Przypisy

Eheu! — po łacinie: „niestety!”. [przypis autorski]

Ehrwürden — Wasza wielebność. [przypis autorski]

Eine Frau in Paris soll es durch ordentlich angestellte Versuche mit Giftpulvern so weit gebracht haben, daß sie den entfernten Todestag mit ziemlicher Zuverlässigkeit voraus bestimmen konnte. Pfui über unsere Ärzte die diese Frau im Prognostizieren beschämt! [przypis autorski]

eine masslose Selbstüberschätzung — bezgraniczne przecenianie siebie. [przypis autorski]

ein Genie in Kritik und Nachdichtung, in allem Nachschaffen und Nachverstehen — W. Dilthey, Das Erlebnis…, s. 292. [przypis autorski]

E. J. Macgillivray, The copyright act, 1911, annotated, London 1912, s. 131. [przypis autorski]

ekscerpt — wyciąg. [przypis autorski]

„ekspresjonizm”. W okresie międzywojennym (…) drudzy rozszerzali ją [te nazwę] na niektórych poetów dwudziestolecia (Tuwim, Iłłakowiczówna) — S. Kołaczkowski Uzupełnienie do: W. Feldman, Współczesna literatura polska, Kraków 1930, s. 647–653, 666. Por. też Ekspresjonizm w powieści historycznej, „Prosto z mostu” 1938, nr 34. [przypis autorski]

„ekspresjonizm”. W okresie międzywojennym (…) jedni stosowali ją [tę nazwę] do grupy poznańskiego „Zdroju” — K. Klein, Ekspresjonizm polski, „Przegląd Humanistyczny” 1932, nr 4–5; S. Kasztelowicz, Tragicy doby bez kształtu, Cieszyn 1933. [przypis autorski]

Ekstrakt, czyli wyciąg najmocniejszy z roślin. [przypis autorski]

el buono pastor — dobry pasterz. [przypis autorski]

Eleonora oświadcza, że tylko zguba bez żalu jest ostatecznym sprawdzianem piękna. „Największy żal (…), aby się utwierdzić — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 7. [przypis autorski]

Eleonora „snuje dalej te myśli” Paola — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 6. [przypis autorski]

elf — mały baśniowy duszek leśny, mieszkający w kielichach kwiatów. [przypis autorski]

… el Gran Tresoriato per il mastro di Cugina di Lituania… — Hetmanem polnym został mian. Michał Pac, Podskarbim W. lit. Hieronim Kirszensztein Kryspin, były Kuchmistrz W. lit. [przypis autorski]

Emancypantki nie są powieścią — są spowiedzią duszy (…) Prusa należało w rękę całować i jego pamięci poświęcę edycję Końca epopei — K. Tetmajer o „Emancypantkach”, „Warszawa” 1947, nr 11. [przypis autorski]

e mano, Kregżde (litewskie) — i mnie, Jaskółkę. [przypis autorski]

e mano, Żwajżgde (litewskie) — i mnie, Gwiazdę. [przypis autorski]

Emin pasza — z pochodzenia Żyd niemiecki, był po zajęciu przez Egipt kraju leżącego koło Albert-Nianza gubernatorem Ekwatorii, przebywał najczęściej w Wadelai. Mahdyści atakowali go kilkakrotnie. Uratowany został przez Stanley'a, który przeprowadził go wraz z większą częścią żołnierzy do Bagamojo nad Oceanem Indyjskim. [przypis autorski]

emisja promieni röntgenowskich nieodłącznie towarzyszy fluorescencji (…). Myśl tę powziął pierwszy p. Henryk Poincaré — [por.] „Revue générale des sciences”, 30 stycznia 1896. [przypis autorski]

Empfindlichkeit, czyli, jak powiada mój słownik niemiecko-angielski, sensibility, czyli, jak mówi słownik angielsko-francuski, sensibilité. [przypis autorski]

encyklopedia (…) „Dekadenci, ob. Symboliści” — Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, t. XV, Warszawa 1895, s. 247. [przypis autorski]

engur — winogrona. [przypis autorski]

entuzjazm — zapał. [przypis autorski]

envoy[és] — kilka liter, ujętych w nawias, uzupełniłem w miejsce wydartych na brzegu rękopisu. [przypis autorski]

Epidamnijczycy, czując iż obyczaje ich psują się przez zetknięcie z barbarzyńcami, wybrali urzędnika, aby prowadził cały handel w imieniu miasta i dla miasta — Plutarch, Quaest Graec. [przypis autorski]

epifity — pasożyty z lasów dziewiczych, rośliny mające korzenie w szczelinach kory, na drzewach butwiejących wskutek wilgoci i wiecznego braku słońca. [epifity najczęściej nie są pasożytami, rosną na innych roślinach, wykorzystując je jako podpory; red. WL] [przypis autorski]

epipsychidion — towarzysz duszy. [przypis autorski]

epitafium — oto owo epitaphium, pomieszczone na wstępie do zbioru utworów Dagny Przybyszewskiej pt. Kiedy słońce zachodzi, w jego własnym przekładzie. „Dzieciom moim Zenonowi i Iwci puściznę po matce przekazuje ojciec. Wychowana w bogactwie i zbytku, znosiła mężnie i wytrwale kilkuletnią nędzę artysty, co się z trudem przez życie przebijać musiał. Kobieta niezwykłej kultury i poczucia artystycznego, powierniczka najskrytszych moich intencyj twórczych, jedyny człowiek, który znał mój twór aż do dna, który nieraz wyłowił z głębi mej duszy to, co dla mnie samego było nieświadome; oto czym była wasza matka. Jej tragedią było, że duszę miała zbyt szczerą, zbyt śmiałą i dumną, by mógł na nią paść najdrobniejszy cień fałszu i hipokryzji. Jej tragedią było, że była tym, czym jest jej sztuka: pięknością i zbytkiem. Nie była stworzona do tego świata: dusza jej, pełna naiwnej ufności, dziecięcej prostoty, doznała zbyt dużo rozczarowań, zbyt często była oszukiwana i zwodzona: musiała się w końcu przełamać. Tragedią jej była piękność, i szczerość, i duma. Była przepięknym egzotycznym kwiatem, który rzadko wykwita, a który tłum zdeptać musi — i nie dość że zdepcze, ale mści się na nim jeszcze po śmierci. Więc, dzieci moje, niech pamięć matki będzie dla was święta, jak dla mnie jest święta. Stanisław Przybyszewski. Warszawa, w czerwcu 1901”. [przypis autorski]

epoce historycznej, której nastanie G. H. Bondy ogłosił na pamiętnym walnym zgromadzeniu Kompanii Eksportowej Pacyfiku w swych proroczych słowach o rozpoczynającej się utopii — por. Inwazja jaszczurów, Księga I, rozdział 12. [przypis autorski]

epoka „brutalnej ekstazy romantycznego bolszewizmu” — Essad Bey, op. cit., s. 148. [przypis autorski]

Epoka Ludwika XV (…) najpiękniejszy moment swoich wychowanków — Pan de Francueil, kiedy używał zbyt wiele pudru. Pamiętniki pani d'Epinay. [przypis autorski]

Epokę obecną, tę, w której żyjemy, zamknął Wyspiański (…) dawnym sposobem żyć już nie sposób — S. Lack, O literaturze kobiecej, „Nowe Słowo” 1903, nr 24. [przypis autorski]

epos — opowieść. [przypis autorski]

era upokorzeń, denuncjacji, prowokacji, prześladowań — Boris Souvarine, Staline, Paris, Plon, 1935, s. 425. [przypis autorski]

erbować — dziedziczyć. [przypis autorski]

erem — klasztor. [przypis autorski]

erem — [pustelnia; tu:] klasztor. [przypis autorski]

eryger — różowy kwiat stepowy. [łac. Erigeron, pol.: przymiotno; red. WL] [przypis autorski]

Erynie — Wyrzuty sumienia; wysłanki Hadesu. [przypis autorski]

Eschatologiczne koło zamyka się, zgoda Boga na te stany jest ze stanowiska modernizmu koniecznością (…) — siła tego wmówienia była tak wielka, że nawet poczciwy Rydel (pierwszy ze wszystkich rówieśników!) popełnił straszliwe misterium Dies Irae (pierwodruk „Przegląd Polski” 1893, t. 109, s. 75–92), które redakcja tego pisma podawała czytelnikom z całą powagą jako wprawdzie „fałszywy, nie oparty na zdrowych pojęciach i istotnych warunkach poezji” — niemniej jednak „zajmujący i podług nas niezwykły objaw tego nowego w literaturze kierunku”. Na prawach curiosum warto streścić to misterium. Pozbierał Rydel wszystkie możliwe symbole grozy i okropności. Nadmorski brzeg, wśród dymu pożarów pełen ludzi zrozpaczonych po trzęsieniu ziemi, które wyniszczyło wszystko, co ludzie zbudowali. Głód, nędza, rany. Przechodzi procesja z papieżem na czele, śpiewając Dies Irae. Wśród grzmotów hostia z monstrancji ucieka w niebo: Chrystus opuścił świat. Ktoś upija się absyntem, robotnik z kobietą w sukni balowej powiadają „użyjemy, a po tym śmierć”, filozof powtarza — nirwana, nirwana. Zjawiają się Lewiatan, Antychryst, Astarte („Zdrowaś Astarte, pożądliwości pełna”), Judasz, Eliasz. Kain zabija Eliasza, Judasz papieża, wody zmieniają się w krew, czas ustaje, przelatują wojska duchów, umarli zmartwychwstają, zjawia się Bóg w formie przerażającej jasności — tymczasem Matka Boska szatą utkaną z łez przesłania rodzaj ludzki i modli się do Syna o zmiłowanie. „Głos z góry” odpowiada: „Jam jest Sprawiedliwość i Miłosierdzie”. Zaiste, to eschatologiczne muzeum okropności było naprawdę niezwykłe! [przypis autorski]

Es giebt nur a Kaiserstadt! — znana piosnka ludowa Wiedeńczyków. [przypis autorski]

Es ist in den letzten 20 Jahren (…) der Barbarei wieder zurückzugeben — W ciągu ostatnich 20 lat zostało dowiedzione: Polak, który nie stworzył tej kultury, nie był jej również zdolny utrzymać. Pokazało się raz jeszcze, że tylko ten, który sam jest zdolny do twórczości kulturalnej, potrafi w sposób trwały zachować dorobek prawdziwej kultury. 50 lat dalszego polskiego panowania wystarczyłoby, aby te obszary, które Niemiec mozolnie, z pilnością i starannością wydarł barbarzyństwu, zostały z powrotem barbarzyństwu oddane. [przypis autorski]

espingarda — fuzja. [przypis autorski]

Estarosta [sic] de Bidgosc — jako starosta bydgoski występuje w źródłach współczesnych Jan Zeleński, łowczy kor. (Klucz. Sobiesc. I, str. 229, 267 itd. Helc. Sob. I, nr. 7). [przypis autorski]

Esteci i satyrycy pokolenia (…) dekadenta widzieli w filistrze. Satyry Lemańskiego (…) są tu najlepszym świadectwem — J. Lemański, Colloquia albo rozmowy, Warszawa 1905. Por. zwłaszcza Dekadencjomachię i Tendencję w sztuce. [przypis autorski]

estetyczny dekadentyzm Oskara Wilde'a miał rodzimych poprzedników w Ruskinie i Paterze, poczynając od uprawianego przez Keatsa kultu piękna — A. J. Farmer, Le mouvement esthetique et „décadent” en Angleterre, Paris 1931. [przypis autorski]

Estetyka Brzozowskiego jest personalistyczna i całościowa. Stąd znowu ataki na ludzi wyobrażających sobie, że styl czy formę można do dzieła przypinać — ataki głównie na historyków literatury: S. Brzozowski,Kultura i życie, s. 170–172; Współczesna krytyka literacka, [w:] Dzieła wszystkie, t. VI, s. 91, 148. [przypis autorski]

Es unterliegt wohl keinem Zweifel — Nie ulega najmniejszej wątpliwości. [przypis autorski]

Etatyzm przybiera albo postać anarchii, gdy władza polityczna jest słaba… — por. Gonzague de Reynold, op. cit., s. 144–153. [przypis autorski]

et caetera — i tam dalej (łac.). [przypis autorski]

Et fut occis le vièux qui avoit à nom Aladin avec tous ses hommes (fr.) — I został zabity starzec noszący imię Aladyn ze wszystkimi swymi ludźmi. [przypis autorski]

… et quella del Obozni nella persona del Straznik — Oboźnym kor. był Andrzej, Strażnikiem Jakób Potocki (to ostatnie niepewne). [przypis autorski]

E. Traple, Ustawowe konstrukcje w zakresie majątkowych praw autorskich i obrotu nimi w dobie kryzysu prawa autorskiego, Uniwersytet Jagielloński, Rozprawy habilitacyjne nr 179, Kraków, 1990, s. 138. [przypis autorski]

E. Traple, Ustawowe konstrukcje w zakresie majątkowych praw autorskich…, s. 139. [przypis autorski]

Et sicut omnes… (łac.) — I jako wszystko wyszło od jednego pomyśleniem jednego, tak wszystko wywodzi swój początek od tej jednej rzeczy: przystosowania. [przypis autorski]

Etyka ma za zadanie wytworzenie świadomości w stwarzaniu życia przez człowieka. (…) Etyka nie mówiła o typie istnienia, utrzymującego się wobec przyrody — S. Brzozowski, Filozofia Fryderyka Nietzschego, „Przegląd Filozoficzny” 1912, s. 491. [przypis autorski]

Etyka Nietzschego jest kategorycznym imperatywem treści. (…) Każda cząstka, każdy atom, okruch człowieczeństwa jest święty — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 44. [przypis autorski]

Euge! Euge! — Wykrzyknik, to samo co „nuż, a nuż” po polsku. [przypis autorski]

Euregeta — Anioł mądrości, dobro czyniący. [przypis autorski]

Europa, oddzielona od reszty świata swą religią — Kraje mahometańskie otaczają ją prawie ze wszystkich stron. [przypis autorski]

Europejczyk niechcący narażać się na cierpienia spowodowane przez dżygi powinien (…) odbywać co wieczór przegląd nóg… — Jeżeli dżyg już się otoczył pęcherzykiem zawierającym jaja, wtedy po wyjęciu pasożyta należy starannie wycisnąć jamkę pozostałą, a najlepiej wysmarować ją naftą i zasypać popiołem od cygara, przedmiotami nietrudnymi zwykle do osiągnięcia. [przypis autorski]

Eustachy Wołłowicz (…) ołtarz Najświętszej Panny — obacz: Akta kapituły wileńskiéj. [przypis autorski]

„Evening Paper” — „New York Evening Post”. [przypis autorski]

„Evening Paper” — „New York Express”. [przypis autorski]

E vidi spiriti (…) andando — I ujrzałem duchy idące poprzez płomień [Przypis autora]. [przypis autorski]

Evoe Bachche — Wykrzyknik używany przy tańcach świąt Bachusowych, oznaczający wesołość i komiczność. [przypis autorski]

E. Waśkowski, Rozwój ustawodawstwa cywilnego w XIX wieku, Wilno 1926, s. 5 - 8. [przypis autorski]

E. Waśkowski, Rozwój ustawodawstwa cywilnego w XIX wiekuWilno 1926, s. 5–8. [przypis autorski]

E. Waśkowski, Rozwój ustawodawstwa cywilnego w XIX wiekuWilno 1926, s. 5 - 8. [przypis autorski]

Ewolucja literacka ujmowana całościami, według pokoleń i przemian zbiorowych, spóźnia się wobec rzutowanych przez nas w przeszłość i ze stanowiska późniejszych interpretacji budowanych aktualności — dla wyjaśnienia tej sprawy należy zwrócić uwagę na cenny artykuł K. Błeszyńskiego, W poszukiwaniu „X” współczesności („Skamander” 1936, wrzesień). Według Błeszyńskiego w każdej epoce tkwi nieuchwytny najczęściej dla współczesnych „stożek wzrostu”, to coś, według czego, jak według stożka wzrostu w roślinie, rozwijać się będzie owa współczesność, co dla późniejszych ludzi stanie się aktualne, twórcze, w naszym pojęciu w danym czasie najdonioślejsze. „Pełne troski i biedy londyńskie mieszkanko Marksa lub bezdomne noclegi jak zwierz tropionego przyszłego marszałka były, jak dzisiaj wiemy, o wiele współcześniejsze od komnat najbardziej postępowych wielkich kupców czy przemysłowców” (s. 361). Sądzę, że rozumowanie podobne polega na złudnym rzutowaniu przez nas w przeszłość spraw i rozwojów, które dla nas są ważne, ponieważ wygrały, i przypisywaniu tym sprawom w dobie powstawania ich tej samej wagi, jaką dziś dla nas posiadają, mierzeniem ówczesnej doniosłości według doniosłości dzisiejszej, co jest oczywistą hipostazą. Takie hipostazy w historii literatury popełnia się bardzo często i w pełnej, ze stanowiska danej epoki, a nie późniejszych aktualności pisanej, historii prądów są one bardzo niebezpieczne. [przypis autorski]

ex abundantia corolis (łac.) — z nadmiaru serca. [przypis autorski]

Exorciso igitur… (łac.) — Zaklinam cię tedy, tworze ognia, przez znak pentagramu i w imię tetragramu, w których jest wola mocna i wiara prawa. Amen. [przypis autorski]

Exorciso te… (łac.) — Zaklinam cię, tworze wody, byś był mi zwierciadłem Boga żywego w dziełach Jego, źródłem życia i obmyciem się z grzechów! [przypis autorski]

facjenda — folwark [dziś popr. w tym znaczeniu: hacjenda; red. WL]. [przypis autorski]

Fac te ipsum felicem (łac.) — uczyń siebie samego szczęśliwym (Seneka). [przypis autorski]

fafoły — brudy. [przypis autorski]

faktem jest, iż w chwili jego śmierci — na krótki czas przed śmiercią napisał odę, która ma tę zaletę, iż dobrze wyraża jego uczucia: L'ultimo di Anacreontica. A Elvira Vedi tu dove il rio/ Lambendo un mirto va,/ La del riposo mio/ La pietra surgerà./ Il passero amoroso,/ E il nobile usignuol,/ Entro quel mirto ombroso/ Raccoglieranno il vol./ Vieni, diletta Elvira,/ A quella tomba vien,/ E sulla muta lira,/ Appoggia il bianco sen./ Su quella bruna pietra,/ Le tortore verran,/ E intorno alla mia cetra,/ Il nido intrecceran./ E ogni anno, il di che offendere/ M'osasti tu infedel,/ Faro lessù discendere/ La folgore del ciel./ Odi d'un uom che muore/ Odi lestremo suon/ Questo appassito fiore/ Ti lascio, Elvira, in don./ Quanto prezioso ei sia/ Saper tu il devi appien;/ Il di che fosti mia,/ Te l'involai dal sen./ Simbolo allor d'affetto,/ Or pegno di dolor,/ Torno a posarti in petto/ Quest' appassito fior./ E avrai nel cuor scolpito,/ Se crudo il cor non è,/ Come ti fu rapito,/ Come fu reso a te./ S. Radael [Ostatni dzień. Anakreontyk. Do Elwiry.: Widzisz miejsce, gdzie płynie ten strumień, kąpiąc drzewo mirtowe? Tam będzie się wznosił mój grobowy kamień. Kochliwy wróbelek i szlachetny słowik będą odpoczywały w cieniu tego mirtu. Przyjdź, droga Elwiro, przyjdź na mój grób i oprzyj na mej niemej lutni twoje białe łono. Na ten ciemny kamień przylecą turkawki, zbudują gniazdo dokoła mej lutni. I co rok, w dniu, w którym ważyłaś się mnie zdradzić, niewierna! ściągnę tam piorun z nieba! Przyjm, przyjm ostatnie słowo umierającego. Spójrz na ten zwiędły kwiat, zostawiam ci go, Elwiro, daję ci go. Jak on jest drogi! musisz to wiedzieć. W dniu, w którym zostałaś moją, uszczknąłem go na twoim łonie. Godło uczucia niegdyś, zakład cierpienia dziś, zwracam ten zwiędły kwiat na twoje łono. A ty wyryjesz w twoim sercu, jeśli twe serce nie jest bezlitosne, jak ci go wzięto, jak ci go oddano”. G. Redaelli; przyp. tłum.]. [przypis autorski]

fakt nieprzerwanie ciągłej pamięci przedstawia się jako psychologiczny wyraz logicznej zasady tożsamości — Tym samym, jak mam nadzieję, śmiałość tego zupełnie nowego przejścia z dziedziny pamięci do logiki może być uważana za dostatecznie uzasadnioną. [przypis autorski]

fakt — wypadek. [przypis autorski]

fakty przeistoczenia się w istotę żeńską tam, gdzie (…) ekstyrpacja męskiego gruczołu rozrodczego — Tak samo jak i na odwrót: przy kastracji żeńskiego zwierzęcia nie można bezwzględnie zaprzeczyć maskulinizacji. [przypis autorski]

fałszywa naukowość — jest to wynikiem złego wpływu nauk ścisłych, gdzie eliminacja osobowości jest uprawniona, a nawet konieczna, na filozofię, w obrębie której właśnie o stosunek osobowości do świata chodzi. W ten sposób następuje sfałszowanie samego problemu; zamiast dotyczących go pojęć koniecznych muszą być użyte sztuczne konstrukcje, zaciemniające przedmiot badania. [przypis autorski]

[przypis autorski]

Fanatycznym prześladowcą czarowników i czarownic był uczony i nabożny teolog na tronie, król Jakub I, syn Marii Stuart. W czasie podróży po wybrzeżach Szkocji złapała go burza na morzu… — Helbing-Bauer, op. cit., s. 232. [przypis autorski]

fanza — chata. [przypis autorski]

faramuszka — drobiazg. [przypis autorski]

farbują ogólnie włosy za pomocą heune — Lawsonia, roślina, z której liści robią odwar zwany henne [dziś: henna; red. WL], zabarwiający włosy i paznokcie na żółtopomarańczową barwę; domieszka liści indygo wytwarza kolor czarny. [przypis autorski]

farewell — szczęśliwej drogi. [przypis autorski]

Farsi midanid? — Czy znasz farsi? [przypis autorski]

fartaszka — grzechotka. [przypis autorski]

Far West (ang.) — Daleki Zachód. [przypis autorski]

farys — jeździec. Jest to zaszczytne nazwanie u Arabów Beduinów, znaczące to samo, co chevalier, rycerz w wiekach średnich. [przypis autorski]

Fate show thy force (…) and be this so (ang.) — A teraz, losie, popisz się z swą mocą:/ Co ma być, musi stać się, nikt nie rządzi sobą. [przypis autorski]

Fatum jedno spokojne, niewzruszone, rozum nieubłagany świata — Fatum u Rzymian, ανανϰη u Greków według Hezjoda, syn Nocy i Chaosu, znaczyło przeznaczenie, konieczność wyższą od wszystkich bogów i duchów czy niebieskich, czy piekielnych; wystawiali go pod postacią starca gniotącego nogami ziemię, a trzymającego w dłoniach urnę, w której spały losy śmiertelnych — najczęściej jednak, w sensie idealnym pojmowany, znaczył jedność boską, ostatnią przyczynę, matematykę, uniwersum, której nic oprzeć się nie mogło. [przypis autorski]

faux indices de sa direction — les campagnes sont couvertes d'herbes de deux pieds de hauteur, de sorte qu'ils ne peuvent cheminer sans fouler ladite herbe, laquelle fait un estrac ou piste… et de peur qu'on ne les suive avec force, ils ont trouvé pour cela une invention qui est: d'une bande de 400 qu'ils sont, ils feront quatre rayons de leurs troupes, qui pourra être chacune de 100 chevaux; les uns vont vers le nord, les autres au sud, d'autres à l'orient et l'occident. Bref, toutes les quatre petites bandes vont chacune de son rayon viron une lieue et demie, au bout de laquelle cette petite troupe de cent se divise en trois qui seront viron de de trente-tro1s, qui vont de la même sorte comme ci-devant, puis au bout d'une demie lieu, ils commencent de rechef à se diviser en trois, et ainsi s'acheminent jusques à tant qu'ils soient réduits en dix ou douze ensemble, et tout cela se fait en moins d'une heure et demie de temps, et tout, au grand trot, car quant ils sont découverts, toute diligence leur est tardive, et savent tous ce manège au bout du doigt, et connaissent l'être des campagnes comme les pilotes connaissent les ports, et chaque escouade d'onze s'en va travers champs, comme il leur plaît, sans se rencontrer; enfin ils se rendent à jour nommé à leur rendez-vous, qui sera à plus de 10 ou 12 lieues de là, dans quelque fond ou il y a de l'eau et bonne herbe… L'herbe foulée des onze chevaux est relevée d'un jour à l'autre, de sorte qu'il n'y parait point. Étant arrivés, ils demeurent ainsi quelques jours cachés, puis recheminent en corps, et donnent dans quelque village de la frontière, qu'ils surprennent et emportent, puis s'enfuient, comme avons dit. Or les Tatars ont trouvé cette subtilité de se cacher dans les campagnes, et aussi pour mieux tromper les Cosaques, qui les poursuivent chaudement, sachant qu'ils ne sont que 5 à 600. Les Cosaques dont montent à cheval 1000 ou 1200, les poursuivent et cherchent les traces lesquelles ayant été trouvées, et les suivant jusques au cerne ci-dessus décrit; là ils perdent leurs mesures, ne sachant où les chercher, car la trace va de tous côtés; ainsi ils sont contraints de s'en retourner en leurs maisons, et dire qu'ils n'ont rien vu (Beauplan). [przypis autorski]

fejtoka — cmentarz. [przypis autorski]

Feldman (…) wspomniał o jego związkach „z najnaiwniejszymi naturalistami” — W. Feldman, Piśmiennictwo polskie, s. 196. [przypis autorski]

Felkerson — w inn. źrd. nazywany także Felkerzanem (Gord. I, 448) i Felkerzonem (Koch. Ann. I, 457), rodem z Niemiec, był już w r. 1660 rotmistrzem regimentu rajtarskiego. [przypis autorski]

Feralny tydzień — działo się to za czasów szkoły rosyjskiej. [przypis autorski]

Ferdynand Trojnicki — Żyje. Jest w Warszawie. Pracuje. [przypis autorski]