Przypisy

partykularnej — tu: własnej, polskiej w odróżnieniu od międzynarodowej. [przypis redakcyjny]

partykularnych — szczegółowych, prywatnych. [przypis redakcyjny]

partykularny — odosobniony. [przypis redakcyjny]

partykularny — poszczególny, jednostkowy. [przypis redakcyjny]

partykularny — tu: jednostka. [przypis redakcyjny]

partykularyści — ludzie zaściankowi, ciaśni, ograniczeni. [przypis redakcyjny]

partyrowy — różnobarwny, kwiecisty. [przypis redakcyjny]

partyzana — rodzaj halabardy. [przypis redakcyjny]

partyzanci — zwolennicy stronnictwa. [przypis redakcyjny]

partyzant (daw., z fr.) — stronnik, zwolennik. [przypis redakcyjny]

partyzant — tu: stronnik. [przypis redakcyjny]

partyzant (z łac.) — tu: stronnik, zwolennik. [przypis redakcyjny]

partyzan — z niem. Partisane, spisa, berdysz. [przypis redakcyjny]

paru Litwinów — szlachty polskiej z ziem litewsko-ruskich. [przypis redakcyjny]

parwa — mała. [przypis redakcyjny]

parweniusz — pogardliwie: dorobkiewicz-prostak, wzbogacony człowiek z „nizin” społecznych. [przypis redakcyjny]

paryja — wertep. [przypis redakcyjny]

Paryż, nawet zwyciężony… — w wojnie francusko–pruskiej, 1870–1871. [przypis redakcyjny]

„Paryż” za murem powązkowskim — aluzja do placu Parysowskiego, którego okolice zamieszkiwała uboga ludność Warszawy. [przypis redakcyjny]

parzyć się — do pary iść. [przypis redakcyjny]

pasamany — galony, tu: liberia. [przypis redakcyjny]

pas (daw.) — prawo przejścia. [przypis redakcyjny]

pas (fr.) — krok taneczny. [przypis redakcyjny]

pasieczników — pszczelarzy. [przypis redakcyjny]

pasieka — posiecz. [przypis redakcyjny]

pasieka — to, co się posiekało. [przypis redakcyjny]

pasieki — zasieki. [przypis redakcyjny]

pasjami lubi Polaków — w okresie tarć niemiecko–rosyjskich, na przełomie lat 70– i 80–tych, Bismarck kilkakrotnie w nieoficjalnych rozmowach i inspirowanych przez siebie artykułach wspominał o możliwości wskrzeszenia państwa polskiego. [przypis redakcyjny]

passado… punto reverso… hai! — włoskie terminy w szermierce: passado — pchnięcie z wypadem, punto reverso — cios zadany zwróconym w dół rapierem; hai — sztych (od włoskiego ai: a masz!). Merkucjo drwi z nadużywania terminów stosowanych w fechtunku, podkreślając w ten sposób, że Tybalt zna się na walce na szpady tylko z lekcji szermierki. [przypis redakcyjny]

passes (fr.) — ruchy rąk magnetyzera mające na celu wprowadzenie medium w stan hipnozy. [przypis redakcyjny]

passive — biernie. [przypis redakcyjny]

passons (fr.) — mniejsza z tym. [przypis redakcyjny]

pastele (starop.) — pasztety. [przypis redakcyjny]

pasterka — kapelusz damski z dużym prostym rondem. [przypis redakcyjny]

pasternak — rodzaj rośliny (pastinaca) do przyprawy. [przypis redakcyjny]

Pasterze, widział was Ewangelista — Apokalipsa Św. Jana rozdz. 17, gdzie mówi: Vidi mulierem sedentem super bestiam coccineam, plenam blasphemiae, habentem capita septem et cornua decem. Tu poeta może rozumie przez siedem głów i dziesięć rogów siedem sakramentów i dziesięć przykazań, które dają moc niezwyciężoną Kościołowi, gdy jego głowa jest świętobliwą i bogobojną. [przypis redakcyjny]

Pasterz idący na czele (…) kopyto — Tym pasterzem jest najwyższy pasterz duchowny, to jest papież. Tu Dante miał na myśli Bonifacego VIII, którego często razi ostrzem satyrycznym. Poeta cytuje tu prawo Mojżesza, w księdze 3, rozdz. 11, gdzie mówi: „Wszelkie bydlę, które ma rozdzielone kopyto, a przeżuwa, jeść będziecie”. Teologowie rozmaite symbole z tych słów wywodzili: przez przeżuwanie rozumieli mądrość, przez rozdwojone kopyto dobre obyczaje. Zdaje się, że poeta jako tu gromiący chciwość duchownych pasterzy, przez nierozdzielone kopyto chciał wyrazić, że pasterze radzi nauczają z ambony, ażeby drudzy skarby swe rozrzucali, a sami często przeciw zasadom ewangelicznym zaciśnioną pięść mają na datki dobroczynne. Cały zaś wykład tego miejsca zamyka się w tym krótkim sensie moralnym: jaki pasterz taka trzoda. [przypis redakcyjny]

Pastor z Wakefieldu — powieść Oliwera Goldsmitha (1728–1774), ukazała się w r. 1766, w tłumaczeniu niemieckim w r. 1767. Za pośrednictwem Herdera zapoznał się z nią Goethe w czasie pobytu w Strassburgu. Poza tym Goethe ma tu na myśli prawdopodobnie autorów powieści, powstałych pod wpływem wyżej wspomnianej powieści Goldsmitha, a więc utwory Hermesa i Zofii La Roche (1731–1807), autorki powieści Dzieje panny Sternheim (1771). [przypis redakcyjny]

pasyj (forma D.lm) — namiętności. [przypis redakcyjny]

pasyjka — Chrystus na krzyżu. [przypis redakcyjny]

pasy (mesmeryczne) — chodzi o przesuwanie rąk wzdłuż lub w poprzek ciała osoby leczonej według wskazań Franza Antona Mesmera (1734–1815); czynność ta miała na celu wywarcie korzystnego, regulującego wpływu na fluidy (czyli rodzaj energii właściwej każdej istocie zwierzęcej i ludzkiej) chorego. [przypis redakcyjny]

pasy (z wł. passo) — przejścia. [przypis redakcyjny]

pasy — z wł. passo: przejścia. [przypis redakcyjny]

pasza Alepu — Alil basza. [przypis redakcyjny]

paszalik — prowincja turecka zarządzana przez paszę. [przypis redakcyjny]

pasza sylistryjski — Mustafa. [przypis redakcyjny]

Pas za szeroki na objęcie słońca — Krąg tej światłości jest tak wielki, że wszystkie słońca razem złączone zapełnić by go nie mogły. [przypis redakcyjny]

paszczeka (daw.) — paszczęka. [przypis redakcyjny]

pasz — gra w karty. [przypis redakcyjny]

Paszkiewicz — Namiestnik Królestwa Polskiego. [przypis redakcyjny]

paszować — dziś: pasować (w grze w karty), ustępować. [przypis redakcyjny]

paszować — pasować (w kartach), ustąpić. [przypis redakcyjny]

paszport — ówcześnie: dowód osobisty uprawniający do przejazdu z miejscowości do miejscowości. [przypis redakcyjny]

paszt (daw.) — papka, ciasto. [przypis redakcyjny]

pasztetnik — specjalista przyrządzający pasztety (siekane mięso lub ryba zapieczone w powłoce z ciasta). [przypis redakcyjny]

patent oficerski — dyplom oficerski. [przypis redakcyjny]

patent — tu: dokument uprawniający do wyłącznego korzystania z wynalazku. [przypis redakcyjny]

pater nostri (łac.) — Ojcze Nasz; [właściwie: Pater Noster, ale tłumacz pozostaje tu wierny oryginałowi, w którym użyta jest liczba mnoga: paternostri (wł.), jak np. zdrowaśki; red. WL]. [przypis redakcyjny]

pater patriae (łac.) — ojcem ojczyzny. [przypis redakcyjny]

pater (starop.) — ojciec. [przypis redakcyjny]

patetycznie — z uroczystą powagą. [przypis redakcyjny]

patito — nieszczęśliwie zakochany. [przypis redakcyjny]

Patków Pruski — wieś w powiecie konstantynowskim na Podlasiu; las Rogacz znany był Żeromskiemu z pobytu w pobliskim Łysowie w r. 1890. [przypis redakcyjny]

patologiczny — tu: dotyczący choroby. [przypis redakcyjny]

patrami — ojcami. [przypis redakcyjny]

patriarcha — biskup na stolicy, na której jako pierwszy zasiadał jeden z apostołów. [przypis redakcyjny]

Patrio (…) sistro (łac.) — cytat z Eneidy (ks. VIII, w. 696), (…) dosł.: „ojcowską grzechotką zwołuje hufce” [o królowej Egiptu; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Patri patriae (łac.) — ojcu ojczyzny. [przypis redakcyjny]

patron — adwokat. [przypis redakcyjny]

patron (daw.) — tu: zawodowy obrońca sądowy, adwokat. [przypis redakcyjny]

patronizacji — [trzymać się] obrony, adwokatury. [przypis redakcyjny]

patron, na którym Chrystus wjeżdżał do Jerozolimy — według Ewangelii wjazd Chrystusa do Jerozolimy odbył się na ośle. [przypis redakcyjny]

patronów — obrońców. [przypis redakcyjny]

patron — obrońca sądowy w dawnej Polsce. [przypis redakcyjny]

patrontasza — ładownicy. [przypis redakcyjny]

patron (z łac.) — zwierzchnik, przełożony, rozkazodawca; tu mowa o Cześniku. [przypis redakcyjny]

Patrząc na wieży bolońskiej kąt krzywy — La Carisenda, wieża pochyła w Bolonii, ma sto trzydzieści stóp wysokości, [przypis redakcyjny]

patrzałem na twój wzrok, uroczy — Ludwiki Śniadeckiej. [przypis redakcyjny]

Patrzam — patrzę. [przypis redakcyjny]

Patrz jak bitne nasze rody (…) Ciągniem siebie za ogony! — Pieśń małp z Księgi Dżungli Kiplinga. [przypis redakcyjny]

patrz na pozłotki, na farby, na malowania dziwne — potrawy dawniej były potrząsane czymś kolorowym, pomalowane, złocone lub posrebrzone. [przypis redakcyjny]

Patrz, ten przybity, to duch Kaifasza — Według poety Kajfasz, teść jego Ananiasz i wszyscy ci, którzy byli obecni na radzie, w której zawyrokowano śmierć Chrystusa Pana, ukrzyżowani są w piekle. Słowa te Kajfasza wzięte są z Ewangelii św. Jana rozdz. 11 w. 50: „Ani myślicie, iż wam jest pożyteczno, żeby jeden człowiek umarł za lud, a nie wszystek naród zginął”. [przypis redakcyjny]

Patrz Wells: Podróż w czasie. Ciekawy przykład przesuwania perspektyw dziejowych mamy u Engelsa. Z jednej strony mamy u niego patos spinozystyczny wynikający z kontemplacji wielkich procesów dziejowych, pochłaniających jednostkowe wysiłki, porywających z sobą wszystko, później mamy spojrzenie ku obecności jako możliwemu momentowi takiego procesu: tu wszystkie dramaty chwil, antagonizmy, rozdarcia — stają się w tej perspektywie minimalnymi (Por. Listy do Sorgego), sam Engels wydaje się jakimś dobrotliwym olbrzymem, patrzącym z pobłażaniem na „koziołki” historii. Powiedzieć by można, że Podróż Guliwera jest komentarzem do zrozumienia pism Engelsa. Pewne zagadnienia wydają się temu pisarzowi sprawą nadludzkich konieczności, inne maleją mu do roli igraszek. [przypis redakcyjny]

patyna — talerzyk metalowy, używany przy odprawianiu mszy. [przypis redakcyjny]

paucis complecti (łac.) — w krótkich zawrzeć słowach. [przypis redakcyjny]

Paulinka — Paulina Grodzieńska, z domu Lewińska, siostrzenica Narcyzy. [przypis redakcyjny]

paulownia — drzewo ozdobne, o wonnych fioletowych kwiatach. [przypis redakcyjny]

Paulsen podkreśla fakt, że biologia Darwina poparła Schopenhauera (…) — por. M. Paulsen, op. cit. s. 76 i 77. [przypis redakcyjny]

Pauperes spiritu; mites; qui lugent (łac.) — ubodzy duchem; cisi; ci, którzy się smucą. Cytat z kazania Chrystusa na górze, w którym wszystkie te kategorie ludzi nauczyciel nazwał błogosławionymi. [przypis redakcyjny]

Pauzylipu (…) wydroże — Pauzylipe, góra niedaleko Neapolu, znaczy z greckiego „koniec smutku”; jakoż przyjemnością położenia i widoków zasługuje na to nazwisko. Środkiem góry skalistej wykuty idzie gościniec z Neapolu do Pozuallo, mający pięćset sążni długości, pięćdziesiąt wysokości i trzydzieści szerokości. [przypis redakcyjny]

pavor nocturnus (łac.) — strach nocny, chorobliwa obawa ciemności. [przypis redakcyjny]

pawężą — tarczą. [przypis redakcyjny]

pawęza (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]

pawęza (daw.) — tarcz. [przypis redakcyjny]

Paweł Chmielowski, archidiakon lubelski, sekretarz Zygmunta Augusta, zginął w czasie podróży do Szwecji (1562). [przypis redakcyjny]

Paweł de Kock (1794–1871) — pisarz fr., autor licznych popularnych powieści z życia drobnej burżuazji. [przypis redakcyjny]

Paweł IV — papież w latach 1555–1559. [przypis redakcyjny]

Paweł — pustelnik w Egipcie. [przypis redakcyjny]

Paweł Stępowski — przyjaciel Kochanowskiego, sekretarz królewski, dyplomata i poeta. [przypis redakcyjny]

Pawiak — znane więzienie w Warszawie (nazwa od ul. Pawiej, przy której więzienie się znajdowało). [przypis redakcyjny]