Przypisy

sól, rzecz koniecznej potrzeby — starano się w Polsce zaradzić temu dotkliwemu brakowi, poszukując usilnie soli na pozostałym terytorium, zwłaszcza od r. 1787; poszukiwaniom tym zawdzięczać należy odkrycie solanek ciechocińskich. [przypis redakcyjny]

sól suchydniowa — soli dostarczano szlachcie. [przypis redakcyjny]

sól temu, który nam tę rzecz pierwszej potrzeby tak nieludzko wydarł — wszystkie dawne polskie kopalnie i źródła soli w r. 1772 dostały się Austrii; ustało rozdawnictwo bezpłatne soli w pewne dni (sól suchedniowska, wydawana na Suche Dni), a cena podniosła się znacznie; w r. 1788 nastąpiło nagłe podrożenie (z 37 do 50 zł. pol. za cetnar w Warszawie w ciągu pięciu miesięcy) wskutek oddania wywozu soli do Polski kompanii handlowej pruskiej przez dyrekcję salin; od r. 1772 do 1789 Polska zapłaciła Austrii za sól bez mała 57 mil. zł. pol. [przypis redakcyjny]

sobaczy (z ukr.) — psi. [przypis redakcyjny]

sobaka (ukr.) — pies. [przypis redakcyjny]

sobić (daw.) — sposobić się; por. zasoby. [przypis redakcyjny]

sobić się (daw.) — przysposabiać. [przypis redakcyjny]

sobić się — sposobić się. [przypis redakcyjny]

sobie być radzi — zabawić się, weselić się wspólnie. [przypis redakcyjny]

sobie intus samemu canam (łac.-pl.) — śpiewać będę doma. [przypis redakcyjny]

sobór, który miał się niebawem zebrać w Rawennie — odbył się w r. 967, w obecności papieża Jana XIII i cesarza Ottona I. [przypis redakcyjny]

sobór — tu: zgromadzenie, zjazd. [przypis redakcyjny]

Sobolewskich nie ma (…) — Sobolewscy: ojciec, Ignacy, były sekretarz stanu do spraw Królestwa Polskiego, i synowie jego: Józef i Jerzy. [przypis redakcyjny]

sobo-słowienie (neol.) — rzecz. utworzony na wzór łac. monolog. [przypis redakcyjny]

Sobryn — roztropny król saraceński, w końcu na chrześcijańską wiarę nawrócony. [przypis redakcyjny]

sochaty — syberyjska nazwa łosia. [przypis redakcyjny]

Sochazy — zapewne: Choisy. [przypis redakcyjny]

socia (łac.) — pomoc. [przypis redakcyjny]

socjaliści — tzn. socjaliści ówcześni: fourierzyści we Francji i oweniści w Anglii (Przypis F. Engelsa do przekładu niemieckiego). [przypis redakcyjny]

socjusza — towarzysza. [przypis redakcyjny]

Soczewka — miejscowość, gdzie mieszkał dr Stanisław Markiewicz. [przypis redakcyjny]

Sodoma, Gomora — znajome przez swój grzech przeciwny naturze, który od pierwszego miasta wziął swoje nazwanie. [przypis redakcyjny]

Sofiówka — wspaniały park założony przez Szczęsnego Potockiego pod Humaniem dla jego żony Zofii (Sofii), Greczynki z pochodzenia. Opisał go Trembecki w poemacie Sofiówka (1806). [przypis redakcyjny]

sofista — tu: człowiek zręcznie, choć niezupełnie słusznie, rozumujący i dowodzący. [przypis redakcyjny]

Sofizmat — argument przekonywujący z pozoru, ale fałszywy w zasadzie. [przypis redakcyjny]

sofizmat — rozumowanie z rozmysłem zbudowane fałszywie, a pozornie wyglądające na poprawne. [przypis redakcyjny]

soireé (fr.) — wieczór; zabawa wieczorna, przyjęcie. [przypis redakcyjny]

sokoł i każdy ptak (…) foremną jaką czapeczkę nań włożysz — na sokoły i inne łowcze ptaki czapeczkę kładziono; odsłania ją się, kiedy potrzeba, tyle żeby [ptak] się za czym puścił. Te czapeczki bywały foremne, czyli piękne i kosztowne. [przypis redakcyjny]

sokolski dwór — budynek towarzystwa gimnastycznego „Sokół”, zresztą o szerszych ambicjach i osiągnięciach polityczno-wychowawczych; w Krakowie przy drodze w stronę Woli Justowskiej (dziś ul. J. Piłsudskiego). [przypis redakcyjny]

Sokrates poetów — „Byron Sokratesem jest poetów, umiał albowiem żywioł poetyczny w życie i w czyn wprowadzić z wiedzą tego, co czyni, a poparł to myślą, pieśnią, energią czynności swojej — owocem, przez nią otrzymanym, i śmiercią wreszcie. — Ecce poeta!” (Cyprian Kamil Norwid. O Juliuszu Słowackim. Kraków. Książnica naukowa i artystyczna. 1909. Lekcja pierwsza. Str. 15). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

sołdafon (ros.) — żołdak. [przypis redakcyjny]

sołdan (daw.) — sułtan. [przypis redakcyjny]

sołdatach — żołnierzach. [przypis redakcyjny]

sołhacy — straż przyboczna (łuczników sułtańskich). [przypis redakcyjny]

Sołtyk, Kajetan (1715–1788) — znany z dziwactw biskup krakowski. [przypis redakcyjny]

sołtys (z niem. Schultheiss) — naczelnik gminy. [przypis redakcyjny]

solenna wotywa — msza uroczysta, odprawiana w szczególnej intencji. [przypis redakcyjny]

solenniter (łac.) — usilnie. [przypis redakcyjny]

solenniter super Romanorum perniciem (łac.) — uroczyście zgubę Rzymian. [przypis redakcyjny]

solenny — uroczysty. [przypis redakcyjny]

Solima — miasto Jerozolima. [przypis redakcyjny]

Soliman — sułtan turecki, panował w Nicei; wypędzony stamtąd przez Krzyżowców, jeden z pierwszych bohaterów sarac. [przypis redakcyjny]

Solima (starop.) — Jerozolima. [przypis redakcyjny]

soluta sessio ad cras (łac.) — odroczono posiedzenie do jutra. [przypis redakcyjny]

soluta sessione (łac.) — po zamknięciu posiedzenia. [przypis redakcyjny]

solwować — rozpuścić, tj. odroczyć. [przypis redakcyjny]

solwowaniem — zawieszeniem, odroczeniem posiedzenia. [przypis redakcyjny]

solwowano tedy kołowanie (…) — przerwano więc obrady koła. [przypis redakcyjny]

somatyzm — cielesność. [przypis redakcyjny]

somnabulka (z łac.) — lunatyczka. [przypis redakcyjny]

somnambulizm — przypadłość chorobowa: poruszanie się i wykonywanie czynności w głębokim uśpieniu, stan ten nie pozostawia po przebudzeniu śladów w świadomości. [przypis redakcyjny]

somnambulizm (z fr.) — najgłębsze stadium hipnozy, w którym uśpiony jest bezwzględnie posłuszny rozkazom hipnotyzera. [przypis redakcyjny]

sonat anagrammatice (łac.) — brzmi przez przestawienie liter (Michael). [przypis redakcyjny]

sonata — utwór muzyczny o swoistych zasadach kompozycyjnych, złożony z kilku (3–4) kontrastujących z sobą części. Do najsłynniejszych należą właśnie sonaty Ludwika Beethovena (1770–1820). [przypis redakcyjny]

Sonna — rzeka Saona, dopływ Rodanu. [przypis redakcyjny]

sophisma figurae dictionis — sofizmat ten nazywa się po grecku σχήμα λέξεως; Trentowski nazwał go „przeklecią” i dał taki łatwy do spamiętania przykład: „Kant nie był Arystotolesem; Arystoteles był filozofem; Kant przeto nie był filozofem”. Tu przymiot (filozof) zmieszano z rzeczą (osobą Arystotelesa) i popełniono „zdradnik” (Myślini II, 385). Jest to również odmiana mylnika, zwanego quaternio terminorum […]. [przypis redakcyjny]

sophisma figurae dictionis — sofizmat ten nazywa się po grecku σχήμα λέξεως. Trentowski nazwał go „przeklecią” i dał taki łatwy do spamiętania przykład: „Kant nie był Arystotelesem; Arystoteles był filozofem; Kant przeto nie był filozofem”. Tu przymiot (filozof) zmieszano z rzeczą (osobą Arystotelesa) i popełniono „zdradnik” (Myślini II, 385). Jest to również odmiana mylnika, zwanego quaternio terminorum […]. [przypis redakcyjny]

Sorbona — uniwersytet paryski, założony w 1253 r. przez Roberta de Sorbon; znajduje się w dzielnicy łacińskiej. [przypis redakcyjny]

Sormosedya — hrabstwo Somerset w Anglii. [przypis redakcyjny]

sorom — rus. srom, czyli wstyd. [przypis redakcyjny]

Sorr. — Sorrento, tu: Delfina Potocka. [przypis redakcyjny]

sors — los. [przypis redakcyjny]

sortem (łac.) — cząstkę. [przypis redakcyjny]

soryska wiedma (wł. oryg. la fata di Soria) — wiedma syryjska, w której zamku Mandrykard dostał Hektorowej zbroi (Bojardo, Księga III Pieśń I, 2). [przypis redakcyjny]

sośnia (daw.) — sosna. [przypis redakcyjny]

sośnia (starop. forma) — sosna. [przypis redakcyjny]

sosjeta (z fr.) — towarzystwo. [przypis redakcyjny]

sosny z nadbrzezia Pilicy — sławne masztowe sosny z lasów nadpilickich. [przypis redakcyjny]

soszki a. sochy (lm) — dwie żerdzie złożone na krzyż. [przypis redakcyjny]

Soter — Zbawca. [przypis redakcyjny]

sou (fr.) — daw. drobna moneta fr. (dwudziesta część franka). [przypis redakcyjny]

soupe au riz (fr.) — zupa z ryżu. [przypis redakcyjny]

sous-bande (fr.) — pod opaską. [przypis redakcyjny]

Souvenirs, impressions, pensées et paysages pendant un voyage en Orient (fr.) — Wspomnienia, wrażenia, myśli i krajobrazy podczas podróży na Wschód. [przypis redakcyjny]

sowę zadąć (daw., pot.) — sposępnieć. [przypis redakcyjny]

sowicie — obficie, bogato, dużo. [przypis redakcyjny]

sowię — młode sowy. [przypis redakcyjny]

sowiet (ros.) — rada. [przypis redakcyjny]

sowite — obfite. [przypis redakcyjny]

sowite poczty — podwójną liczbę żołnierzy. [przypis redakcyjny]

sowity (daw.) — suty, obfity. [przypis redakcyjny]

sowity — obfity. [przypis redakcyjny]

sowity — obfity, tu: podwójny. [przypis redakcyjny]

sowity obojczyk — podwójny. [przypis redakcyjny]

sowity poczet — składający się z dwóch szeregowych, bez towarzysza. [przypis redakcyjny]

sowity — podwójny, suty. [przypis redakcyjny]

Sowy do Aten (nieść) — przysłowie na oznaczenie zbytecznej i niepotrzebnej czynności: w Atenach na pomnikach i monetach pełno było sów, ptaków bogini Ateny, opiekunki miasta. [przypis redakcyjny]

spada lampa światów — Słońce zachodzi za górę Czatyrdah. [przypis redakcyjny]

spadłszy z etatu — utraciwszy stałą posadę. [przypis redakcyjny]

spalił ktoś kościół w Efezie Dianie — mowa o Herostratesie, za swój wyczyn skazanym (nieskutecznie) na wieczne zapomnienie. [przypis redakcyjny]

spaniały — dziś: wspaniały. [przypis redakcyjny]

sparsim (łac.) — osobno, oddzielnie. [przypis redakcyjny]

sparsim (łac.) — osobno. [przypis redakcyjny]

Spartanki — mieszkanki starożytnej Sparty; stały się symbolem surowych obyczajów, niezłomności i hartu. [przypis redakcyjny]

sparta — tu: wydział, praca. [przypis redakcyjny]

sparznie (daw.) — odpadnie. [przypis redakcyjny]

spar (z niem. die Sparre) — drążek, na którym znajduje się wabik, tj. ptak wabiący. [przypis redakcyjny]

sparzyć — tu: ustrzelić. [przypis redakcyjny]

spaść z etatu — tu: podupaść. [przypis redakcyjny]

spasajtes (z ukr.) — ratujcie się. [przypis redakcyjny]