Przypisy

Mare (łac.) — morze. [przypis edytorski]

marena — (fr. marine) marynarka wojenna, morskie siły sbrojne. [przypis edytorski]

Marena — Marzanna, w mit. słowiańskiej bogini śmierci i zimy. [przypis edytorski]

marengo — gruba tkanina wełniana z ciemnej przędzy z jaśniejszymi nitkami. [przypis edytorski]

marengo — odcień ciemnoszarego, nieco jaśniejszy od grafitowego. [przypis edytorski]

Marengo — Spinetta Marengo, wieś w prowincji Alessandria, we włoskim regionie Piemont. 14 czerwca 1800 roku miała tu miejsce decydująca bitwa drugiej kampanii włoskiej Napoleona, zakończona zwycięstwem Francuzów nad Austriakami. [przypis edytorski]

mare nostrum (łac.) — nasze morze. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności; mit. gr. i rzym. morze okalające zamieszkałe lądy, za którym miały się znajdować krańce świata. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności, morze mroków; przen.: nieznany bezmiar. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze mroków. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze niejasności. [przypis edytorski]

mare viriditatis (łac.) — morze zieloności; morze świeżości. [przypis edytorski]

Margate — nadmorskie miasto w hrabstwie Kent, w płd. Anglii, popularny ośrodek wypoczynkowy. [przypis edytorski]

Margency, Adrien Quiret (Cuyret) de (1727 – ok.1802) — francuski oficer dworu królewskiego, poeta. [przypis edytorski]

margiel — odmiana skały osadowej złożonej z węglanów wapnia lub magnezu. [przypis edytorski]

margiel — rodzaj jasnoszarej skały osadowej. [przypis edytorski]

margiel — szara, krucha skała osadowa składająca się z węglanów i minerałów ilastych; tu: aluzja do gliniastego budulca, z którego miał zostać stworzony pierwszy mężczyzna. [przypis edytorski]

Margier — bohater poematu Syrokomli Margier. Poemat z dziejów Litwy. [przypis edytorski]

Margier — książę litewski z XIV w., uwieczniony w poemacie Władysława Syrokomli z 1855 r.; w swoim zamku na Górze Zamkowej w Puniach nad Niemnem w 1336 r. książę wraz załogą zamku i okoliczną ludnością stawił bohaterski opór wyprawie krzyżackiej, pod wodzą wielkiego mistrza Teodoryka z Altenburgu, Ludwika, margrabiego brandenburskiego, Filipa hrabiego Namur i hrabiego Hennenberga; obrońcy zamku (zgodnie z tradycją, którą za kronikarzami pruskimi podaje również Jan Długosz), widząc brak możliwości dalszej obrony zamku, pozabijali swoje żony i dzieci, spalili zgromadzone kosztowności, a sami polegli w walce z Krzyżakami lub spłonęli na stosie; na koniec książę Margier popełnił samobójstwo, rzucając się w płomienie. [przypis edytorski]

margrabia de la Moussaye, właśc. Amaury III Goyon, markiz de La Moussaye (1601–1663) — francuski szlachcic, oficer. [przypis edytorski]

margrabina de Brinvilliers, właśc. Marie Madeleine d'Aubray, markiza de Brinvilliers (1630–1676) — francuska trucicielka, skazana na śmierć, ścięta i spalona; jej proces zwrócił uwagę na znaczącą liczbę nagłych i niewyjaśnionych zgonów wśród arystokracji i zapoczątkował aferę trucicielską. [przypis edytorski]

margrabina d'Espard — patrz: Stracone złudzenia, Blaski i nędze życia kurtyzany, Ostatnie wcielnie Vautrina. [przypis edytorski]

margrabina d'Espard — postać ta pojawiła się także w innych powieściach Balzaka: Stracone złudzenia i Ostatnie wcielenie Vautrina. [przypis edytorski]

margrafów Geronów i komturów von Plauen — Geron (zm. 965): margrabia Marchii Wschodniej w latach 937–965, opanował tereny słowiańskie między Soławą a Odrą, podporządkowując je wpływom króla niemieckiego Ottona Wielkiego; Heinrich von Plauen (1370–1429): komtur zakonu krzyżackiego, dowodził obroną zamku w Malborku po bitwie pod Grunwaldem, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1410–1413. [przypis edytorski]

Marguerite Jeanne Cordier de Launay, baronowa de Staal (1684–1750) — francuska pamiętnikarka i autorka, znana przede wszystkim z wydanych pośmiertnie pamiętników (Mémoires, 1755). [przypis edytorski]

Marholm, Laura, właśc. Laura Mohr-Hansson (1854–1928) — autorka dramatów, nowel i powieści głównie o tematyce kobiecej. W l. 1897–1903 wydała książkę o zbliżonym do pierwszego utworu Przybyszewskiego tytule: Zur Psychologie der Frau („O psychologii kobiety”). [przypis edytorski]

Maria Aegyptiaca — Maria Egipcjanka, wg legend chrześcijańskich pokutowała 48 lat w pustyni Jordanu. [przypis edytorski]

Maria Antonina (1755–1793) — żona Ludwika XVI, córka Marii Teresy, cesarzowej austriackiej; ścięta w czasie Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

Maria Antonina (1755–1793) — żona Ludwika XVI. [przypis edytorski]

Maria Antonina Habsburg (1755–1793) — żona Ludwika XVI, ścięta w okresie Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

Maria Apolonia Sznage (1864–ok. 1942) — aktorka, tancerka. [przypis edytorski]

Maria Cetys ps. „Szympans” (1914–1944) — przed wojną urzędniczka, instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, w czasie okupacji łączniczka w Obwodzie Śródmieście Okręgu Warszawa AK, łączniczka Zgrupowania „Kryska”, zamordowana przez Niemców 10 września. [przypis edytorski]

Maria Egipcjanka (ok. 344–ok. 421) — prostytutka, która pod wpływem pielgrzymki do grobu Chrystusa przemieniła się w mieszkającą na pustyni pokutnicę; święta Kościoła katolickiego, prawosławnego i koptyjskiego. [przypis edytorski]

Maria Egipcjanka — święta pustelnica, żyjąca między IV a VI w. [przypis edytorski]

Maria Gonzaga — zapewne chodzi o Ludwikę Marię Gonzagę (1611–1667), córkę księcia Karola Gonzagi, żonę dwóch polskich królów: Władysława IV i Jana II Kazimierza, która jako jeszcze niezamężna prowadziła w Paryżu salon literacki. [przypis edytorski]

Mariahilfstrasse, popr. Mariahilferstrasse — największa i jedna z najbardziej znanych ulic handlowych w Wiedniu. [przypis edytorski]

Maria I Stuart (1542–1587) — królowa Szkotów od 1542 do 1567 r. [przypis edytorski]

Maria I Tudor (1516–1558) — córka Henryka VIII i jego pierwszej żony, Katarzyny Aragońskiej, królowa Anglii (od 1553); zwana Bloody Mary (Krwawa Maria), ponieważ, będąc gorliwą katoliczką, starała się siłą wykorzenić w swoim państwie protestantyzm (anglikanizm). [przypis edytorski]

Maria I Tudor (1516–1558) — królowa Anglii w latach 1553–1558, zwana Bloody Mary (Krwawa Maria), ponieważ, będąc gorliwą katoliczką, starała się siłą wykorzenić w swoim państwie protestantyzm (anglikanizm). [przypis edytorski]

Maria Karolina — w rzeczywistości na obrazie przedstawiona została królowa Maria Ludwika Burbon-Parmeńska (1751–1819), żona Karola IV. Autor prawdopodobnie pomylił jej imię. [przypis edytorski]

Maria Katolicka — Maria I Tudor (1516–1558), królowa Anglii (od 1553), zwana Bloody Mary (Krwawa Maria), ponieważ, będąc gorliwą katoliczką, starała się siłą wykorzenić w swoim państwie protestantyzm (anglikanizm). [przypis edytorski]

Maria królowa, własc. Maria I Tudor (1516–1558) — królowa Anglii w latach 1553–1558, zwana Bloody Mary, ponieważ, będąc gorliwą katoliczką, starała się siłą wykorzenić w swoim państwie protestantyzm (anglikanizm). Córka Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej, żona króla Hiszpanii Filipa II Habsburga. [przypis edytorski]

Maria Krystyna Austriacka (1858–1929) — arcyksiężniczka austriacka, królowa Hiszpanii jako żona Alfonsa XII, po jego śmierci w 1855 regentka Hiszpanii do 1902 w imieniu jego syna (pogrobowca), Alfonsa XIII. [przypis edytorski]

Maria Ludwika Austriaczka (1791–1847) — arcyksiężniczka austriacka, córka Franciszka II, ostatniego władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, druga żona Napoleona I. [przypis edytorski]

Maria Ludwika Austriaczka (1791–1847) — księżniczka austriacka, druga żona Napoleona I, cesarzowa Francuzów (1811–1814). [przypis edytorski]

Maria Ludwika Austriaczka (1791–1847) — księżniczka austriacka, druga żona Napoleona I, cesarzowa Francuzów w latach 1811–1814. [przypis edytorski]

Maria Magdalena — nawrócona grzesznica i uczennica Jezusa z Nowego Testamentu. [przypis edytorski]

Mariam — ja jestem Maria. [przypis edytorski]

Maria Modzelewska (1903–1997) — aktorka. [przypis edytorski]

Marian Jednowski (1873–1932) — właśc. Marian Jednoróg; aktor. [przypis edytorski]

Marianna — córka Orgona. [przypis edytorski]

Marianna d'Alcoforado (1640–1723) — portugalska mniszka z zakonu klarysek, domniemana autorka Listów portugalskich, utworu opublikowanego anonimowo po francusku w Paryżu w 1669, złożonego z pięciu listów miłosnych portugalskiej zakonnicy do francuskiego oficera, arcydzieła literatury stanowiącego przykład wczesnej powieści epistolarnej. Obecnie uważa się, że napisał je Gabriel de Guilleragues (1628–1684), fr. pisarz i dyplomata. [przypis edytorski]

Marianna — nieoficjalny symbol narodowy Francji, kobieta przedstawiana jako wojowniczka w symbolizującej wolność czapce frygijskiej na głowie, na niektórych obrazach prowadząca do walki naród francuski. [przypis edytorski]

Maria — postać biblijna, matka Jezusa. [przypis edytorski]

Maria Stuart (1542–1587) — królowa Szkocji; w 1558 poślubiła francuskiego następcę tronu Franciszka II Walezjusza, który w 1559 został królem Francji; po śmierci męża (1560) wróciła do Szkocji; w 1567 zmuszona do abdykacji na rzecz swojego rocznego syna Jakuba, zbiegła do Anglii; skazana za spiskowanie przeciwko królowej Elżbiecie I i ścięta. [przypis edytorski]

Maria Stuart (1542–1587) — królowa szkocka (1542–1567); zmuszona do abdykacji na rzecz swojego rocznego syna Jakuba, po nieudanej próbie odzyskania tronu zbiegła do Anglii; jako pretendentka do korony angielskiej angażowała się w spiski przeciwko królowej Elżbiecie I; dwadzieścia lat więziona, w 1586 skazana i ścięta. [przypis edytorski]

Maria Stuart — dramat Friedricha Schillera wydany po raz pierwszy w roku 1800 w języku niemieckim, ukazujący ostatnie dni przed śmiercią Marii I z dynastii Stuartów, królowej Szkotów. [przypis edytorski]

mariasz — gra w karty, w której o wygranej decydowało skompletowanie par króla i królowej tego samego koloru; para taka tworzy małżeństwo, czyli mariaż (z fr. mariage), stąd nazwa gry. [przypis edytorski]

mariasz — rodzaj gry w karty popularnej w XVIII w., z której rozwinęła się później gra w 66 i gra w tysiąca. [przypis edytorski]

mariasz — rodzaj gry w karty. [przypis edytorski]

Maria Szymanowska (1789–1831) — z domu Maria Wołowska, pianistka i kompozytorka, żona Józefa Szymanowskiego, z którym miała troje dzieci: Romualda i Helenę (ur. 1811) oraz Cecylię (ur. 1812, przyszłą żonę Adama Mickiewicza); od wczesnego dzieciństwa niezwykle utalentowana, zyskała uznanie, koncertując w kraju, w Cesarstwie Rosyjskim i w całej zach. Europie, od Drezna po Paryż i Londyn; przyjaźniła się z wybitnymi artystami epoki: Goethem, Mendelssohnem-Bartholdym, Rossinim i in.; Luigi Cherubini, dyrektor konserwatorium w Paryżu, będąc pod wielkim wrażeniem talentu Szymanowskiej, zadedykował jej swoją Fantazję; skomponowała kilkadziesiąt utworów, wśród których szczególną uwagę zwracają kompozycje fortepianowe: mazurki, polonezy, walce, nokturny i etiudy; zmarła podczas epidemii cholery w Petersburgu. [przypis edytorski]

Maria Teresa a. Maria Teresa von Habsburg (1717–1780) — królowa Czech i Węgier, niekoronowana cesarzowa od 1745 r. [przypis edytorski]

Maria też siostra Aronowa i drugie niewiasty z bębnami, z tańcami śpiewały Bogu nieśmiertelnemu chwały za sławne z egipskiej niewoli wybawienie — 2. Mojż 15, 20. [przypis edytorski]

Maria — tu: Marianna. [przypis edytorski]

Maria Waleria Habsburg (1868–1924) — arcyksiężniczka austriacka, córka cesarza Franciszka Józefa I i cesarzowej Elżbiety. [przypis edytorski]

mariawici — grupa wyznaniowa wyodrębniona na przełomie XIX i XX w. z katolicyzmu w Polsce. [przypis edytorski]

mariaż (daw.) — małżeństwo. [przypis edytorski]

mariaż (daw., z fr.) — małżeństwo. [przypis edytorski]

mariaż — małżeństwo. [przypis edytorski]

mariaż (z fr. mariage) — małżeństwo. [przypis edytorski]

Marie Immaculée, amour essentiel… (fr.) — Mario Niepokalana, miłości istotna, / Logiko wiary serdecznej i żywej, / Kochając Cię, cóż jest dobrego, czego bym nie uczynił, / Kochając Cię samą miłością, Bramo Niebios? (ostatnia strofa wiersza bez tytułu (Je ne veux plus aimer que ma mère Marie…) Paula Verlaine'a ze zbioru Sagesse). [przypis edytorski]

Marienbad (niem.), ob. Mariańskie Łaźnie — miejscowość w Czechach, od XIX w. popularny kurort, słynny ze źródeł mineralnych. [przypis edytorski]

marienbadzki — przym. od Marienbad, dawnej, niemieckiej nazwy miejscowości w Czechach, popularnego kurortu, słynnego ze źródeł mineralnych (ob. Mariańskie Łaźnie). [przypis edytorski]

Marienkirche — gotycka bazylika w Gdańsku, wybudowana w 1346 r. [przypis edytorski]

Marieta — patrz: Kawalerskie gospodarstwo. [przypis edytorski]

Marie-Thérèse-Louise de Savoie-Carignan (1749–1792) — francuska arystokratka, żona Ludwika Aleksandra, księcia Lamballe, przyjaciółka Marii Antoniny, królowej Francji. [przypis edytorski]

Marii gród — Marienburg, Malbork. [przypis edytorski]

Marii miasto — Marienburg, Malbork. [przypis edytorski]

Marii — z uwagi na rytm należy czytać na trzy sylaby (Ma-ry-i). [przypis edytorski]

Marij — dziś popr. forma D.: Marii. [przypis edytorski]

Marij-gród — Marienburg, siedziba Zakonu Krzyżackiego, dziś Malbork. [przypis edytorski]

Marij Olgierdównéj — dziś popr. forma D.: Marii Olgierdówny. [przypis edytorski]

Marillac, Louis de (1573–1632) — francuski wojskowy, marszałek Francji, stracony za udział w spisku przeciw kardynałowi Richelieu. [przypis edytorski]

Marinetti, Filippo Tommaso (1876–1944) — włoski poeta, teoretyk i propagator futuryzmu. [przypis edytorski]

Marini a. Marino, Giambattista (1569–1625) — włoski poeta, główny przedstawiciel włoskiego baroku. [przypis edytorski]

Marion Delorme — dramat Victora Hugo z 1831 r. o kurtyzanie uwikłanej równocześnie w związki z oficerem nieświadomym jej niemoralnej przeszłości oraz z kochankiem z przeszłości. [przypis edytorski]

marionetka — lalka poruszana za pomocą sznurków. [przypis edytorski]

marionetka — lalka poruszana za pomocą sznurków; tu ogólnie: drewniana lalka. [przypis edytorski]

Marion — fr. imię żeńskie. [przypis edytorski]

Marion (pseud.), właśc. Cecylia Glücksman (1882–1932) — polska poetka i pisarka; autorka m.n. powieści Życie (1907?). [przypis edytorski]

Maritain, Jacques (1882–1973) — francuski filozof, teolog i myśliciel polityczny, zakonnik; początkowo uczeń Bergsona, po przejściu na katolicyzm w 1906 jeden z głównych kontynuatorów myśli Tomasza z Akwinu w XX w., przedstawiciel personalizmu chrześcijańskiego. [przypis edytorski]

marito amato (wł.) — ukochany mąż. [przypis edytorski]

Mariusz, Gajusz (157–86 p.n.e.) — łac. Gaius Marius, polityk rzymski okresu republikańskiego, wielokrotny konsul, dowódca wojskowy i reformator armii rzymskiej. [przypis edytorski]

Mariusz — Mariusz (Epikurejczyk) (ang. Marius the Epicurean), magnum opus Waltera Patera, powieść z czasów Marka Aureliusza, w której rozpatruje zagadnienia etyczne na tle przeciwieństwa epikureizmu i stoicyzmu. [red. WL]. [przypis edytorski]

Mariusz, właśc. Gajusz Mariusz (156–86 p.n.e.) — rzymski wódz i mąż stanu, przywódca stronnictwa ludowego (popularów), krewny Gajusza Juliusza Cezara; siedmiokrotny konsul, zwyciężył Jugurtę, Teutonów i Cymbrów, zreformował armię rzymską, m.in. dopuścił do służby wojskowej proletariuszy, wyposażając ich na koszt państwa i zapewniając im żołd, co nadało wojsku charakter zawodowy i silniej związało je z wodzem; jego konflikt z Lucjuszem Korneliuszem Sullą w 88 p.n.e., wkroczenie Sulli z wojskiem do Rzymu i wymordowanie przeciwników, a następnie zbrojne opanowanie miasta przez Cynnę i Mariusza i kolejne czystki zapoczątkowały serię wojen domowych, które ostatecznie doprowadziły do upadku systemu republikańskiego. [przypis edytorski]

Mariusz, właśc. Gajusz Mariusz (156–86 p.n.e.) — rzymski wódz i mąż stanu, przywódca stronnictwa ludowego (popularów), krewny Gajusza Juliusza Cezara; siedmiokrotny konsul, zwyciężył Jugurtę, Teutonów i Cymbrów, zreformował armię rzymską, m.in. dopuścił do służby wojskowej proletariuszy, wyposażając ich na koszt państwa i zapewniając im niewielki żołd, co nadało wojsku charakter zawodowy i silniej związało je z wodzem; jego konflikt z Lucjuszem Korneliuszem Sullą w 88 p.n.e., wkroczenie Sulli z wojskiem do Rzymu i wymordowanie przeciwników, a następnie zbrojne opanowanie miasta przez Cynnę i Mariusza i kolejne czystki zapoczątkowały serię wojen domowych, które ostatecznie doprowadziły do upadku systemu republikańskiego. [przypis edytorski]

Mariusz, właśc. Gajusz Mariusz (156–86 p.n.e.) — rzymski wódz i mąż stanu, przywódca stronnictwa ludowego (popularów), krewny Gajusza Juliusza Cezara; siedmiokrotny konsul, zwyciężył Jugurtę, Teutonów i Cymbrów, zreformował armię rzymską, m.in. dopuścił do służby wojskowej proletariuszy, wyposażając ich na koszt państwa i zapewniając im niewielki żołd, co nadało wojsku charakter zawodowy i silniej związało je z wodzem; jego konflikt z Lucjuszem Korneliuszem Sullą w 88 p.n.e., wkroczenie Sulli z wojskiem do Rzymu i wymordowanie przeciwników, a następnie zbrojne opanowanie miasta przez Cynnę i Mariusza i kolejne czystki zapoczątkowały serię wojen domowych, które ostatecznie doprowadziły do upadku systemu republikańskiego. [przypis edytorski]

Mariusz, właśc. Gajusz Mariusz (156–86 p.n.e.) — rzymski wódz i mąż stanu, przywódca stronnictwa ludowego (popularów), reformator armii rzymskiej, zwycięzca wielu wojen; na wygnaniu schronił się w ruinach Kartaginy. [przypis edytorski]