wojewoda i starosta mścisławski (1674), następnie wojewoda połocki, zm. 1684. [przypis redakcyjny]

Ogiński, Marcjan (Marcin) (1632–1690) — stolnik trocki, następnie cześnik litewski, wojewoda trocki i od r. 1684 kanclerz wielki litewski; w 1669r. przeszedł z tradycyjnego w rodzinie prawosławia na katolicyzm. [przypis redakcyjny]

ogłodać (daw.) — ogryźć. [przypis redakcyjny]

ogłos — głośne obwieszczenie, krzyk. [przypis redakcyjny]

O… głosiech w niebie — o harmonii sfer (por. przyp. do fr. II 37). [przypis redakcyjny]

oglądać szedł Kroata dziki (…) chustkę Weroniki — W Rzymie pomiędzy wieloma relikwiami świętymi znajduje się chustka św. Weroniki z wyciśniętym na niej wizerunkiem twarzy Zbawiciela. Odcisnął on się w chwili, kiedy ta święta, widząc zmordowanego Chrystusa pod ciężarem krzyża, jaki dźwigał, podała Zbawicielowi chustkę, żeby otarł pot kroplami spadający po jego świętej twarzy. Poeta maluje tu uczucie barbarzyńcy, który przybył z dalekiej strony, żeby tę relikwię oglądać. [przypis redakcyjny]

oglądamy — ujrzymy, zobaczymy. [przypis redakcyjny]

Oglia — rzeka Oglio w Lombardyi, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]

Ognia na nich! — pierwsza próba zgniecenia siłą zbrojną ruchu rewolucyjnego podczas manifestacji ulicznych w Paryżu 12 lipca 1789, po usunięciu Neckera z ministerstwa. [przypis redakcyjny]

ogólne niepokoje… — od roku 1840 wzmogła się we wszystkich zaborach działalność spiskowa. Tajne organizacje demokratyczne przygotowywały ogólnopolskie powstanie, wyznaczając termin na 22 lutego 1846 roku. W Warszawie spisek rozgałęziony był głównie wśród inteligencji i drobnomieszczaństwa, docierał również do proletariatu. Policja pruska i rosyjska wpadły jednak na trop organizacji i przeprowadziły liczne aresztowania, co udaremniło wybuch powstania (poza Krakowskiem). W Królestwie jedyną próbą walki był nieudany napad Pantaleona Potockiego na Siedlce. W następstwie tego władze carskie ogłosiły stan oblężenia; czterech uczestników napadu skazano na śmierć, wiele osób na zesłanie i ciężkie roboty. W początkach 1847 roku działalność konspiracyjna została w Królestwie wznowiona. Na wiosnę 1848 roku policja aresztowała niektórych uczestników spisku, a w ciągu dwu następnych lat rozgromiła go zupełnie. [przypis redakcyjny]

ogólniej wyrzeczone prawdy — w wyd. z 1816 r.: ogólniejsze prawdy. [przypis redakcyjny]

o God — o Bogu. [przypis redakcyjny]

ogorzelizna — opalenia. [przypis redakcyjny]

ogród angielski — w przeciwieństwie do francuskiego, odznacza się swobodnym zadrzewieniem (bez regularnych alejek i strzyżonych drzew) oraz dążeniem do zachowania naturalności krajobrazu. [przypis redakcyjny]

Ogród Botaniczny — w południowej części miasta, przy Al. Ujazdowskich, obok Łazienek; ogród do dziś zachował wygląd zgodny z opisem Prusa. [przypis redakcyjny]

ogródek systemu Kneippa — zakład leczniczy, w którym stosuje się system wodolecznictwa wprowadzony przez ks. Sebastiana Kneippa (1821–1897). [przypis redakcyjny]

Ogród fraszek — Ogród fraszek Wacława Potockiego (1621–1696). Autor musiał niedawno właśnie studiować, książkę tę bowiem sprowadziwszy sobie w marcu 1910 w wydaniu kompletnym prof. Brücknera, pisze o niej w liście do swego nakładcy: „szczególniej Potocki był dawnym moim marzeniem i widzę już, że lepszej książki, gdy chodzi o odświeżenie mowy, przysłać mi pan nie mógł. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

ogród — Ogród Tuileryjski z czasów Ludwika XIV (druga połowa XVII w.), chętnie uczęszczane miejsce spacerowe. [przypis redakcyjny]

ogrody (…) hyblejskie — góra Hybla na Sycylii słynęła w starożytności z pachnących ziół. [przypis redakcyjny]

Ogrody północne — w w. XIX był to podstawowy podręcznik ogrodnictwa, napisany przez J. Strumiłłę; od r. 1820 do 1862 miał 6 wydań. [przypis redakcyjny]

ogromna brama — Łuk Triumfalny (zbudowany w latach 1806–1836) na cześć Napoleona I i zwycięstw armii francuskiej; liczy 50 m wysokości, znajduje się na placu Gwiazdy, z którego rozchodzi się 12 ulic. [przypis redakcyjny]

ogromna kaskada, / Którą, od siebie większą, Kamionka wypada — Rzeczka Kamionka rozszerzonym korytem spada w kształcie kaskady, jest więc przy ujściu większą od siebie, od swego zwyczajnego koryta. [przypis redakcyjny]

ogromniec — ogromny, olbrzym. [przypis redakcyjny]

ogromny budynek — Porte Saint–Martin, brama triumfalna zbudowana w r. 1674 na cześć Ludwika XIV. [przypis redakcyjny]

ogromny plac — plac Zgody, największy i najpiękniejszy plac w Paryżu. [przypis redakcyjny]

oh, comme je te connais (…) (fr.) — o jakże cię znam, moja mała, kochana mamo. [przypis redakcyjny]

o Henryku — tj. o Zygmuncie Krasińskim. [przypis redakcyjny]

Oh! niechaj pierwej Marią — Przeczucie Marii nie jest dokładnie określone. Podobnie jak później Wacław (II, 6) słyszy «w całym swoim ciele głos: Zdobędziesz ty trumnę», ale ten głos nie mówi czyją i dlatego Wacław w bitwie rozmyślnie szuka swojej, tak też i Maria tutaj ma tylko ogólne przeczucie nieszczęścia, ale w kogo ono ugodzi bezpośrednio, dobrze nie wie. Lęka się przede wszystkim oczywiście śmierci Wacława. [przypis redakcyjny]

O. H… — Ojciec Honorat. [przypis redakcyjny]

ohyda — wstyd, niesława. [przypis redakcyjny]

O! jak z spłonionych liców patrzał — Mowa oczywiście o licach Wacława, spłonionych radością, w przeciwieństwie do bladości Marii. Znaczy to: „okiem jakby wybiegającym ze spłonionych liców”; liców zam. lic: forma w XVIII w. i na początku XIX w. prawie powszechna. Podobnie nawet: uczuciów, pojęciów itp. [przypis redakcyjny]

Ojca pana naszego, po którego zgonie — Jeremi Michał Korybut, książę na Wiśniowcu i Lubniach, wojewoda ruski, ojciec króla Michała, mąż wielce waleczny, zmarły 22 sierpnia 1651 roku. [przypis redakcyjny]

ojca. [przypis redakcyjny]

Oj, cei lubosti… Po wik ne zabudu (z ukr.) — Oj, ta miłość Gorsza od słabości! Słabość przetrzymam, Wyzdrowieję, A wiernej miłości Na wieki nie zapomnę. [przypis redakcyjny]