Przypisy

cekhauz (z niem.) — zbrojownia, arsenał. [przypis redakcyjny]

ceklać (starop.) — włóczęga nocna. [przypis redakcyjny]

ceklarz (daw.) — pachołek, drab. [przypis redakcyjny]

ceklatum (starop., z łac.) — po nocy. [przypis redakcyjny]

ceklować (starop.) — włóczyć się po nocy. [przypis redakcyjny]

celarent — formułka ułatwiająca zapamiętanie jednej z form wnioskowania (sylogizmu). [przypis redakcyjny]

Cel — Celio Calcagnini, profesor poetyki w uniwersytecie ferarskim. [przypis redakcyjny]

celeriorem cursum consultationum publicarum (łac.) — odbywali szybciej narady w sprawach publicznych. [przypis redakcyjny]

celeritas (łac.) — szybkość. [przypis redakcyjny]

cele (starop.) — tu: zamiary, zamysły. [przypis redakcyjny]

Celes — tu zn. koń pod siodło. [przypis redakcyjny]

celić — celować, mierzyć z broni palnej do celu. [przypis redakcyjny]

Celina — tj. Krasiński. [przypis redakcyjny]

Cella — część świątyni, gdzie stał posąg bóstwa. [przypis redakcyjny]

celować kogoś (daw.) — dorównywać komuś a. przewyższać kogoś. [przypis redakcyjny]

Celtyber — il Celtibero monte, góry Pirenejskie, tak tu nazwane od Celtyberów, starożytnych mieszkańców Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

Cel zaś do osiągnienia zupełnie ten sam, jaki wyraziłeś, że żądany przez nią (…) — mowa tu o procesie rozwodowym Delfiny Potockiej. [przypis redakcyjny]

Cenacolo Vinciano (wł.) — mowa o Ostatniej wieczerzy Leonarda da Vinci (1452–1519); słynny ten fresk (malowidło ścienne) znajduje się w klasztorze mediolańskim di s. Maria delie Grazie. [przypis redakcyjny]

cenar, (…) goniony — nazwy tańców. [przypis redakcyjny]

cenar, goniony — tańca rodzaje. [przypis redakcyjny]

Cena — uczta. Tertia cena — trzecie danie. [przypis redakcyjny]

ce n'est pas mon fait (fr.) — to nie moja rzecz. [przypis redakcyjny]

censor (łac.) — sędzia obyczajów. [przypis redakcyjny]

censuram grubianitatis (łac.) — w naganę grubiaństwa. [przypis redakcyjny]

Centaur — w mit. gr. istota o końskim ciele, lecz z ludzkim torsem i głową w miejsce szyi i głowy końskiej. [przypis redakcyjny]

centimanos (łac.) — sturęcy; w mit. gr. Kottosi (Ajgajon, Kottos i Gyges), olbrzymy sturękie. [przypis redakcyjny]

centim — francuska drobna moneta, 1/100 franka. [przypis redakcyjny]

centnar — jednostka wagi, 50 kg. [przypis redakcyjny]

cenzura duchowna kazała usunąć scenę z żebrakiem w lesie — w scenie tej don Juan proponuje żebrakowi dukata, jeśli ten wypowie jakieś przekleństwo. Żebrak nie ulega jednak pokusie i don Juan daje mu w końcu tę jałmużnę „przez miłość ludzkości”. [przypis redakcyjny]

cenzura — sąd. [przypis redakcyjny]

cenzura — tu: krytyka, nagana. [przypis redakcyjny]

cenzura — tu: nagana. [przypis redakcyjny]

cenzurować — krytykować. [przypis redakcyjny]

ce pacte scellé, où l'âme s'est incorporé une autre âme (fr.) — przypieczętowany układ, w którym dusza wciela się w drugą duszę. [przypis redakcyjny]

cepiny (gw.) — czepiny, oczepiny: główna część obrzędu weselnego, polegająca na zdjęciu pannie młodej wieńca, a nałożeniu czepca, oznaki mężatki. Odbywały się około północy, towarzyszyły im obrzędowe pieśni, potem weselnicy ze świecami obchodzili „młodą” dokoła (por.: „to pódzies w kółecko”). [przypis redakcyjny]

Ce que femme veut, Dieu le veut (fr.) — czego chce kobieta, tego chce i Bóg. [przypis redakcyjny]

cera (daw.) — [tu:] mina, wyraz twarzy. [przypis redakcyjny]

Cerasi laurei dwa grana — dwa grany kropli laurowych; gran: dawna jednostka wagi aptekarskiej, ok. 1/16 grama (62 miligramy). Znany dawniej środek leczniczy o działaniu uspokajającym. [przypis redakcyjny]

cera — ułożenie twarzy, mina. [przypis redakcyjny]

Cerber, ów robak wielki — Cerber, którego poeta nazywa wielkim robakiem, z potrójną paszczą, z szerokim brzuchem, całą swą naturą przedstawia obraz grzechu, jaki w tym kręgu karę odbiera. Błoto, które Wirgiliusz rzuca mu przez paszczę, oznacza nikczemną wartość rzeczy, jakimi żarłoczni swoje żądze zaspakajają. [przypis redakcyjny]

cerberowy — tu: piekielny. [przypis redakcyjny]

ceremonie robisz z podpisaniem swego nazwiska — pod przekładem Herty. [przypis redakcyjny]

Cerera — bogini rolnictwa. [przypis redakcyjny]

cerevisiam bibit, sententiam dixit (łac.) — wypił piwo i powiedział myśl. [przypis redakcyjny]

Cerevisiam bibit — sententiam dixit (łac.) — wypił piwo i powiedział myśl. [przypis redakcyjny]

cerevisia — piwo. [przypis redakcyjny]

cerkiel — dziś popr.: cyrkiel. [przypis redakcyjny]

certa lege (łac.) — pewnym prawem. [przypis redakcyjny]

certować — iść w zawody. [przypis redakcyjny]

certowali między sobą — spierali się. [przypis redakcyjny]

certum quantum (łac.) — pewną ilość. [przypis redakcyjny]

Cesarz — Józef II. [przypis redakcyjny]

cesarz Karzeł — Karol Wielki. [przypis redakcyjny]

cesarz — Leopold I, cesarz niem. 1658–1705. [przypis redakcyjny]

cesarz — Napoleon III. [przypis redakcyjny]

Cesarzowa Eugenia (1826–1920) — żona Napoleona III, z domu hrabianka de Montilo de Gusman. [przypis redakcyjny]

cesarz Rudolf — ojciec Albrechta cesarza, któremu przyganiał poeta w pieśni uprzedniej, w apostrofie swojej do Włoch. [przypis redakcyjny]

cesarz, straciwszy wszelkie zaufanie do szlachty, wywyższał ludzi niskiego stanu — Tegan powiada, że ta rzecz, bardzo rzadka za Karola Wielkiego, działa się pospolicie za Ludwika. [przypis redakcyjny]

cesarz turecki — Mohamed IV (1648–1687), zrzucony z tronu zm. w r. 1691. [przypis redakcyjny]

cesarz wymówił się paktami — mowa o pokoju westfalskim 1648 r., który położył kres wojnie trzydziestoletniej. [przypis redakcyjny]

ces enfants ont trouve leurs mouchoirs, mais ils ont perdu leurs bonnes montres (fr.) — dzieci znalazły swoje chustki, ale zgubiły swoje dobre zegarki. [przypis redakcyjny]

Cesia — niewydana powieść Wandy. [przypis redakcyjny]

Cesia — widocznie niewydana powieść Wandy Grabowskiej. [przypis redakcyjny]

ce sont des (fr.) — to są. [przypis redakcyjny]

C'est ça!… (fr.) — to tak!… [przypis redakcyjny]

c'est de la prison que j't'écris (…) a Saint Lazare (fr.) — Piszę do ciebie z więzienia, / mój biedny Hipolicie, / nie wiem sama, co mi się wczoraj stało / w czasie wizyty; / to jedna z chorób, których się nie dostrzega, / kiedy się zaczynają, / co nie przeszkadza, że dziś jestem z całą bandą / u Świętego Łazarza! [przypis redakcyjny]

C'est drôle! (fr.) — To zabawne! [przypis redakcyjny]

c'est ennuyeux en diable (fr.) — to nudne do diabła. [przypis redakcyjny]

cest tout clair (fr.) — to jest całkiem jasne. [przypis redakcyjny]

cette brillante intelligence, exquise, céleste, délicieuse (fr.)— ta świetna inteligencja, wyborowa, boska, rozkoszna. [przypis redakcyjny]

Cette fille a l'air d'une princesse (fr.) — Ta panna wygląda jak księżniczka. [przypis redakcyjny]

Cezar pod grodem marsylskim nie leżał — Gdy Pompejusz z Włoch umknął, Cezar postanowił wojska Pompejusza obozujące w Hiszpanii zniszczyć wstępnym bojem. Zostawiwszy więc silną załogę przy oblężeniu Marsylii, sam z wybrańszymi legiami, nie tracąc chwili, a łamiąc cierpliwie zawady, jakie mu natura i nieprzyjaciel na każdym kroku w jego pochodzie stawiły, nie spuszczając z oka głównego celu, niespodzianie wpadł do Hiszpanii i pobił dwóch wodzów Pompejuszowych, Afraniusa i Petrejusa. [przypis redakcyjny]

chaîne (fr.) — łańcuch; tu: figura w kadrylu. [przypis redakcyjny]

chaja (daw., pot.) — burza. [przypis redakcyjny]

chaja — wicher. [przypis redakcyjny]

chajruz — syberyjski rodzaj pstrąga lub sigi. [przypis redakcyjny]

chałat — długa męska kapota noszona przez Żydów. [przypis redakcyjny]

Chałubiński Tytus (1820–1889) — wybitny lekarz i przyrodnik, znany jako „odkrywca” Zakopanego. [przypis redakcyjny]

chałupie. [przypis redakcyjny]

chalcedon — kamień drogocenny. [przypis redakcyjny]

Chamberlain, Houston Stewart (1855–1927) — znany pisarz niemiecki, autor głośnych dzieł: Die Grundlagen des XIX Jahrhunderts; Richard Wagner; Goethe; Inmanuel Kant, die Persönlichkeit ais Einführung in das Werk. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

chambres garnies (fr.) — pokoje umeblowane do wynajęcia. [przypis redakcyjny]

Cham — chan. [przypis redakcyjny]

Chamos a. Kemosz — wspominane w Biblii bóstwo Amonitów i Moabitów, które próbowano identyfikować z Baalem lub Molochem. [przypis redakcyjny]

chandra (ros.) — melancholia, przygnębienie. [przypis redakcyjny]

chan — tu: Murad Gerej. [przypis redakcyjny]

chan w dwieście tysięcy koni — pogłoski okazały się przesadzone; historycy podają liczbę 4 tys. jazdy. [przypis redakcyjny]

chan — władca Tatarów, Islam III Girej (1606–1654). [przypis redakcyjny]

chapania — chwytania, porywania. [przypis redakcyjny]

chapanka — dawna gra w karty o wszystkie lewy. [przypis redakcyjny]

chapanka — gra w karty pochodzenia fr. i wł., popularna w Polsce w XVIII w. [przypis redakcyjny]

chapanka — gra w karty popularna w Polsce w XVIII w. [przypis redakcyjny]

charakter (daw.) — znak, pismo, [litera]. [przypis redakcyjny]

charakternik (z gr.) — czarodziej, czarownik. [przypis redakcyjny]

charakter — tu: pisma. [przypis redakcyjny]

charakter — [tu:] znak, pismo, [litera]. [przypis redakcyjny]

charakter — [tu:] znak, pismo. [przypis redakcyjny]

charaktery (starop.) — znaki piśmienne, pismo. [przypis redakcyjny]

Charakterystyczną niezmiernie jest rzeczą, że w filozoficznych pracach modernistów katolickich postępowe, nowoczesne pojmowanie języka, zrozumienie dogmatyzującej roli, jaką odgrywa on w umysłowym życiu — zajmuje bardzo wybitne miejsce. Trzeba pamiętać, że kardynał Newman zajmował pod tym względem już stanowisko bardzo dobitne i z duchem nowoczesnej myśli zgodne. Dzisiaj Henri Bergson i w tej dziedzinie jest mistrzem, którego szkole poddać się musi każdy umysł, pragnący stać na poziomie współczesnej europejskiej kultury. Gdy piszę to, z prawdziwą rozpaczą myślę, że wszystko to znowu zostanie poczytane za mój paradoks, za chęć popisania się czymś oryginalnym, że znów jakiś pan Józef Kotarbiński przeciwstawi temu wszystkiemu swą filozofię z Uriela Acosty, a przecież tu na Zachodzie przenikają te rzeczy po prostu w krew i nerwy kół wykształconych, przecież już przeciętni — byle nie polscy — dziennikarze w stylu swym, sposobie pisania zdradzają wpływ Bergsonowskiej krytyki języka. Trzeba przyznać, że na ogół moderniści katoliccy przyczynili się niezmiernie do pogłębienia przeciętnej kultury filozoficznej inteligentnych kół europejskich, zmusili oni szerokie kręgi europejskiej publiczności do przedyskutowania i przemyślenia najistotniejszych zagadnień psychologii, filozofii, teorii poznania. Ludzie, którzy uczą się myśleć na pracach Newmana, którzy przemyślą jego przetłumaczoną niedawno na język francuski Grammaire de l'assentiment, są raz na zawsze zabezpieczeni od wulgarnych złudzeń naiwnej myśli, nieustannie na każdym kroku wikłającej się w samorzutnie stwarzanym fetyszyzmie pojęciowym. Gdy po pismach modernistów, Newmana, Tyrrela, Blondela, le-Roy przechodzi się — dajmy na to — do protokołów obrad niemieckiego kongresu socjaldemokratycznego — smutnych doświadcza się wrażeń. Pani Róża Luksemburg sformułowała niedawno pogląd, że aż do zwycięstwa proletariatu — myśl socjalistyczna nie może czynić postępów poza Marksa. Straszne jest zaniedbanie umysłowe kół, w których tego rodzaju karykaturalne twierdzenia są możliwe i nie ośmieszają na zawsze tych, co je wygłosili. Przypominają się najzjadliwsze wycieczki Chamberlaina przeciwko ewolucjonistycznej teorii poznania, która wyprowadza automatycznie z ciemnoty wiedzę prawdy. Pracy więc, której myśliciele wszystkich kierunków dokonywują sami nad sobą, zrzekają się marksiści typu R. Luksemburg — (a nie jest p. Luksemburg w tym swoim twierdzeniu ani odosobnioną, ani oryginalną) — na rzecz dziejowej dialektyki. Rozwój ekonomiczny myśli za nich. Jerzy Plechanow z głęboką pogardą traktuje „chaotyczne” pisma Sorela. Jest to całkiem szczere. Struktura umysłowa Plechanowa jest całkiem niewspółmierną z umysłem, posiadającym tak wybitnie postępowe wyszkolenie, jak Jerzy Sorel, jedyny dziś pisarz socjalistyczny, którego miejsce w historii myśli ludzkiej jest zabezpieczone. [przypis redakcyjny]

charakteryzowany (z gr.) — znamionowany, jakiś dygnitarz. [przypis redakcyjny]