Przypisy

Prawo ateńskie nakazywało dzieciom żywić ojców swoich popadłych w niedostatek — Pod infamią, nie pod karą więzienia. [przypis redakcyjny]

Prawo, czyli wola powszechna Narodu tylko o całym narodzie stanowi — tak samo Rousseau, Umowa Społeczna II 4; por. Deklaracja Praw Człowieka, art. 6: „prawo winno być jedno dla wszystkich”. [przypis redakcyjny]

Prawodawstwo wszędzie i do wszystkich obywateli należy — ta sama myśl w Uwagach, str. 49; por. Rousseau, Umowa społeczna, II 1, 2 III 12 n; Deklarację Praw Człowieka fr. Zgromadzenia Narodowego, art. 6. [przypis redakcyjny]

Prawo francuskie, które ma jeden sposób więcej, nie tak bardzo lęka się zastraszyć świadków: przeciwnie, rozum wymaga, aby ich zastraszyć; słucha się świadków tylko jednej strony — Wedle dawnego prawa francuskiego, świadków przesłuchiwało się z dwóch stron. Toteż widzimy w Postanowieniach Ludwika Świętego, I, 7, że kara na fałszywych świadków przed sądem była pieniężna. [przypis redakcyjny]

Prawo i łaska ulżą wam zaiste — Prawo surowość swoją łagodzi łaską, gdy łaska boża za przyczyną strzelistej modlitwy wiernych skraca czas pokuty dusz w czyśćcu będących. Jeszcze tu myśl jedną nasuwa uwagę: że Wergiliusz, który w piekle był wszystkowiedzącym, tu, w czyśćcu, często cieniów zapytuje, gdzie iść i kędy? Bo rozum, którego on jest symbolem, może tylko poznać istotę rzeczywistą grzechu, może i powinien nas prowadzić na drogę oczyszczenia; lecz jako przewodnik po tej drodze, sam jest chwiejącym się i niepewnym siebie, a tylko Wiara objawiona najpewniejszą jest przewodniczką naszą do zupełnego zbawienia. Przeto tych, których wiara, dlatego że są w czyśćcu, jest nieomylną, pyta o drogę. [przypis redakcyjny]

prawo Longobardów ustępowało prawu rzymskiemu: przestało być prawem panującego narodu; było nadal prawem najwyższej szlachty, ale miasta potworzyły przeważnie republiki, szlachta zaś upadała lub została wytępiona — Patrzcie, co mówi Machiawel o zniszczeniu dawnej szlachty florenckiej. [przypis redakcyjny]

prawo magdeburskie — miejskie prawo niemieckie, wzorowane na prawie miasta Magdeburgu. [przypis redakcyjny]

Prawo miejscowe, które zabrania świniny, nie może być dobre dla innych krajów, gdzie świnia jest pożywieniem niemal powszechnym i poniekąd niezbędnym — jak w Chinach. [przypis redakcyjny]

Prawo nie przypuszcza w Polsce do równego działu siostry z braćmi — córki otrzymywały w spadku czwartą część (czwarciznę) dóbr ziemskich ojczystych, o ile miały braci; dobra nabyte były dzielone po równo. [przypis redakcyjny]

prawo oblatów — zapisywanie edyktów i ustaw w zbiorze praw. [przypis redakcyjny]

prawo pierwsze poprawione, piąte, dziewiąte i jedenaste, ustalone na pseudosejmie z 1768 r. — Russo ma na myśli dodany do Traktatu między Rzeczpospolitą Polską i Imperium całej Rosji „Akt osobny drugi, zamykający w sobie Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej prawa kardynalne, wieczyście trwałe i odmienione być nigdy niemogące, et materias status, które tylko unanimitate na sejmach wolnych decydowane być powinny”. — Akt ten uchwalony został przez sejm 1767–1768, odbyty pod węzłem konfederacji radomskiej. Prawo pierwsze stanowi, że moc ustawodawcza należy w Polsce do trzech stanów: królewskiego, senatorskiego i rycerskiego; prawo piąte stanowi obieralność królów unanimitate [łac.: jednogłośnie, jednomyślnie; red. WL]; prawo dziewiąte waruje nierozdzielny związek z Koroną Litwy, na podstawie Unii, tudzież innych ziem i prowincji, jedno ciało Rzeczypospolitej składających; prawo jedenaste zastrzega równość i przywileje szlachty. [przypis redakcyjny]

Prawo salickie dopuszczało dowód przez wrzącą wodę — I kilka innych kodeksów barbarzyńców również. [przypis redakcyjny]

prawo salickie nie dopuszczało dowodów negatywnych. Był wszakże jeden wypadek, w którym dopuszczało je — Wówczas gdy antrustion, czyli wasal królewski, u którego się przypuszczało większą szczerość, był oskarżony. [przypis redakcyjny]

prawo — tu: najbliższy sąd miejski. [przypis redakcyjny]

prawo zachowania siły — wł. prawo zachowania energii, głoszące, że energia nie może ulec zniszczeniu, lecz tylko przekształca się w inną formę (np. z cieplnej w świetlną, elektryczną itp.). [przypis redakcyjny]

praw szcześciu — sprawiedliwy wobec losu. [przypis redakcyjny]

prawy (daw.) — prawdziwy; tu: właśnie. [przypis redakcyjny]

prawy (starop.) — prawdziwy. [przypis redakcyjny]

prażen (starop.) — próżen, wolny. [przypis redakcyjny]

prażen (starop.) — wolny, swobodny. [przypis redakcyjny]

prażmo (daw.) — upał, spiekota. [przypis redakcyjny]

Prażmowski, Mikołaj (1617–1673) — w r. 1658 podkanclerzy koronny, potem kanclerz wielki koronny, biskup łuckim, a od r. 1666 arcybiskup gnieźnieński. [przypis redakcyjny]

prażnik — odpust kościelny na Rusi. [przypis redakcyjny]

prażni (starop.) — wolni. [przypis redakcyjny]

pręcej (starop.) — daw. pisownia wyrazu prędzej. [przypis redakcyjny]

prędzej się czasem (…) — rękopis w tym miejscu obcięty. [przypis redakcyjny]

pręga — pręgierz. [przypis redakcyjny]

prętki (starop.) — daw. pisownia wyrazu prędki. [przypis redakcyjny]

prętkopióry bełt (starop.) — strzała; prędka strzała. [przypis redakcyjny]

prebendarz (z łac.) — ksiądz, używający części majątku kościoła katedralnego lub kolegjackiego. [przypis redakcyjny]

prebenda — uposażenie osób duchownych. [przypis redakcyjny]

prebendowaną — przydzieloną. [przypis redakcyjny]

precedencją — pierwszeństwo, pierwsze miejsce. [przypis redakcyjny]

preceptor (starop.) — nauczyciel. [przypis redakcyjny]

precjoza — kosztowności. [przypis redakcyjny]

precyzja — ścisłość. [przypis redakcyjny]

precz, to precz (starop.) — pomińmy to, nie mówmy o tym. [przypis redakcyjny]

precz z sercem, z przesądami — Juliusz Kleiner zwraca uwagę, że zestawienie tu „serca” i „przesądów” wskazuje na sięgnięcie do haseł rewolucji francuskiej, która walczyła z przesądami, jako nieopartymi na rozumie, rozum zaś odrzucał postawę uczuciową, „serce”. [przypis redakcyjny]

predykanta — kaznodzieję. [przypis redakcyjny]

predykant — kaznodzieja protestancki. [przypis redakcyjny]

preeminencja — dostojeństwo. [przypis redakcyjny]

preeminencyja — stopień. [przypis redakcyjny]

prefekt departamentu — naczelny urzędnik departamentu (jednostka administracyjna we Francji). [przypis redakcyjny]

preferans — rodzaj gry w karty na trzy osoby. [przypis redakcyjny]

preferencja — pierwszeństwo. [przypis redakcyjny]

preghiera (wł.) — modlitwa. [przypis redakcyjny]

prejudykat — w dawnym prawodawstwie wyrok sądowy miarodajny dla następujących po nim wyroków w podobnej sprawie. [przypis redakcyjny]

prekursor — poprzednik. [przypis redakcyjny]

prelatury — pierwsze godności w kapitule. [przypis redakcyjny]

prelekcje pani Eleonory — Ziemięckiej. [przypis redakcyjny]

preludium — termin muz., pierwotnie gatunek ustalający tonację przd rozpoczęciem śpiewu. [przypis redakcyjny]

premia Towarzystwa Sztuk Pięknych — Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (założone w 1858 r.) wydawało corocznie reprodukcje obrazów jako premie dla swych członków. [przypis redakcyjny]

prepedycja — przeszkoda. [przypis redakcyjny]

prerogatywa — najwyższa godność. [przypis redakcyjny]

prerogatywa — przywilej. [przypis redakcyjny]

prerogatywa — uprzywilejowana wysokość. [przypis redakcyjny]

prerogatywy — pierwszeństwa, szczególnych względów. [przypis redakcyjny]

pressa (łac.) — dobywana. [przypis redakcyjny]

presumpcyą durny — szalony wielkim o sobie mniemaniem (zarozumiałością). [przypis redakcyjny]

presumpta (daw.) — zarozumiałość. [przypis redakcyjny]

Preteksta — toga urzędnika ze szlakiem purpurowym. W strój ten przebierano także młodzież rzymską do lat 17-tu. [przypis redakcyjny]

pretendować — podając za przyczynę. [przypis redakcyjny]

pretendować — rościć. [przypis redakcyjny]

pretendować — rościć sobie, domagać się. [przypis redakcyjny]

pretendować — zarzucać. [przypis redakcyjny]

pretendowanej — o którą mu chodziło. [przypis redakcyjny]

pretendowanej — wymaganej. [przypis redakcyjny]

pretensja — roszczenie, żądanie. [przypis redakcyjny]

pretensja — tu: uraza, obraza. [przypis redakcyjny]

prete (wł.) — ksiądz. [przypis redakcyjny]

pretia (łac.) — ceny. [przypis redakcyjny]

pretia rerum (łac.) — ceny towarów. [przypis redakcyjny]

Pretojan — w oryg. Preteianni, tj. kapłan Jan. W średniowieczu było bardzo rozpowszechnione podanie o chrześcijańskim władcy w Afryce, który nosił dziwaczne imię kapłana Jana; Marko Polo umieszcza go w Tartarii. „Preto Gijan, którego oni sami (poddani) zową Belul, my zowiemy Pop Jan (…) ma swe królestwo na południe w Afryce (…) wierzy ten król w Krystusa i ewangelie, wszakże nie po rzymsku” etc. M. Bielski, Kronika. Widocznie po części mętne, a po części fantastyczne wiadomości o Abisynii. [przypis redakcyjny]

Pretor — „urzędnik Rzeczypospolitej Rzymskiej, najpierwszy w dostojeństwie po konsulach, jego obowiązek był sądzić sprawy obywatelów”. (Zbiór potrzebn. wiad.). [przypis redakcyjny]

prewencyjny cenzor — cenzura prewencyjna: zapobiegawcza, przeprowadzona przed oddaniem rękopisu do druku. [przypis redakcyjny]

prezencją — wygląd zewnętrzny, postawę. [przypis redakcyjny]

prezencja (z łac.) — obecność, osobiste stawianie się; tu: oficerów duńskich przed Czarnieckim. [przypis redakcyjny]

prezencja (z łac.) — obecność, pojawienie się. [przypis redakcyjny]

prezenta (daw., z łac.) — okazałość. [przypis redakcyjny]

prezentować (daw.) — wyświadczać. [przypis redakcyjny]

prezerwatywę — zabezpieczenie. [przypis redakcyjny]

prezumpcyja (z łac.) — zarozumiałość, przesadne o sobie mniemanie. [przypis redakcyjny]

prezydencją — przewodnictwem. [przypis redakcyjny]

prezydent — przewodniczący trybunału. [przypis redakcyjny]

prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga. [przypis redakcyjny]

Priamidzi — synowie i córki Priama. [przypis redakcyjny]

Priam zakazał swym Trojańczykom płakać — Iliada, VII 421. [przypis redakcyjny]

Priapeia — utwory na cześć Priapa, gr. bożka płodności; ze względu na frywolność treści i słownictwa pojawiały się zazwyczaj anonimowo. [przypis redakcyjny]

priapismum (łac.) — chorobliwy stan ciągłego podniecenia erotycznego u mężczyzny. [przypis redakcyjny]

prierwospy (daw.) — pierwszy sen. [przypis redakcyjny]

priesterlich (niem.) — kapłańskim. [przypis redakcyjny]

Priestley, Józef (1733–1804) — filozof angielski, wychodząc z zasad Locke'a, doszedł do materializmu w psychologii, lubo umiał go zespolić ze szczerym wyznawstwem dogmatów chrześcijańskich. Główne jego dzieła są: Theory of human mind 1775; Disquisitions relating to matter and spirit 1777; The doctrine of philosophical necessity 1777. [przypis redakcyjny]

prima fronte (łac.) — na samym czele. [przypis redakcyjny]

prima Martii (łac.) — pierwszego marca. [przypis redakcyjny]

primier — pierwszy. [przypis redakcyjny]

primis diebus Iunii (łac.) — w pierwszych dniach czerwca. [przypis redakcyjny]

primo congressu (łac.) — w pierwszym starciu. [przypis redakcyjny]

primo instanti (łac.) — w pierwszej chwili. [przypis redakcyjny]

primores suorum consultare jubet: Annis, bellisque verendi, crinigeri sedere patres (łac.) — znakomitości swoich radzić się każe: laty i wojnami poważni, siedzieli ojcowie długowłosi. [przypis redakcyjny]

primotina (…) fundit vota (łac.) — wczesne składa śluby. [przypis redakcyjny]