Przypisy

Prolegomena zur Historiosophie — programowa rozprawa A. Cieszkowskiego. [przypis redakcyjny]

pro memento (łac.) — dla przestrogi. [przypis redakcyjny]

pro me militat (łac.) — za mnie walczy. [przypis redakcyjny]

pro memoria (łac.) — dla zapamiętania, na pamiątkę. [przypis redakcyjny]

pro memoria (łac.) — ku pamięci. [przypis redakcyjny]

promenada — jedna z figur tańca. [przypis redakcyjny]

Prometej właśc. Prometeusz (mit. gr.) — wykradł ogień z nieba i przyniósł go ludziom. Za karę przykuty przez Zeusa do skały i skazany na to, aby sęp szarpał mu ustawicznie wątrobę. Również ulubiona przenośnia poetycka. [przypis redakcyjny]

Prometeus — Prometeusz, olbrzym z rodu tytanów, wykradł na użytek ludzi ogień z nieba, za co Jowisz kazał przykuć go do skały Kaukazu, gdzie orzeł szarpał mu odrastającą wciąż wątrobę. Wybawcą jego był Herkules. [przypis redakcyjny]

Prometeusz, kształt bogów ulepiwszy z gliny / Kradzionym ogniem onej rozruszał sprężyny (…) A zaś od brata jego bieg natury znany (…) nieme wywiódł koczkodany — Prometeusz, syn Japeta, ulepiwszy z gliny postać na wzór kształtu bogów, ożywił ją ogniem z nieba ukradzionym. Epimeteusz, brat jego, podobnym sposobem małpy („niższe stopniem koczkodany”) utworzył. Zresztą bajkę tę rozmaicie opowiadają poeci i mitologowie. Ob. Hezjod, Roboty i dni, w. 60; Owidiusz, Metam[orfozy] I, 82; Horat[ius], Od[ae] I, 16. [przypis redakcyjny]

Prometeusz — według mitologii greckiej tytan, który ukradł ogień z nieba i przyniósł go ludziom. Za karę został przykuty do skały na Kaukazie, a sęp szarpał jego wątrobę. [przypis redakcyjny]

Prometeusz — według mitologii greckiej wykradł ogień z nieba i przyniósł go ludziom. Za karę przykutemu na rozkaz Zeusa do skały, sęp szarpał wciąż odrastającą wątrobę. [przypis redakcyjny]

Promień go blaskiem podwójnym zalewał — To znaczy, że światłość, jaką otoczony jest duch Justyniana, podwójnie rozpromieniła się nową wesołością z powodu zaspokojenia tak słusznych żądań poety. [przypis redakcyjny]

promienie pierwsze słońce miota na Jeruzalem — Tu poeta jak w niejednym miejscu przypomina czytelnikowi, że góra czyśćcowa a Jeruzalem leżą na dwóch przeciwległych półsferach. I tak, w tej chwili wieczór jest na górze czyśćcowej, wschód słońca w Jeruzalem, noc nad Ebro w Hiszpanii, a południe nad Gangesem w Indii. [przypis redakcyjny]

promocja — poparcie. [przypis redakcyjny]

promocja — wywyższenie. [przypis redakcyjny]

promocji — do wyższego stopnia, urzędu. [przypis redakcyjny]

promocji — posunięcia na wyższy stopień awansu. [przypis redakcyjny]

promotiones (łac.) — protekcje, poparcie. [przypis redakcyjny]

promotionibus (łac.) — poparciem. [przypis redakcyjny]

promotores abdicationis (łac.) — sprawcy abdykacji. [przypis redakcyjny]

promovebant (łac.) — popierali. [przypis redakcyjny]

promovebunt (łac.) — popierać będą. [przypis redakcyjny]

promować — popierać. [przypis redakcyjny]

promowować — jak najmocniej popierać. [przypis redakcyjny]

promowowało — posuwało się na wyższy stopień. [przypis redakcyjny]

promulgacja (łac.) — ogłoszenie, obwieszczenie, ujawnienie. [przypis redakcyjny]

promulgować — ogłaszać. [przypis redakcyjny]

promulgować (z łac. promulgo, promulgare: wyjawiam, obwieszczam) — ogłosić. [przypis redakcyjny]

promulgowany (z łac.) — obwieszczony, ogłoszony. [przypis redakcyjny]

pronuba — matrona, która towarzyszyła oblubienicy i pouczała ją o obowiązkach żony. [przypis redakcyjny]

pro panis ratione sententia gravaminosa et parti adhaerenti (łac.) — wyrok ze względu na chleb zasłużonych uciążliwy i stronie sprzyjający. [przypis redakcyjny]

pro parte mea militantes (łac.) — moją stronę popierających. Znamy taki artykuł w instrukcji dla posłów sejmowych z województwa krakowskiego, uchwalonej 16 grudnia 1687 w Proszowicach: „Differentiam iniuriatis w dobrach margrabskich IMć P. Jana z Gosławic Paska, komornika ziemskiego krak., aby powagą pańską JKMci i Rzpltej uspokojona była, instabunt Ich MM. panowie posłowie”. [przypis redakcyjny]

pro patria (łac.) — dla ojczyzny. [przypis redakcyjny]

propensja — życzliwość. [przypis redakcyjny]

prophetico spiritu (łac.) — prorockim duchem. [przypis redakcyjny]

propinacja — prawo wyłączne sprzedaży napojów wyskokowych w obrębie danej miejscowości; przedmiot nieustannych zatargów między starostami i miastami; uchwała Sejmu 1776 r., nakazująca oddawać propinację miast król. w dzierżawę więcej dającemu, ułatwiła starostom zagarnianie tego źródła dochodów; mieli dość środków przemocy, by odstraszyć współzawodników; por. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 94.; propinacją — dziś wyraz ten w B. lp miałby formę: propinację. [przypis redakcyjny]

propinacji — wyszynku. [przypis redakcyjny]

propinat (łac.) — dosł. daje do picia, częstuje; miota. [przypis redakcyjny]

proponendo (łac.) — przedkładając. [przypis redakcyjny]

proponendo (łac.) — wmawiając. [przypis redakcyjny]

proponendo novam electionem stante vita (łac.) — proponując nową elekcję za życia (panującego). [przypis redakcyjny]

proponent (łac.) — podadzą. [przypis redakcyjny]

Proponowano zmianę korony na dziedziczną — Mably proponuje zaprowadzenie w Polsce tronu dziedzicznego: zapewni on większy spokój Rzeczypospolitej, usuwając agitację i zamieszki przedelekcyjne, wstrząsy wywoływane elekcją, przekupstwo i mieszanie się państw obcych; zapewni dalej większą spójność rządu, da siłę prawom, oduczy Polaków swawoli. [przypis redakcyjny]

proporcją (z łac.) — forma staropolska, dziś mówimy: proporcję; tu w znaczeniu: umiar. [przypis redakcyjny]

proposition (łac.) — przedsięwzięcie. [przypis redakcyjny]

pro posse meo cum conditione (łac.) — według sił moich pod warunkiem. [przypis redakcyjny]

pro posse meo (łac.) — według mej możności. [przypis redakcyjny]

proposueram (łac.) — sobie zamierzyłem. [przypis redakcyjny]

proposui (łac.) — postanowiłem. [przypis redakcyjny]

proposuimus explere votum (łac.) — postanowiliśmy wypełnić ślub. [przypis redakcyjny]

proposuit benevolam regni abdicationem (łac.) — wniósł dobrowolne złożenie korony. [przypis redakcyjny]

propozyt (daw.) — propozycja. [przypis redakcyjny]

propozyt (daw.) — przedsięwzięcie, zadanie. [przypis redakcyjny]

propozyt (daw.) — zamiar. [przypis redakcyjny]

propozyt (daw., z łac.) — zamiar. [przypis redakcyjny]

propozyt porze — przedsięwzięcie pruje. [przypis redakcyjny]

propria virtute et consilio (łac.) — własnym męstwem i rozumem. [przypis redakcyjny]

propria virtute (łac.) — własnymi siłami. [przypis redakcyjny]

proprietatem (łac.) — własność. [przypis redakcyjny]

proprium est non sentire (sic immanis fera ad latratum canum lenta respexit) (łac.) – właściwością jest nie czuć się dotkniętym (tak dziki zwierz spokojnie patrzy na szczekanie psów). [przypis redakcyjny]

propter bonum pacis (łac.) — dla miłego pokoju. [przypis redakcyjny]

propter bonum Reipublicae (łac.) — dla dobra Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

propter casum (łac.) — na przypadek. [przypis redakcyjny]

propter cras (łac.) — z powodu jutra. [przypis redakcyjny]

propter meliorem certitudinem (łac.) — dla lepszej pewności. [przypis redakcyjny]

propter meliorem ordinem et disciplinam solidam (łac.) — dla lepszego porządku i dobrej karności. [przypis redakcyjny]

propter meliorem ordinem (łac.) — dla lepszego porządku. [przypis redakcyjny]

propter offensam (łac.) — z powodu obrazy; żeby nie obrazić. [przypis redakcyjny]

propter securitatem loci — dla bezpieczeństwa miejsca. [przypis redakcyjny]

propter visibilem desolationem (łac.) — dla widomego spustoszenia. [przypis redakcyjny]

propugnaculum (łac.) — obrona, tarcza. [przypis redakcyjny]

propugnatora — obrońcy. [przypis redakcyjny]

pro Republica (łac.) — dla Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

prorok Daniel przez wykład snu (…) gniew ukołysał okrutnego króla — Nabuchodonozor wezwał swoich wieszczków i astrologów, żeby jemu sen jego tłumaczyli, o którym on sam zapomniał. Gdy nie mogli tego zrobić, bo przede wszystkim treść snu z ust królewskich chcieli usłyszeć, król zagniewany kazał im wszystkim głowy pościnać. Lecz Daniel przez objawienie boże sen królowi wytłumaczył, którego sam król nie mógł sobie przypomnieć. Dzięki temu spełnienie okrutnej a niesprawiedliwej kary odwrócił. Beatrycze objaśniając zwątpienie poety, z którego nie mógł się sam wyzwolić, zrobiła mu podobną przysługę jak prorok Daniel królowi. [przypis redakcyjny]

prorok grecki — tu: chodzi o Amfiaraosa, króla Argos, który wybrał się na wyprawę przeciw Tebom, choć jako prorok wiedział, że znajdzie tam śmierć; schowanego w kryjówce zdradziła żona przekupiona złotym naszyjnikiem. [przypis redakcyjny]

proście — potoczny skrót: proszę cię. [przypis redakcyjny]

prościzna (daw.) — dusza prosta. [przypis redakcyjny]

proscenia (łac.) — przygrywki [przed przedstawieniem teatralnym — Red. WL) [przypis redakcyjny]

prosektor — kierownik prosektorium. [przypis redakcyjny]

prosekucja — prowadzenie. [przypis redakcyjny]

prosekwować — ścigać, puścić się (za nieprzyjacielem). [przypis redakcyjny]

prosekwować — wyzyskiwać. [przypis redakcyjny]

pro serio (łac.) — usilnie. [przypis redakcyjny]

prosić pardonu — błagać o litość. [przypis redakcyjny]

prosiemy (dial.) — tak w pierwodruku. [przypis redakcyjny]

Prosiłam o to, co Bóg chciał, u Boga — To się stało, o co ona prosiła: nie dlatego, że się o to modliła, ale że w tym była taka boża wola. [przypis redakcyjny]

Prosisz mię o kilka fragmentów z „Adama”. Oto są — Dołączył je Krasiński na osobnych kartach. [przypis redakcyjny]

proso — roślina zbożowa. [przypis redakcyjny]

prospectus (łac.) — widok. [przypis redakcyjny]

prospekt — widok. [przypis redakcyjny]

prospera sui memoria insatiabiliter paranda (łac.) — szczęśliwą o sobie pamięć nieustannie przygotowywać musi. [przypis redakcyjny]

prosperitas publica, salus publica (łac.) — pomyślność powszechna, dobro powszechne. [przypis redakcyjny]

Prosper Kolumna — sławny hetman Karola V. [przypis redakcyjny]

prospiciendo (łac.) — zabiegać. [przypis redakcyjny]

prostak — człowiek naiwny. [przypis redakcyjny]

prostak — głupiec. [przypis redakcyjny]

prostej kondycji — niskiego stanu. [przypis redakcyjny]

prostota — prostactwo. [przypis redakcyjny]

prostoty — prostactwa, niegrzeczności. [przypis redakcyjny]

prostracja — wyczerpanie, słabość, upadek ducha. [przypis redakcyjny]