Przypisy

Habet! — Dostał! trafiony! Wykrzyknik ten wydawano na widok zapaśnika, gdy w cyrku otrzymał cios ostateczny. [przypis redakcyjny]

habetis legem et prophetas (łac.) — macie prawo i proroków. Król zmieszał dwa miejsca Pisma św. i utworzył jakiś niby cytat, który mu tu był potrzebny: Habent Moysen et prophetas (Łk. 16, 29) i Nolite putare, quoniam veni solvere legem, aut prophetas (Mt. 5, 17). [przypis redakcyjny]

Habt ach! — wiersz, pisany do p. Adama Chmiela [historyka sztuki, żyjącego w latach 1865–1934 — red. WL.] w lecie 1905 z Bad-Hall [uzdrowiska w Austrii — red. WL.] pod wrażeniem ewakuacji Wawelu; drukowany częściowo w warszawskim piśmie „Świat”. [W 1905 r. wojska Austriackie opuściły Wawel, w którym wcześniej stacjonowały — red. WL.] [przypis redakcyjny]

Hadersleben — Haderslev, miasto w płd.-zach. Danii, na płn. od Apenrade. [przypis redakcyjny]

hadki (z białorus.) — wstrętny, przykry, obrzydliwy. [przypis redakcyjny]

hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie. [przypis redakcyjny]

Had there (…) times — Gdyby nie było innej nauki niż ta, która jest w naszych szkołach publicznych, Anglja byłaby dotąd tem, czem była w czasach feodalnych. [przypis redakcyjny]

Hadżi Loja — dowódca powstańców bośniackich walczących z austriackimi okupantami, proklamował „świętą wojnę” muzułmanów przeciw Austrii. [przypis redakcyjny]

haeredissa (łac.) — dziedziczka. [przypis redakcyjny]

haeredissam (łac. forma B.) — dziedziczkę. [przypis redakcyjny]

haeret in pectore (łac.) — tkwi w sercu. [przypis redakcyjny]

haeret lateri letalis arundo (łac.) — tkwi w boku śmiertelna strzała. [przypis redakcyjny]

haeret — tkwi. [przypis redakcyjny]

haf (z isl.) — port. [przypis redakcyjny]

Hajb (dialekt niem.-szwajc.) — określenie pogardliwe, odpowiadające polskiemu: chamidło. [przypis redakcyjny]

hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbójnik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]

hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]

hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]

hajduk — służący ubrany na wzór piechoty węgierskiej. Ochocki, po opisaniu bardzo dokładnym ubioru hajduków, dodaje: „Na hajduka dobrze zrobić odzienie było wielkim kunsztem; dobierano zwykle na nich jak najlepiej zbudowanych ludzi. [W kościele] hajduk trzymał przy panu pałasz, kiedy nie było wielkiego festu, w uroczyste bowiem dni wszyscy szli do kościoła przy pałaszach”. (J. D. Ochocki, Pamiętnik, Wilno 1857, t. I, s. 96–97). [przypis redakcyjny]

hajduk (węg.) — w wojsku polskim XVI i XVII w. szeregowiec piechoty węgierskiej, z czasem służba nadworna ubrana z węgierska; tu: w znaczeniu przenośnym. [przypis redakcyjny]

hajduk — zbrojny służący, lokaj. [przypis redakcyjny]

hajduk (z węg.) — chłopiec usługujący, pachołek ubrany w specjalny, obcisły strój kroju węgierskiego. [przypis redakcyjny]

hajduk (z węg.) — lokaj. [przypis redakcyjny]

hajduk (z węg.) — żołnierz tzw. piechoty węgierskiej, straż piesza. [przypis redakcyjny]

hajwo (daw.) — tu! (na psa). [przypis redakcyjny]

haki — tu: skały. [przypis redakcyjny]

hakownica — działo ręczne, mocowane za pomocą haka. [przypis redakcyjny]

hakownica — gatunek dużej strzelby. [przypis redakcyjny]

hakownica — strzelba długa, osadzona na klocu drewnianym. [przypis redakcyjny]

hałasić (daw.) — napadać. [przypis redakcyjny]

hałastra — pospólstwo, gawiedź, pierwotnie nazwa „allahujących” Tatarów. [przypis redakcyjny]

hałłakować — wydawać dzikie okrzyki bojowe, wzywać Allaha. [przypis redakcyjny]

hałun — ałun. [przypis redakcyjny]

halabarda — broń: na długim drzewcu osadzony grot z siekierą. [przypis redakcyjny]

Hale Centralne — ogromne pawilony, w których odbywała się sprzedaż produktów żywnościowych. [przypis redakcyjny]

Halina, Kajetan — widocznie postacie z powieści pisanej przez Wandę, której wątek zmieniała snać dalej Narcyza. [przypis redakcyjny]

halizna — goła, odkryta przestrzeń. [przypis redakcyjny]

Haller, Albrecht von (1708–1777) — znakomity przyrodnik, anatom i fizjolog niemiecki rodem ze Szwajcarii, był także niepospolitym na swój czas poetą filozoficznym, zajmującym się pod wpływem poetów i moralistów angielskich oraz Leibniza, najwyższymi zagadnieniami człowieka. Wspomniany przez Kanta wspaniały wiersz o Wieczności, obudził także głębokie wzruszenie w młodocianej duszy Kazimierza Brodzińskiego. [przypis redakcyjny]

halny orkan — gwałtowny, niszczący wicher, wiejący okresami z gór w doliny. [przypis redakcyjny]

Halszka — Elżbieta Gonzaga, żona Gwidobalda I, księcia Urbinu. [przypis redakcyjny]

halsztuk — zawiązanie na szyję. [przypis redakcyjny]

halt (z niem.) — stój! [przypis redakcyjny]

halucynacja — wizja, zwid, omam wzrokowy. [przypis redakcyjny]

haman (gwar.) — olbrzym. [przypis redakcyjny]

Hamlet — książę Jutlandii z V w. unieśmiertelniony tragedią Shakespeare'a. [przypis redakcyjny]

Hamlet — tytułowy bohater tragedii Szekspira: królewicz duński, którego duch zamordowanego ojca wzywa do zemsty na swym zabójcy, stryju Hamleta; podczas rozmowy z matką w jej komnacie Hamlet, biorąc podsłuchującego za zasłoną dworaka Poloniusza za swego znienawidzonego stryja, przez płótno przeszył go szpadą, szydząc, że zabija szczura (Hamlet, akt III, scena 4). [przypis redakcyjny]

hańby posiadania… brody — dziecko krzyczało, gdyż wierzyło, że dziewczynce pocałowanej przez mężczyznę, wyrośnie broda. [przypis redakcyjny]

Hanc (…) famem — Owidiusz, Przemiany, VIII, 809–812. [przypis redakcyjny]

hanc ideam (łac.) — tego sposobu. [przypis redakcyjny]

hanc suscipere provinciam (łac.) — podjąć się tego obowiązku. [przypis redakcyjny]

handel (starop.) — [tu:] towar, przymioty. [przypis redakcyjny]

handel z Rosją — towary włókiennicze produkowane w Królestwie przeznaczone były przeważnie na eksport do Rosji, jako zbyt drogie dla szerokich rzesz konsumentów polskich. Dla zaspokojenia ich potrzeb rzeczywiście importowano z Rosji tanie tkaniny. [przypis redakcyjny]

handgryf (z niem.) — chwyt przy robieniu bronią. [przypis redakcyjny]

handżar a. kindżał — nóż, sztylet, używany często do dobijania rannego przeciwnika. [przypis redakcyjny]

haniebnie buchasty — bardzo szeroki. [przypis redakcyjny]

Hanna Spinkowa — córka Anny Kobylińskiej, 2. voto Bzickiej (por. fr. II 28), zmarła między kwietniem 1570 a czerwcem 1572. [przypis redakcyjny]

Hannibal (247–183 p.n.e.) — wódz kartagiński. [przypis redakcyjny]

Hannibal (247–189 p.n.e.) — wódz wojsk Kartaginy podczas II wojny punickiej 218–201 p.n.e., zaatakował Italię od północy, przeprawę przez Alpy przypłacił utratą słoni bojowych, po latach walk w Italii i Afryce ostatecznie pokonany przez Scypiona zwanego Afrykańskim. [przypis redakcyjny]

hanszlaki (starop.) — [forma N.lm:] drogami, sposoby. [przypis redakcyjny]

hanszlaki (starop.) — zabiegi [tu: forma N.lm, dzis: hanszlakami, zabiegami; red. WL]. [przypis redakcyjny]

hanszlak (starop.) — fortel, wybieg. [przypis redakcyjny]

hanszlak (starop.) — sposób, środek. [przypis redakcyjny]

Hanyżek — wódka anyżówka. [przypis redakcyjny]

hapencucyk — wyraz nie znany słownikom: oszust. [przypis redakcyjny]

haracz — danina. [przypis redakcyjny]

haracz (z tur.) — danina, opłata. [przypis redakcyjny]

haramża — czerń, motłoch. [przypis redakcyjny]

haramża (daw., reg.) — czerń, motłoch. [przypis redakcyjny]

haramża (daw., reg.) — zgraja, czerń. [przypis redakcyjny]

haramza (daw.) — czerń, motłoch. [przypis redakcyjny]

haranga (z fr. harangue: przemowa) — uroczyste przemówienie. [przypis redakcyjny]

harapnik — bicz z krótkiem trzonkiem. [przypis redakcyjny]

harbuz (daw., gw.) — arbuz, przenośnie: odmowa, rekuza, odrzucenie starającego się [o rękę panny; red. WL]. [przypis redakcyjny]

harbuz — dziś popr.: arbuz. [przypis redakcyjny]

harbuzy (gwar.) — głupcy (Słownik gwar Jana Karłowicza cytuje tu Orzeszkową jako źródło). [przypis redakcyjny]

harcap — warkocz noszony w XVIII w. przez żołnierzy dla ochrony karku przed uderzeniem. [przypis redakcyjny]

harcopf (lub harcap, z niem.) — warkocz przy peruce. [przypis redakcyjny]

harcować — [tu:] dokuczać. [przypis redakcyjny]

harcowniki (starop.) — podjazdy. [przypis redakcyjny]

harcownik (starop.) — idący z kim do boju. [przypis redakcyjny]

harcownik — żołnierz biorący udział w harcach, tzn. przed bitwą staczający z przeciwnikiem pojedynczą walkę. [przypis redakcyjny]

harcują (starop.) — [tu:] zwijają się. [przypis redakcyjny]

harcuje (starop.) — na targ wystawia. [przypis redakcyjny]

hardego członki Marsyjasza rad dobywałeś żywe z ich pokrowca — Marsjasz spodziewał się swoją grą na flecie przewyższyć grę Apollina. W tym zakładzie stracił nie tylko nagrodę zwycięstwa, ale i swoją skórę. [przypis redakcyjny]

harde książę — Ryszard Kamino, który grając w szachy, zabity był zdradą w roku 1312. [przypis redakcyjny]

hardość — wyniosłość, zuchwałość. [przypis redakcyjny]

hardy — dumny. [przypis redakcyjny]

Hardy, Thomas (1840–1928) — powieściopisarz angielski ze starszego pokolenia, przedstawiciel szkoły naturalistycznej i mistrz tzw. z niemiecka Heimatkunst, czerpiący swe tematy przeważnie z motywów zetknięcia się mieszkańców wsi z wyższą kulturą miejską. Z jego dawniejszych powieści najwybitniejsza Far from the Madding Crowd (1874), z nowszych A Laodicean; or The Castle of the De Stancys (1880), Jude the obscure 1895) i inne. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

hardzie nie każ — nie zachowuj się (a. nie wypowiadaj się, por. kazać: mówić) hardo (tj. wyniośle, butnie). [przypis redakcyjny]

hardzi miedzy prostaki — dumni między prostakami. [przypis redakcyjny]

Haremo kapai — Gražiame sodne tarp morvamedžių ir išbėgusių popelių stovi Chanų ir Sultonų, jųjų žmonų ir giminių karstai iš baltojo marmoro… Arti tos vietos dviejose trobose guli sumesti be tvarkos grabai; kitados jų būta gražiai papuoštų, šiandien kiokso nuogos lentos ir juodos skaros. [przypis redakcyjny]

harem — wyraz arabskiego pochodzenia, oznacza u Turków i Tatarów mieszkanie niewiast, niedostępne dla nikogo obcego. [przypis redakcyjny]

Harmonią jego myśli — Tu czegoś brakuje; trzeba się domyśleć: jest (harmonią jego myśli). Zdaje się, że Wacław odczuwa telepatycznie chwilę mordowania Marii (Pisk gołębia pod dziobem jastrzębi). [przypis redakcyjny]

Harmonie — tytuł zbiorku poezyj Lamartine'a. [przypis redakcyjny]

harmonijka fizyczna — mowa tu raczej o harmonijce chemicznej (płomień wodoru w rurce powodujący dźwięki). [przypis redakcyjny]

harnasze — pancerzy gatunek. [harnasze skrzypią:] To znaczy, że się do pojedynku sposobią. [przypis redakcyjny]

harny (gw.) — dumny, zuchwały. [przypis redakcyjny]

harować (starop.) — układać, wprawiać [szkapy, konie]. [przypis redakcyjny]

Harpalice — królewna tracka, pobiła syna Achillesa, Neoptolema, i wypędziła go z Tracji. [przypis redakcyjny]

Harpie — skrzydlate potwory, ptaki z głową niewieścią. [przypis redakcyjny]