Przypisy

Do wody mętnej, wody szarej (…) w bór ciemny, w oddal, w otchłań świata… — K. Tetmajer, Poezje, S. III, s. 193. [przypis autorski]

do wpakowania ambony w romans — oto jest, w zakresie sztuk pięknych, wielka wada racjonalnego rządu, jak również jedyna istotna zaleta monarchii w stylu Ludwika XIV. Obacz bezpłodność literacką Ameryki. Ani jednej romancy takiej jak Roberta Burnsa lub Hiszpanów w trzynastym wieku. Obacz cudowne romance nowoczesnych Greków, także Hiszpanów i Duńczyków z trzynastego wieku, a jeszcze lepiej poezje arabskie z siódmego stulecia. [przypis autorski]

do wsie (gw., daw.) — do wsi. [przypis autorski]

Do you know something about painter-medium Luigi Bellotti (ang.) — Czy wie pan o malarzu medium Luigi Bellotti? [przypis autorski]

do źródła Egeryi (…) zaopatrywanie świątyni w wodę jest jej świętą powinnością — świątynia Westy powinna była codziennie być skrapiana wodą, czerpaną ze źródła Egeryi, znajdującego się w lasku tegoż imienia, w pobliżu Rzymu. Guhl i Koner, str. 723. [przypis autorski]

dożera — troska, męka. [przypis autorski]

Doznaję wrażenia, że pojmujesz tę twórczość jako jakiś absolutny początek — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 20. [przypis autorski]

doznaje rozkoszy fizycznej jedynie z mężczyzną, którego kocha — jeżeli u mężczyzny nie spotykamy tej właściwości, to stąd że nie musi on czynić doraźnej ofiary ze swego wstydu. [przypis autorski]

do zwyczaju należało (…) pokpiwać sobie z arystokracji rodowej — [Komentarz autora z Uwag.] Zwyczaj ten był asekuracją kłamstwa, opisanego w poprzednim zdaniu. Dla dobrobytu swego życia intelektualnego człowiek zwykle obiera lub tworzy sobie jakichś przeciwników, nad których się wywyższa, na których zwala różne winy, których skutecznie zbija. Najgorszy literat ma kogoś lub coś, z czym walczy, co mu daje złudę, że on jest potrzebny na świecie, co stanowi tło korzystne dla jego osoby. Tak samo jest i w innych dziedzinach życia publicznego i prywatnego. Ale każdy z takich antagonizmów, chociaż ma rację bytu na pewien promień, w większym kole nic nie znaczy. [przypis autorski]

D. Pokitko, Własność w konstytucji III Rzeczypospolitej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, zeszyt 2, 2002 r., s. 188. [przypis autorski]

Drab, ein Fußsoldat. (Malczewski) [przypis autorski]

drałas — pędziwiatr. [przypis autorski]

drapacha — stara wiedźma. [przypis autorski]

Draper, tom II, str. 226–27 [przyp. WL: John William Draper, History of the Conflict between Religion and Science, 1874, wyd. polskie: Dzieje stosunku wiary do rozumu, tł. Jan Karłowicz, 1882)]. [przypis autorski]

drapoty — szamotanie się. [przypis autorski]

draźnięta — piersi kobiece. [przypis autorski]

Dręczą mnie wasze niebiosa (…) Duszą! — Miriam Ronda smętku i nadziei, „Świat” 1894, s. 246. [przypis autorski]

drguba — rodzaj sieci. [przypis autorski]

drobną cegiełkę do tego Skarbu dołożyłem — order przesłany został z Tarnobrzega już po powstaniu Państwa Polskiego do Narodowej Organizacji Kobiet we Lwowie (Sekcja zbiórki złota i srebra), ta zaś oddała go na Skarb Narodowy na podkład waluty polskiej za pokwitowaniem następującej treści:

„Wdzięczna Ojczyzna Ofiarodawcom”. Nr 2977. Lwów 22 IV 1922, Ministerstwo Skarbu. Komitet zbierania ofiar na Skarb Narodowy. Jan Słomka nacz. gminy Dzikowa powiat Tarnobrzeg ofiarował na Skarb Narodowy 1 austr. srebrny krzyż zasługi z koroną. Delegat Skarbu: Maria Demelówna.

[przypis autorski]

drobna jakaś rzeczka —Retrone (przyp. z wydania z 1884 r.) [przypis autorski]

D. Rodrik, Jedna ekonomia…, s. 283. [przypis autorski]

D. Rodrik, Jedna ekonomia…, s. 284. [przypis autorski]

drogą rozwidnień i oświeceń — Genesis z Ducha. [przypis autorski]

Droga przyjaciółko (…) a ja tobie jutro — Pamiętniki pani d'Epinay, Geliotte. Praga, Celowiec, całe Morawy etc. Kobiety są tam bardzo sprytne, a mężczyźni wielcy myśliwi. Przyjaźń między kobietami jest tutaj bardzo częsta. Najpiękniejszą porą roku jest tu zima: urządza się kolejno polowania trwające po dwa tygodnie i dłużej w dobrach okolicznych magnatów. Jeden z najinteligentniejszych mężczyzn powiadał mi raz, że Karol V władał prawnie całą Italią i że tym samym na próżno Włosi chcieliby się buntować. Żona tego zacnego człowieka czytywała Listy panny de Lespinasse. Znaym 1816. [przypis autorski]

Druga carowa pamiętnik stawiała — na pomniku Piotra jest napis: Petro primo Catharina secunda. [przypis autorski]

druga krystalizacja (…) ile że towarzyszy jej obawa (…) o wiele silniejsza. — Tej drugiej krystalizacji brak jest u kobiet łatwych, obcych tym wszystkim romansowym pojęciom. [przypis autorski]

druga połowa rodziny po wsiach: Radowężu, Sośniczanach, Łukowcu i Krzcinie — Walenty Słomka urodził się w Dzikowie 14 lutego 1785 r., nr domu 27. Rodzicami jego byli Michał Słomka i Magdalena z Mortków z Dzikowa. Pochodzi więc z tej wsi. W r. 1807 ożenił się za Wisłą w Radowężu z Marią Janoszanką (wówczas od r. 1795–18 oba brzegi Wisły były pod panowaniem Austrii, więc przesiedlania się za Wisłę nie utrudniała granica polityczna). Umarł 19 marca 1863 r. Młodszy z synów Michała Słomki, Maciej, ożenił się w sąsiednim Mokrzyszowie, gdzie również jest po nim rodzina. Daty powyższe wynotowane z metryk parafialnych w Miechocinie i Koprzywnicy. [przypis autorski]

Druga tak potępiona, iż nigdy właściciela mieć nie może — starostwa, dobra stołowe, dobra duchowne, dobra maltańskie etc., etc. [oddawane były tylko w użytkowanie dożywotnie; S.Cz. i Red. WL]. [przypis autorski]

drugiego Mojżesza — Majmonidesa. [przypis autorski]

drukowany właśnie na łamach „Prawdy” przekład „Głodu” Hamsuna — K. R. Ż. Z Niemiec, s. 521: „Społeczeństwo ze swoimi stosunkami znikło i zostaje jedynie cierpiąca głód jednostka. Reszta postaci to tylko przydatki do owego »ja«, świadkowie męczarni, dekoracje teatralne”. — Polska recepcja Hamsuna przypada głównie na dziesięciolecia 1900–1930, stąd w omawianym okresie niewiele jej świadectw można przytoczyć. Pierwszym prawdopodobnie przekładem polskim Hamsuna był szkic psychologiczny Na lawach Newfoundandu („Myśl” 1891, nr 11–12). Ta sama tłumaczka, M. Posner-Garfeinowa, przełożyła z kolei Głód, publikowany w r. 1891 przez „Prawdę”, oraz Hazard („Prawda” 1892). (Najdawniejsza wzmianka o Głodzie — Ed. Dut. Romans o głodzie, „Przegląd Tygodniowy” 1890, s. 589). Na wydanie książkowe Głodu trzeba było czekać aż do r. 1906 (Lwów, „Biblioteka Powieściowa Księgarni Narodowej”. T. III). Kilka czasopism podało obszerniejsze streszczenie odczytu Hamsuna o ruchu literackim w Norwegii, ogłoszonego w paryskiej „Revue des Revues” („Tydzień” 1893, s. 410–412; „Wędrowiec” 1893, s. 841–842; 1894, s. 116–117); ponadto M. Mutermilch (Droga sztuki, „Ateneum” 1901, s. 326–333). Ta dosyć nikła recepcja Hamsuna pozostaje w oczywistej zgodzie z charakterem jego pisarstwa, dalekim od modernistycznej nastrojowości i liryzmu dziesięciolecia 1890–1900. [przypis autorski]

drwić z nich po prostu i uniewinniać Eulera „ciasnymi pojęciami jego czasów” to mi się bynajmniej nie wydaje rzeczą uzasadnioną — Autor zwalcza tu poglądy Macha wypowiedziane w dziele pt. Die Mechanik, 4 Aufl., Leipzig 1901, str. 478 n. [przypis autorski]

drygant — rączy ogier. [przypis autorski]

drygotka — bicie serca. [przypis autorski]

dryndać — tańczyć. [przypis autorski]

Drzewa odarte z liści, nagie już (…) Zawiesza niebu złoty krzyż zasługi — L. Staff, Pisma, Warszawa 1931, VIII, s. 61–62 (Gałąź kwitnąca). [przypis autorski]

drzew gumowych — Eukaliptów. [przypis autorski]

drzewianka – tzw. kurze ziele. [przypis autorski]

drzewiej (daw.) — dawniéj. [przypis autorski]

Drzewo genealogiczne jednego bywało drzewem genealogicznym wszystkich — kto ciekawy, może dziś jeszcze odczytać ryte w marmurze słów tych potwierdzenie. Znajduje je w rynku staromiejskim, na tablicy wmurowanej we front domu ongi baryczkowskiego. Spotka tam powiązane w jednym napisie nazwiska i rody: Baryczków, Marianów, Kulskich, Fukierów, Bartolów i innych. Jak w gąszczy leśnej, konary rodów zaplątują się tak mocno, że drzewa od drzewa nie odróżnisz. [przypis autorski]

drzewo nabaku — sisyphus spina christi [krzew kolczasty z rodziny szakłakowatych rosnący w Azji, Afryce, Australii; jujuba, szydlica, nabak; red. W.L.]. [przypis autorski]

drzony — ciernie. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 105. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 107, F. Kawohl, M. Kretschmer, Abstraction and registration: conceptual innovations and supply effects in Prussian and British Copyright (1820–50). „Intellectual Property Quarterly”, 2 (2) 2003, s. 5. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 108. Pierwszy generalny zakaz przedruków pojawił się na terytorium niemieckim dopiero w 1766 roku za sprawą Zarządzenia Rządu Pruskiego (ang. Prussian Cabinet Order, niem. Cabinets-Ordre), zob. Prussian Cabinet Order, Potsdam or Berlin (1766), [w:] Primary Sources on Copyright (1450–1900), wyd. L. Bently, M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 112. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 114. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 115. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 152; jedynie dla porządku można powiedzieć, że wyrok nie zapadł jednomyślnie, zaś zdanie odrębne sędziego Thomsona odwoływało się w swojej istocie do teorii zawłaszczania przez pracę Locke'a . Zdaniem J. Ginsburg (A tale of two copyrights: Literary property in revolutionary France and America, [w:] B. Sherman, A. Strowel, Of authors and origins. Essays on copyright law, Oxford 1994) w ówczesnym prawie amerykańskim współwystępowały zarówno uzasadnienia odwołujące się do kategorii interesu publicznego, jak i wprost do interesu samego autora, por. w szczególności The Machusetts Act (od 1783), który w swojej preambule powołuje się na obie te wartości. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 152. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 156, B. Balazs, Coda: A Short History of Book Piracy [w:] Media Piracy in Emerging Economies, red. J. Karaganis, Social Science Research Council 2011, s. 408. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 156. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 158, C. Hesse, The Rise of Intellectual Property, 700B.C. — A.D. 2000: An Idea in the Balance, „Daedalus”, 131, no. 2 (March 22, 2002), s. 41. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 159. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 160. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 169. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 169, S. Ricketson, cytuję za: D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 180. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 170. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 171. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 175. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 178-179. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 45. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 49–51, R. Deazley, (2008) Commentary on the Stationers' Royal Charter 1557, [w:] Primary Sources on Copyright…, J. Loewenstein, The author's due…, s. 59, M. Rose, Authors and Owners. The invention of copyright, London 1994, s. 22. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 63. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 80. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 84. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 87. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright, London 1992, s. 91. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright…, s. 108, F. Kawohl, The Berlin Publisher Friedrich Nicolai and the Reprinting Sections of the Prussian Statute Book of 1794, [w:] R. Deazley, M. Kretschmer i L. Bently [red.] Privilege and Property. Essays on the History of Copyright, 207, M. Rose, Authors and Owners. The invention of copyright, London 1994, s. 131. [przypis autorski]

D. Saunders, Authorship and copyright…, s. 56, W. Cornish, The Statute of Anne 1709–10: its historical setting…, s. 20. [przypis autorski]

duch ciężkości — znany termin Nietzschego, cytowany ostatnio na końcu ciekawej, lecz perfidnej książki Chwistka Granice nauki, ale nie wiem, czy à propos. Krytykę książki tej szczegółową mam zamiar przeprowadzić w najbliższym czasie. [przypis autorski]

Duchem świata podniesionym łamać prawa materią rządzące… — Słowacki, List Apostolski [tj. Dialog troisty; red. WL]. [przypis autorski]

duchna — czapka nocna. [przypis autorski]

duchoborce, roskolniki — Nazwiska sekt powstałych na łonie grecko-rosyjskiego kościoła, a których krwawe obrzędy przypominają to, co najszkaradniejsze było pod względem rozpusty i okrucieństwa w starożytnych wschodnich, fenickich i kartagińskich religiach. [duchoborcy: racjonalistyczna grupa religijna pochodząca z rosyjskiego prawosławia, odrzucająca autorytet władzy świeckiej i duchowieństwa prawosławnego oraz rytuały kościelne, głosząca bezwarunkowy pacyfizm, od XIX w. prześladowana przez władze carskie; raskolnicy (z ros. dosł.: rozłamowcy): dawne, pejoratywne określenie staroobrzędowców, starowierców, wyznania powstałego wskutek rozłamu (cs. raskoł) w Rosyjskim Kościele Prawosławnym, spowodowanego reformą liturgiczną patriarchy Nikona z lat 1652–1656; starowiercy nie uznali reformy, zostali potępieni jako heretycy i pozbawieni praw obywatelskich, władze Rosji prowadziły ich masowe prześladowania; pełnię praw obywatelskich uzyskali dopiero w 1905; w żadnej z tych grup nie występują rozpustne, krwawe ani okrutne obrzędy; red. WL]. [przypis autorski]

duchota — duszność. [przypis autorski]

duchowej małości i zesztywnienia w ciasnych formach — Strumiłło, op. cit., s. 199. [przypis autorski]

ducht, dukt — droga leśna. [przypis autorski]

Duchy zaś globu, wytworzywszy ciepło, zadowolone z dzieła swego… — por. Słowacki, Dzieła, t. X, s. 539–540. [przypis autorski]

dufnie — ufnie. [przypis autorski]

dulces moriens reminiscitur Argos — Cytacja z Eneidy: „Niech umierając wspomina słodkie Argos”. [przypis autorski]

dulces — słodycze. [przypis autorski]

dulki — kołki w burcie na wiosło. [przypis autorski]

dul — papieros. [przypis autorski]

Dungus (litew. Dangus) — Niebo. [przypis autorski]

Duns Szkot Jan — ur. 1265/6 lub 1274 r. w Dunston w Northumberland (Anglia) czy też w Duns (Irlandya), franciszkanin, kształcił się w Oxfordzie; działał jako nauczyciel i dysputator w Oxfordzie, w Paryżu (od r. 1304), w Kolonii, gdzie umarł 1308 r. Ważniejsze dzieła: komentarze do dzieł Arystotelesa (m.in. do pism logicznych, do traktatu o duszy i do metafizyki); Distinctiones in quattuor libros sententiarum, czyli tzw. Opus Oxoniense; Tractatus de rerum principio; Theoremata; Reportatorum Parisiensium libri quattuor, czyli tzw. Opus Parisiense; Quaestiones quodlibetales. [przypis autorski]

durniami — winno być: elegantami. [przypis autorski]

Durow — Znany w Rosji clown cyrkowy. [przypis autorski]

durzą (gw., daw.) — mącą, okłamują. [przypis autorski]

Dusza jest organem obejmującym rzeczy nieskończone (…) miliony stuleci stapiają się w jednej sekundzie — S. Przybyszewski, Na drogach duszy, s. 28. [przypis autorski]

[dusza jest] W stosunku do możliwych przedmiotów w przestrzeni — Czytelnik, który z tych wyrażeń, w ich transcendentalnej abstrakcyjności, nie tak łatwo odgadnie ich sens psychologiczny, ani też dlaczego ostatni przymiot [Attribut] duszy należy do kategorii istnienia, znajdzie w dalszym ciągu dostateczne wyjaśnienie i usprawiedliwienie. Zresztą co do wyrażeń łacińskich, które wbrew smakowi dobrego wysłowienia, napłynęły tu zamiast równoznacznych niemieckich. zarówno w tym oddziale, jak i w całym dziele, muszę na swe usprawiedliwienie przytoczyć to, że wolałem raczej uwłóczyć nieco piękności mowy, niż utrudniać użytkowanie szkolne najmniejszą bodaj niezrozumiałością. [przypis autorski]

Dusza ludzka jest tylko zbiorowym oznaczeniem wszystkich zwierzęcych dusz, przez które przeszedł człowiek w poprzednich wcieleniach — S. Przybyszewski, Zur Psychologie des Individuums, Berlin 1892, I, s. 37. [przypis autorski]

Dusza ma cierniem uwieńczona (…) Ach, mnie przeraża ta Golgota — S. Brzozowski, Nim serce ucichło, Warszawa 1910, s. 3. [przypis autorski]

dusza obdarzona wyobraźnią (…) — Narzeczona z Lammermoor, miss Ashton. Człowiek, który coś przeżył, znajdzie w pamięci mnóstwo przykładów miłości, raczej będzie miał kłopot z wyborem. Ale jeżeli chce pisać, nie wie już, na czym się oprzeć. Zdarzenia z towarzystw, w których żył, zbyt obce są publiczności, trzeba by wiele czasu, aby je opisać ze wszystkimi odcieniami. Dlatego cytuję powieści powszechnie znane, ale pojęć, które podsuwam czytelnikowi, nie opieram na tych zmyśleniach, przeważnie czczych i kreślonych raczej dla malowniczości niż dla prawdy. [przypis autorski]

dusza opuściła me ciało, by przejść do nieznanych krain — Indianie wierzyli, że po śmierci dusza przechodzi do nieznanych krain, by dostąpić tam nagrody lub kary w zależności od swych zasług. [przypis autorski]

[dusza poznaje w samej sobie] bezwarunkową jedność jakości, tj. nie jako realną całość, lecz jako pojedynczą — jak tu znowuż pojedynczość odpowiada kategorii realności, nie mogę jeszcze teraz wykazać; ale przedstawię to w następnym oddziale, przy sposobności innego rozumowego użytkowania z tegoż samego pojęcia. [przypis autorski]

duszę (…) romansową — wszystkie jego postępki miały od początku w mych oczach ów niebiański wyraz, który czyni człowieka istotą odrębną, różną od innych. Zdawało mi się, że czytam w jego oczach owo pragnienie wznioślejszego szczęścia, ową tajoną melancholię, która wzdycha do czegoś więcej niż to, co mamy tutaj, i która we wszystkich sytuacjach, w jakich losy mogą pomieścić rozmarzoną duszę, „(…) Still prompts the celestial sight, For which we wish to live, or dare to die”. (Ultima lettera di Bianca a sua madre. Forli 1817.) [Still (…) die: „Wciąż budzi niebiańskie widzenia, dla których pragniemy żyć i ważymy się umierać”. A. Pope; przyp. tłum.]. [przypis autorski]

duszne (gw., daw.) — sprawy duszy, ducha, duchowne. [przypis autorski]

duwa — gołąb. [przypis autorski]

dużajmy się — probójmy kto silniejszy. [przypis autorski]

dwaj dziejopisarze podają, że dogorywający Cezar przygnieciony został poduszkami i uduszony — Tacyt i Swetoniusz [Tacyt w Rocznikach VI, 50; Swetoniusz w Żywocie Tyberiusza 73 wymienia kilka krążących przypuszczeń o przyczynach śmierci Tyberiusza, w tym również tę wersję; Kasjusz Dion w Historii rzymskiej LVIII, 28 podaje zbliżony powód śmierci: Tyberiuszowi odmówiono jedzenia i podduszono go przez zawinięcie w wiele warstw grubych ubrań, pod pozorem potrzeby rozgrzania chorego]. [przypis autorski]

dwakroć sto tysięcy sestercyj — około 100,000 złotych. [przypis autorski]