Przypisy

aba (hebr.) — tata, ojciec. [przypis edytorski]

Adonai a. Adonaj (hebr.) — Pan; określenie biblijnego Boga z powodów religijnych używane w judaizmie zamiast właściwego imienia: Jahwe. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.; z hebr. Adonai: Pan) — piękny młodzieniec, ulubieniec Afrodyty; w staroż. Grecji obdarzany czcią boską, stał się obiektem kultu religijnego. [przypis edytorski]

al chet (hebr.) — „Za grzech”. Początkowy fragment modlitwy porannej. [przypis edytorski]

alef (hebr.) — pierwsza litera alfabetu hebrajskiego, wymawiana jako głoska a lub e. [przypis edytorski]

alleluja (z hebr.) — chwała Panu; słowo używane w Biblii Starego i Nowego Testamentu oraz modlitwach judaizmu i chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

amen (z hebr.) — tak, zaiste; niech się stanie; w judaizmie i chrześcijaństwie formuła uroczystego potwierdzenia i zgody. [przypis edytorski]

anioł Michał właśc. archanioł Michał (z hebr. Mika'el, dosł.: któż jak Bóg) — występuje w religiach żydowskiej, chrześcijańskiej oraz w Islamie. W tradycji judaistycznej jest jednym z siedmiu aniołów wyższego rzędu. Ochraniał Izrael (Dn 10,12–14); spierał się z szatanem o ciało Mojżesza (Jud 1,9). [przypis edytorski]

archanioł Michał (z hebr. Mika'el, dosł.: któż jak Bóg) — występuje w religiach żydowskiej, chrześcijańskiej oraz w Islamie. W tradycji judaistycznej jest jednym z siedmiu aniołów wyższego rzędu. Ochraniał Izrael (Dn 10,12–14); spierał się z szatanem o ciało Mojżesza (Jud 1,9). [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (z hebr. Astoreth) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Aw (hebr.) — piąty miesiąc kalendarza żydowskiego, przypadający w lipcu i sierpniu. W dziewiątym dniu miesiąca Aw obchodzone jest święto Tisza b'Aw, rocznica zburzenia Świątyni jerozolimskiej. [przypis edytorski]

bejt właśc. bet lub wet (hebr.) — druga litera alfabetu hebrajskiego, wymawiana jako głoska b lub w. [przypis edytorski]

Belial (z hebr.) — jedno z imion diabła. [przypis edytorski]

Bereszit (hebr.) — Księga Rodzaju; pierwsza księga Pięcioksięgu Mojżeszowego. [przypis edytorski]

bima (hebr.) — podest z pulpitem usytuowany w centralnej części synagogi. [przypis edytorski]

błogosławieństwo szeechajanu (z hebr. szeechajanu: że dożyłem) — krótka modlitwa, odmawiana na rozpoczęcie ważniejszych świąt, w której dziękuje się Bogu, że pozwolił nam dożyć tego dnia. [przypis edytorski]

cadyk (z hebr. dosł.: sprawiedliwy) — Żydzi zazwyczaj nazywają tak słynnych rabinów, uczonych, bogobojnych mężów słynących ze sprawiedliwości, dobroci i pobożności; także: charyzmatyczny przywódca duchowy chasydów. [przypis edytorski]

cadyk (z hebr. dosł.: sprawiedliwy) — Żydzi zazwyczaj nazywają tak słynnych rabinów, uczonych, bogobojnych mężów słynących ze sprawiedliwości, dobroci i pobożności; także: charyzmatyczny przywódca duchowy chasydów; zwolennicy chasydów wierzyli m.in. w moc czynienia cudów przez cadyków. [przypis edytorski]

Chabert Zereh Aur Bocher (hebr.) — dosł.: związek wychowanków zorzy porannej. [przypis edytorski]

Chabrat Zereh Aur Bocher (hebr.) — dosł.: związek wychowanków zorzy porannej. [przypis edytorski]

chacham (hebr.) — mędrzec. [przypis edytorski]

chasyd (z hebr. chasid: pobożny) — wyznawca chasydyzmu, pobożnościowego ruchu o charakterze mistycznym w judaizmie, powstałego w XVIII w. na płd.-wsch. terenach Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]

cheder (hebr.) — religijna elementarna szkoła żydowska; dawniej uczęszczali tam chłopcy od 3 lub 5 roku życia do Bar Micwy; obecnie rodzaj szkółki niedzielnej również dla dziewcząt. [przypis edytorski]

cheder (z hebr. dosł: pokój, izba) — religijna elementarna szkoła żydowska; daw. uczęszczali tam chłopcy od 5 (lub niekiedy już od 3 roku życia) do bar micwy (tj. urządzanej w dniu 13. urodzin uroczystości osiągnięcia pełnoletności), ucząc się języka hebrajskiego, modlitw oraz tłumaczenia Tory i Talmudu; obecnie rodzaj szkółki niedzielnej również dla dziewcząt. [przypis edytorski]

cherubinek (z hebr.) — aniołek, bardziej przypominający puttę (anioła przedstawianego w formie pucołowatego dziecka) niż Cherubina. [przypis edytorski]

cherubini (z hebr. cherubim: silni) — w tradycji judaistycznej i chrześcijańskiej istoty nadprzyrodzone, stojące wysoko w hierarchii bytów, znajdujące się w bezpośredniej bliskości Boga; tu również: żartobliwe nawiązanie do nazwiska Cherubiniego, wielbiciela talentu Marii Szymanowskiej. [przypis edytorski]

Cherubin (z hebr.) — istota z jednego z wyższych chórów anielskich. [przypis edytorski]

cycele cyces (jid.) a. cicit (hebr.) — element religijnego stroju żydowskiego; określa się tak zarówno frędzle przywiązywane do czterech rogów talitu/tałesu (chusty modlitewnej) zgodnie z zaleceniami Boga w Księdze Liczb (Lb 15, 38–40), jak również prostokątną chustę z otworem na głowę i frędzlami, która jest rodzajem stroju codziennego, tzw. talit katan (hebr.) a. tałes kutn (jid.). [przypis edytorski]

cyces (jid.) a. cicit (hebr.) — element religijnego stroju żydowskiego; określa się tak zarówno frędzle przywiązywane do czterech rogów talitu/tałesu (chusty modlitewnej) zgodnie z zaleceniami Boga w Księdze Liczb (Lb 15,38–40), jak również prostokątną chustę z otworem na głowę i frędzlami, która jest rodzajem stroju codziennego, tzw. talit katan (hebr.) a. tałes kutn (jid.). [przypis edytorski]

cyces (jid.) a. cicit (hebr.) — element religijnego stroju żydowskiego; określa się tak zarówno frędzle, zgodnie z zaleceniami Boga, przywiązywane do czterech rogów talitu/tałesu (chusty modlitewnej) (Lb 15,38–40), jak również prostokątną chustę z otworem na głowę i frędzlami, która jest rodzajem stroju codziennego, zwaną również talit katan (hebr.) a. tałes kutn (jid.). [przypis edytorski]

Dawid, Dawid, melech Israel (hebr.) — Dawid, Dawid, król Izraela. [przypis edytorski]

denar a. zuz (hebr.) — srebrna moneta rzymska bita od III w. p.n.e.; jej ciężar i zawartość srebra zmieniały się. Z czasem określenie denar zaczęto używać jako uniwersalne i oznaczało monetę, niekoniecznie srebrną. [przypis edytorski]

Eden (hebr.) — biblijny rajski ogród, miejsce pierwotnej szczęśliwości. [przypis edytorski]

Eli-Eli-lama sabachtani (z hebr.) — Boże, mój Boże, czemuś mnie opuścił; słowa, które miał wypowiedzieć Jezus z Nazaretu przed śmiercią na krzyżu. [przypis edytorski]

Elohim (hebr.) — Bóg. [przypis edytorski]

Erec Israel a. Erec Jisrael (hebr.) — Ziemia Izraela, również Ziemia Obiecana. Ziemia obiecana Żydom przez Boga wg Biblii. [przypis edytorski]

Erec Izrael (hebr.) — ziemia Izraela. [przypis edytorski]

Erec Izrael (hebr.) — Ziemia Izrael. [przypis edytorski]

Erec (z hebr. Erec Israel) — Ziemia Izraela; biblijna nazwa Palestyny. [przypis edytorski]

gan (hebr.) — przedszkole. [przypis edytorski]

gedilim właśc. gidilim (hebr.) — frędzel; również cyces a. cicit. [przypis edytorski]

gehenna (gehenom) (hebr.) — piekło. [przypis edytorski]

Gehenna (hebr.) — piekło. [przypis edytorski]

gibborim (hebr.) — bohaterowie; mocarni. [przypis edytorski]

hesped (hebr.) — żałobna przemowa pochwalna w tradycji żydowskiej; jedna z micw halachicznych. [przypis edytorski]

hewra (z hebr., gw. miejska) — towarzystwo, paczka; banda, zgraja; pierwotnie: pobożne bractwo. [przypis edytorski]

Hosanna! (hebr.) — dosł. zbawże; potem okrzyk na cześć Boga i Chrystusa. [przypis edytorski]

hosanna (z hebr.) — chwała na wysokości. [przypis edytorski]

hosanna (z hebr.) — słowo oznaczające radość i uwielbienie dla Boga, występujące w Biblii, zarówno w Starym jak i w Nowym Testamencie oraz modlitwach i tekstach religijnych judaizmu i chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

kabab (hebr.) — kebab, bliskowschodnia potrawa z pieczonego na rożnie mięsa, szaszłyk; w kuchni tureckiej: potrawa ze skrawków mięsa odkrawanych z baraniny na rożnie, podawanych z surówką. [przypis edytorski]

kahał (z hebr. kehilla) — żydowska gmina zajmująca się m.in. religią, pomocą społeczną i sądownictwem. [przypis edytorski]

kibuc (hebr.) — zebranie, zgromadzenie. W Palestynie nazywano tak osiedla, które zakładali osadnicy żydowscy o sympatiach socjalistycznych. W osiedlach tych dorośli pracowali na rzecz całej wspólnoty, a ich ich dzieci wychowywały się razem. [przypis edytorski]

kiszuf (hebr.) — czary. [przypis edytorski]

Kitwe hakodesz (hebr.) — Pismo Święte. [przypis edytorski]

kohen (hebr.) — kapłan wywodzący się z rodu Aarona (brata Mojżesza), z pokolenia Lewiego; funkcja dziedziczona z ojca na syna. [przypis edytorski]

koszer, koszerny (z hebr. dosł.: właściwy) — określenie rodzajów pokarmów dozwolonych do spożycia przez prawo żydowskie (halachę) oraz warunków, w jakich powinny być przechowywane i spożywane; zasady te wywodzą się z Tory, zostały uściślone w Talmudzie. [przypis edytorski]

Lagbomer (hebr.) — właśc. Lag Ba-Omer, Dzień Liczenia Omeru, radosne święto żydowskie przypadające 33 dni po święcie Pesach. [przypis edytorski]

Lejl Szimurim (hebr.) — noc czuwania, pierwsza noc święta Paschy. [przypis edytorski]

Le szana habaa be Jeruszalaim (hebr.) — dosł.: w przyszłym roku w Jerozolimie; życzenia, jakie tradycyjnie składają sobie wyznawcy judaizmu podczas sederu, tj. uroczystej wieczerzy w Święto Pesach (Paschy). [przypis edytorski]

Lewiatan (z hebr.) — starotestamentowy potwór morski. [przypis edytorski]

liszuo secho kiwisi adoszem (hebr.) — pomocy Twojej oczekuję, Panie. [przypis edytorski]

Mechpela a. Machpela a. Makpela (hebr.) — jaskinia znajdująca się na terenie miasta Hebron. Zgodnie z przekazem biblijnym Abraham zakupił ją, wraz z okoliczną ziemią, by pochować w niej swoją zmarłą żonę Sarę (Rdz 23,17–19). Następnie w tej samej jaskini pochowano zmarłego Abrahama (Rdz 25,9), jego syna Izaaka wraz z żoną Rebeką oraz Jakuba i jego żonę Leę (Rdz 49,31–33). [przypis edytorski]

Mefistofeles (z hebr.) — popularne w literaturze imię diabła. [przypis edytorski]

Megilat Ester (hebr.) — Księga Estery; jedna z ksiąg Biblii. [przypis edytorski]

menora (hebr.) — siedmioramienny ozdobny kandelabr i symbol Izraela. Menora jest jednym z najstarszych symboli religii żydowskiej. Początkowo używana przez Żydów w Przybytku Mojżeszowym przed Arką Przymierza i w Świątyni Jerozolimskiej. Symbolizuje ona krzew gorejący, który Mojżesz zobaczył na górze Synaj. Pierwsza (i przez długi czas jedyna) menora została wykonana dokładnie według instrukcji Mojżesza zapisanych w Księdze Wyjścia (Wj 25,31–40). [przypis edytorski]

meszumed (hebr.) — przechrzta. [przypis edytorski]

mezyza właśc. mezuza (z hebr. dosł: odrzwia) — schowany w niewielkim pojemniku kawałek pergaminu z zapisem dwóch fragmentów z Księgi Powtórzonego Prawa (6,4–9; 11,13–21), zwyczajowo umieszczany w futrynie drzwi domu żydowskiego; wchodzący do domu z szacunkiem dotykali ręką mezuzy. [przypis edytorski]

mojde ani (hebr.) — dosł. „Dziękuję”, pierwsze słowa modlitwy wypowiadanej zaraz po przebudzeniu. [przypis edytorski]

nabi (z hebr.) — mówca, prorok. [przypis edytorski]

nibuł pe (z hebr.) — opowiadania niemoralne. [przypis edytorski]

Ohel Moed (hebr.) — zwany także Przybytkiem Mojżeszowym; skonstruowana na polecenie Mojżesza w czasie wędrówki Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej pod górą Synaj, przenośna świątynia. Przełożonym przybytku był arcykapłan. Ohel Moed towarzyszył Izraelitom w wędrówce po pustyni i w podboju Kanaanu oraz w dalszych wędrówkach. Ostatecznie został złożony w zbudowanej przez Salomona Świątyni Jerozolimskiej. W Biblii hebrajskiej brak wzmianek o losach Ohel Moedu po zdobyciu i zburzeniu Jerozolimy przez Babilończyków w roku 586 p.n.e. [przypis edytorski]

On (hebr.) — gr. Heliopolis, stolica 13. nomu Dolnego Egiptu, ok. 20 km na północ od Memfis. [przypis edytorski]

pardes (hebr.) — sad, ogród (także rajski). [przypis edytorski]

Pojale Syjon, właśc. Poalej Syjon (z hebr. פועלי ציון: Robotnicy Syjonu) — lewicowa partia, istniejąca w latach 1906–1950, zrzeszająca Żydów o poglądach syjonistycznych. Pełna nazwa partii to Jidisze Socjalistisz-Demokratisze Arbeter Partaj „Poalej Cion”: Żydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza „Poalej Syjon”. [przypis edytorski]

rabbi, rabin (z hebr. rabbi: mój nauczyciel, mój mistrz) — znawca Tory i Talmudu; funkcja religijna w judaizmie; przywódca lokalnej gminy wyznaniowej. [przypis edytorski]

rabboni! ( hebr.) — mistrzu! [przypis edytorski]

rebe (z hebr. rabbi: nauczyciel, mistrz) — tu: mędrzec. [przypis edytorski]

Sądny Dzień (z hebr. Jom Kipur: Dzień Pojednania, Dzień Pokuty; z jid. Jonkiper) — jedno z najważniejszych religijnych świąt żydowskich, w kalendarzu żydowskim nazywany Sobotą Sobót i Szabatem Szabatów, przypadające na dziesiąty dzień miesiąca tiszri (wrzesień-październik). W trakcie Jom Kippur dokonuje się ostateczne rozliczenie win, za które pokutowało się przez ostatnie 10 dni od Rosz ha-Szana, oraz ich wybaczenie. W czasie święta należy zachować post ścisły (to jedyny nakazany przez Torę post). [przypis edytorski]

sefira (hebr.) — lm: sefirot; termin z kabały: jedna z dziesięciu emanacji boskiego światła, kolejnych dziesięć sefirot ma odzwierciedlać stopnie poznania nieskończonego i niepoznanego Boga przez skończone i ograniczone stworzenie, a także symbolizować aspekty a. moce Boga, przejawiające się w jego dziele: stworzeniu, poprzez które dokonuje się jego objawienie. [przypis edytorski]

selah (hebr.) — słowo o nieznanej etymologii i niepewnym znaczeniu, występujące kilkadziesiąt razy w hebrajskich księgach biblijnych, niemal wyłącznie w Psalmach, prawie zawsze na końcu wersu; prawdopodobnie stanowiło wskazówkę dla wykonujących; wykorzystał je w podobny sposób Friedrich Nietzsche (1844–1900) w książce Tako rzecze Zaratustra (pieśń pielgrzyma i cienia w części Wśród cór pustyni). [przypis edytorski]

Sephir Jezirah, właśc. Sefer Jecira (hebr.) — Księga Stworzenia; starożytny żydowski traktat dotyczący stworzenia świata, jeden z pierwszych tekstów żydowskiego mistycyzmu, powstała w 2. poł. II w. n.e. lub 1. poł. III w. n.e., prawdopodobnie w Aleksandrii. [przypis edytorski]

Sitra Achra (hebr.) — dosł. druga strona, a oznacza siły zła. [przypis edytorski]

syder (hebr.) — modlitewnik. [przypis edytorski]

syder, właśc. sidur (z hebr. siddur: porządek) — zbiór modlitw codziennych. [przypis edytorski]

Syjon (z hebr.) — metaforyczne określenie narodu wybranego, Kościoła; pochodzi od geograficznej nazwy jednego ze wzgórz w Jerozolimie, miejsca, w którym przechowywana była Arka Przymierza. [przypis edytorski]

szames (jid., z hebr.) — woźny, posługacz w bożnicy lub gminie żydowskiej; także: osobisty pomocnik rabina. [przypis edytorski]

szechina (hebr.) — obecność, zamieszkiwanie; pojęcie, choć nie pojawia się w Biblii, często występuje w judaizmie na określenie widocznej obecności Boga początkowo w Namiocie Zgromadzenia, następnie w Świątyni Jerozolimskiej. [przypis edytorski]

Szema Isroel (hebr.) — słuchaj Izraelu (początkowe słowa modlitwy). [przypis edytorski]

Szema Isroel (hebr.) — słuchaj Izraelu. [przypis edytorski]

Szema Izrael! (hebr.) — dosł.: „Słuchaj, Izraelu!”; również: jedna z najważniejszych modlitw żydowskich. [przypis edytorski]

Szma Israel (hebr.) — dosł. „Słuchaj, Izraelu”, jedna z najważniejszych modlitw w judaizmie. [przypis edytorski]

szolem alejchem (hebr.) — dosł. „pokój wam”; formuła pozdrowienia. [przypis edytorski]

szolem alejchem (hebr.) — pokój wam; pozdrowienie. [przypis edytorski]

Szomre-Szabes (jid., hebr.) — dosłownie strażnicy soboty. Ugrupowanie ortodoksów religijnych odpowiedzialnych za pilnowanie, by nie pracowano w szabes. [przypis edytorski]

szuk (hebr.) — suk, targowisko w krajach arabskich. [przypis edytorski]

tałes (jid.) a. talit (hebr.) — prostokątna chusta nakładana na głowę, bądź ramiona, w czasie modlitwy przez wyznawców judaizmu. Chusta jest przeważnie biała z czarnymi, bądź granatowymi pasami oraz z frędzlami (cicit a. cyces) na rogach. [przypis edytorski]

tałes (jid.) a. talit (hebr.) — szal modlitewny; prostokątna chusta nakładana na głowę bądź ramiona w czasie modlitwy przez wyznawców judaizmu; przeważnie biała z czarnymi a. granatowymi pasami oraz z frędzlami (cicit a. cyces) na rogach. [przypis edytorski]

talit katan (hebr.) — mały katan czyli zakładany pod koszulę lub zamiast niej rodzaj kamizelki z białego płótna nie zszywanej z boków, z przodu ozdobionej czarnymi lub granatowymi pasami, z przymocowanymi po bokach frędzlami (cyces), które należy wypuścić na wierzch spodni. [przypis edytorski]

Talmud (z hebr. talmud: nauka) — religijna księga żydowska, zbiór tradycyjnego prawa judaizmu, początkowo przekazywanego ustnie, komentującego Stary Testament i przystosowującego jego przekaz do zmieniających się czasów; Talmud stał się, obok Biblii hebrajskiej, podstawą judaizmu. [przypis edytorski]

Talmud (z hebr. talmud: nauka) — religijna księga żydowska, zbiór tradycyjnego prawa judaizmu, początkowo przekazywanego ustnie, komentującego Stary Testament i przystosowującego jego przekaz do zmieniających się czasów; Talmud stał się, obok Biblii hebrajskiej, podstawą judaizmu. [przypis edytorski]