Przypisy

Rotszyldowie — rodzina bankierów i finansistów, jedna z najbogatszych w XIXw. [przypis redakcyjny]

roty aresztanckie — w carskiej Rosji kara więzienia połączona z robotami przymusowymi. [przypis redakcyjny]

Rousseau, Jean Jacques (1712–1778) — pisarz francuski, autor Nowej Heloizy i Emila. Dzieła swoje pisał z niezwykłą pasją i namiętnością; wywarł duży wpływ na literaturę romantyczną. [przypis redakcyjny]

Rozbieżność pomiędzy moim punktem widzenia a zapatrywaniami wymienionych w tekście myślicieli rosyjskich polega na tym, że nie analizują oni pojęcia „społecznie zorganizowane”, lecz na nim poprzestają, że tworzą oni sobie z tego społecznego doświadczenia pewien rodzaj bóstwa. Niedostrzegalnie przerasta ono u nich w „panpsyche”. Z mitologią tą nie mam nic wspólnego. Z uznania świata zewnętrznego za wynik społecznego współżycia wynika to tylko następstwo, że współżycie ludzkie jest faktem pierwotnym, że jedynie przez jego analizę posuwamy naprzód sprawę poznania. Dlatego też nie pojmuję, jak można dostrzegać różnicę pomiędzy materializmem dziejowym jako socjologią a jakąś tam niezależnie i na zewnątrz niego istniejącą filozofią. Jeżeli społeczne współżycie człowieka nie jest źródłem zrozumienia wszystkich wartości psychicznych i intelektualnych, które ukazują się nam jako świat naiwnego postrzegania, świat religii, moralności, nauki, sztuki — materializm dziejowy jest pomyłką. To nie znaczy, abym ja twierdził, jak to zdaje się myśleć o mnie p. Józef Kotarbiński, że człowiek czy ludzkość wymyślili czy wytworzyli morze itp. Czym jest morze poza ludzkim wzrokiem, wrażliwością, wzruszeniem, intelektem, doświadczeniami naszych instrumentów itp. — to może wiadomym jest p. Kotarbińskiemu: dla mnie jest pewnym, że nie ma w tym kompleksie zbiorowego ludzkiego doświadczenia, oznaczanym mianem morza, żadnego okrucha treści nie nabytej przez ludzki gatunek w jego biologicznej i dziejowej walce. Rozpatrywanie nawet tak „zmysłowo pewnych” kompleksów, jak morze, las, pole etc. jako wytworów ludzkiego współżycia jest niezbędne właśnie w krytyce i historii sztuki: artysta bowiem jest tym punktem, w którym urastają dla nas, dla ludzkości te zbiorowe wartości o jakiś nowy ton, punktem, w którym to ich narastanie zostaje jasno sformułowane. Gdyby p. Kotarbiński choć trochę rozumiał Taine'a (halucination vraie) — byłby oszczędził sobie napisania swojego o mnie artykułu. Nie pisać o rzeczach, do których się nie jest przygotowanym, jest rzeczą względnie łatwą, ale krytyka, cudzą pracę zawodowo zaśmiecająca, żyć przecież z czegoś musi. [przypis redakcyjny]

rozbłąkana — od: rozbłąkać się, według Lindego: ze wszystkim się zabłąkać zawikłać. Kniaźnin mówi o „rozbłąkanych włosach”. [przypis redakcyjny]

rozbrechtał — rozcieńczył. [przypis redakcyjny]

rozciskać — rozrzucić (por. ciskać: rzucać). [przypis redakcyjny]

rozcząć, rozczynać (starop. forma) — rozpocząć; rozczęty: rozpoczęty, zaczęty. [przypis redakcyjny]

rozcząć, rozczynać (starop.) — rozpocząć. [przypis redakcyjny]

rozczołganych. [przypis redakcyjny]

rozdąwszy [się] (…) — miejsce uszkodzone w rękopisie. [przypis redakcyjny]

Rozdarłszy tło przyszłości, co mu na przeszkodzie — znaczy, zdaje się: rozdarłszy tło ciemne swych myśli o przyszłości, co mu przeszkadzały w oddaniu się „rycerskiej powinności”, która teraz powinna być jedyną jego miłośnicą; rozdarłszy: zniszczywszy, usunąwszy wysiłkiem woli. [przypis redakcyjny]

rozdawnictwo cudzej krzywdy — rozdawnictwo kaduków należało z dawien dawna do królów; Stanisław August obstawał przy nim, straciwszy rozdawnictwo starostw, gdyż zapewniało mu ono wpływ znaczny. [przypis redakcyjny]

Rozdział I — Rękopis, z którego dzieło to wydano, był defektowy i zaczynał się od tych właśnie wyrazów: „była więc (…)” etc. [przypis redakcyjny]

Rozdział LI — rozdziały LI i LII wykorzystują informacje, które Stendhal zaczerpnął z prac zasłużonego badacza i wydawcy poezji prowansalskiej J. Raynouarda, zwłaszcza z antologii Choix de poésies originales des troubadours (1816–1821). [przypis redakcyjny]

Rozdzielił nas gościniec płynnego szafiru — Nil. Słowacki miał się spotkać z Aleksandrem i Stefanem Hołyńskimi w Aleksandrii, ale ci, nie mogąc go się doczekać, wyjechali wcześniej na projektowaną wspólnie we Włoszech wycieczkę po Nilu. [przypis redakcyjny]

rozdziewić (gębę) (starop.) — dziś: rozdziawić. [przypis redakcyjny]

rozeczniesz (starop. forma) — rozpoczniesz. [przypis redakcyjny]

rozeker — wino, snać z różanym zapachem. [przypis redakcyjny]

rozełkany — zanoszący się szlochem, płaczliwy; śpiewny. [przypis redakcyjny]

Roześlesz wici przed świtem (…) — za pomocą wici przekazywano w dawnej Polsce rozporządzenia królewskie, w szczególności zaś zwoływano tak pospolite ruszenie na wojnę (na wici, długim kiju, umieszczano „listy”, tj. zarządzenia, i przekazywano coraz dalej, jakby sztafetą). [przypis redakcyjny]

rozfarbiona żyzność — rozigrana tysiącem barw. [przypis redakcyjny]

rozgardiasz — wrzawa. [przypis redakcyjny]

rozgłobią — rozbiją. [przypis redakcyjny]

rozgruch — hałas. [przypis redakcyjny]

rozgrzeszyć — tu: dużo grzeszyć. [przypis redakcyjny]

rozhowor (reg.) — rozmowa. [przypis redakcyjny]

rozhowor (ros. a ukr.) — rozmowa. [przypis redakcyjny]

rozhowor (ukr.) — rozmowa. [przypis redakcyjny]

rozhowor (z ukr.) — rozmowa. [przypis redakcyjny]

rozjazd (daw.) — szeroka sieć. [przypis redakcyjny]

rozjeść się (starop.) — rozgniewać się. [przypis redakcyjny]

rozkazuje jednemu z swoich rozesłańców, aby poszedł do Izby Poselskiej i zapowiedział Narodowi imieniem jego, że mu przykazuje zaraz się rozejść — ubliżał Sejmowi, nie stawiając się przed nim osobiście; wysłańcem był poseł wileński, Marcin Lubomirski. [przypis redakcyjny]

rozkazuje ministrowi badeńskiemu — tj. posłowi rosyjskiemu w Badenii. [przypis redakcyjny]

rozkomosić (daw.) — rozigrać, rozbujać. [przypis redakcyjny]

rozkosz — przyjemności życia. [przypis redakcyjny]

rozkosz* (starop.) — przyjemność, zadowolenie (znaczenie nieco inne niż obecnie). [przypis redakcyjny]

rozkoszy (B. lm) — rozkosze. [przypis redakcyjny]

rozłogi — otwarta przestrzeń, rozległy teren, szerokie pole. [przypis redakcyjny]

rozlartynić — [od:] Lamartine, poeta francuski, był w dobie rewolucji prezydentem rządu. Umarł w r. 1869, Ilnicka pisała widocznie jego nekrolog. [przypis redakcyjny]

rozlewu pilnujący ścieków — zbudowany nad ujściem stawu, sadzawki. [przypis redakcyjny]

rozmaitość (…) form (…) z ciał ciekłych i zsiadłych pochodzi — Mocniejsze albo słabsze światło księżyca poeta tłumaczy większą albo mniejszą gęstością ciał. Beatrycze zbija to mniemanie i dowodzi, że ta rozmaitość stopnia światła od rozmaitych sił pochodzi, jakimi z góry obdarzone są wszystkie gwiazdy. [przypis redakcyjny]

rozmaryn — symbol ludzkiej pamięci. [przypis redakcyjny]

Rozmawiam z Elizą — Branicką, przyszłą swą żoną. [przypis redakcyjny]

rozmysł (starop.) — rozwaga. [przypis redakcyjny]

rozniemógł — zasłabł. [przypis redakcyjny]

rozoko (daw.) — zezem. [przypis redakcyjny]

rozoko patrzy (daw.) — zezem patrzy. [przypis redakcyjny]

Rozpalam je (ognisko) — W nawiasach zamieszczamy objaśnienia lub wyrażenia równoważne, szanując dosłowność samego listu. [przypis redakcyjny]

rozpasać — tu: złamać szyk. [przypis redakcyjny]

rozpędny — rozpędzony. [przypis redakcyjny]

Rozpędowska — panna respektowa matki poety. [przypis redakcyjny]

rozpędzywać (daw.) — rozpędzać, rozganiać. [przypis redakcyjny]

rozpierać się — ustawać. [przypis redakcyjny]

rozpisku — odwołania. [przypis redakcyjny]

rozpocząłem poemat z dziejów Polski — ukazał się w r. 1834 pt. Agaj-Han. [przypis redakcyjny]

rozpomni (starop.) — [forma trybu rozk.:] wspomnij. [przypis redakcyjny]

rozposażyć — porozdzielać, porozdawać. [przypis redakcyjny]

rozprawami kongresowymi — tak jest w wydaniu z r. 1870. W pierwodruku wydrukowano tylko: Cały świat był zajęty rozprawami. Stało się to zapewne wskutek wymagań cenzury poznańskiej. [przypis redakcyjny]

rozprawa (starop.) — rozmowa. [przypis redakcyjny]

rozprawić (starop.) — rozrządzić. [przypis redakcyjny]

rozprawuje (starop.) — rozrządza. [przypis redakcyjny]

rozprószca (neol.) — ten, który rozprasza. [przypis redakcyjny]

rozpuknąć się (starop.; tu 3 os., lp, r.ż.: rozpukła) — rozpękła się. [przypis redakcyjny]

rozpychać — czynić nadętym, pysznym. [przypis redakcyjny]

rozradzać (daw.) — [tu:] odradzać. [przypis redakcyjny]

rozradzić co (starop.) — odradzić [co], od czego odwieść. [przypis redakcyjny]

rozroślejsze — opaślejsze. [przypis redakcyjny]

rozrywać (daw.) — [tu:] rozbierać, rozważać. [przypis redakcyjny]

rozsądek (starop.) — [tu:] rozstrzygnięcie; [por. rozsądzić]. [przypis redakcyjny]

rozsiadem — rozjazdem, samołówką. [przypis redakcyjny]

rozsiepywać (daw.) — rozrywać. [przypis redakcyjny]

rozstania i spotkania się kiedyś — Werter odnosi to powiedzenie do chwili rozstania się tu na ziemi i spotkania się w zaświatach. Wskazują na to słowa początkowe listu: „Nie ujrzę jej nigdy” i końcowe rozmowy z Lotą: „Zobaczymy się kiedyś”. [przypis redakcyjny]

rozstrzelali — 29 listopada 1662 r. w Wołpie. [przypis redakcyjny]

rozsuć (daw.) — rozsypać. [przypis redakcyjny]

roztaszować się — rozłożyć się obozem. [przypis redakcyjny]

rozterki (starop.) — kłótnie. [przypis redakcyjny]

rozterkom zabiega — zapobiega sporom, waśniom. [przypis redakcyjny]

roztruchan — wielki i bogato zdobiony kielich, puchar. [przypis redakcyjny]

roztruchan (z tur.) — ozdobny puchar biesiadny. [przypis redakcyjny]

roztwór Schleicha — płyn wynaleziony przez chirurga niemieckiego Karola Schleicha (1859–1922), stosowany przy zabiegach operacyjnych do znieczulenia miejscowego. [przypis redakcyjny]

Rozum bowiem i wola, które stanowią treść Boga, musiałyby o całe niebo różnić się od naszego rozumu i naszej woli (…) — Por. List 55 (dawniej 59) § 4–6 oraz List 56 (dawniej 60) § 7 i 11. [przypis redakcyjny]

rozumiemy się — por. list z 11 czerwca 1772. [przypis redakcyjny]

rozum i wola tak się mają do tej czy owej idei lub do tego czy owego chcenia, jak kamienność do tego lub owego kamienia lub jak człowiek do Piotra i Pawła — Por. List. 2 § 9 i 10. [przypis redakcyjny]

rozumowy wasz pogląd zawisły od sądu, jaki naprzód tworzą zmysły — Nihil est in intellectu quid prius fuerit in sensu.. Zdanie Arystotelesa [(łac.) Nie ma nic w umyśle, czego by przedtem nie było w zmysłach; red. WL]. [przypis redakcyjny]

rozwalina — [tu:] gruz. [przypis redakcyjny]

rozwalnia — tu: rozszerza. [przypis redakcyjny]

Rozważania zawarte w tym wstępie do Części I oddziałały wyraźnie na Słowackiego, który w Beniowskim przeciwstawienie poezji-sztuki i poezji-życia ujął w znane, wersety: „(…) Roję / Śnię, tworzę; harfy używam lub bicza / I to jest moja poetyczna droga.— / Lecz z mego życia poemat — dla Boga” (III, 341–344). W Odpowiedzi na „Psalmy przyszłości” pisał: „Jam spróbował na mej głowie / Na kształt perły kałakuckiej / Nosić gwiazdę myśli ludzkiej / I z tą gwiazdą żyć surowie” — jest to według Kleinera aluzja do obrazu owego „błogosławionego”, który poezję nosi na czole „niby gwiazdę”. Problem jedności poezji i życia nurtował świadomość romantycznego pokolenia. Kleiner stwierdza w przypisie: „Mickiewicz przecież zerwie z poezją, by życie w poemat zmienić”. Przytacza też w tym miejscu, rozważania romantyków niemieckich, Z. Wernera i Justinusa Kernera. Ten ostatni twierdził, że „prawdziwa poezja milczy tak jak ból prawdziwy”. [przypis redakcyjny]

rozwiódł (starop.) — wytłumaczył. [przypis redakcyjny]

rozwiślenie — neol. od nazwy rzeki Wisły. [przypis redakcyjny]

rozwlokła woda (daw.) — rozwleczona, rozpostarta. [przypis redakcyjny]

rozwód — tu: przestrzeń. [przypis redakcyjny]

rozwodzić coś — budować na ogromnej przestrzeni. [przypis redakcyjny]

rozwodzić co (starop.) — [tu:] odradzać (śmierć). [przypis redakcyjny]

rozwodzić (starop.) — pogodzić, jednać. [przypis redakcyjny]

rozwodzić (starop.) — przekładać. [przypis redakcyjny]

rozwodzić (starop.) — wyjaśniać, tłumaczyć. [przypis redakcyjny]

rozwodzić — tu: rozprzestrzeniać się, panoszyć. [przypis redakcyjny]

rozwołać (daw.) — rozgłosić. [przypis redakcyjny]

rozżenąć (daw.) — rozegnać. [przypis redakcyjny]