Przypisy

sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundare) — wspierać, pomagać; wtórować. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundo, secundare) — pomagać, towarzyszyć; ochraniać, bronić. [przypis edytorski]

sella curulis (łac.) — krzesło kurulne, składany taboret o wygiętych, nożycowych nogach; w starożytnym Rzymie przysługiwało królom, a w okresie republiki wyższym urzędnikom. [przypis edytorski]

semina (łac.) — ziarna. [przypis edytorski]

semper fidelis (łac.) — zawsze wierny. [przypis edytorski]

Semper novarum rerum cupidus (łac.) — zawsze pożądający nowych rzeczy. [przypis edytorski]

semper virens (łac.) — wiecznie zielona; stale świeża, młodzieńcza. [przypis edytorski]

senatores (łac.) — senatorowie. [przypis edytorski]

senatus consulta (łac.) — uchwały senatu. [przypis edytorski]

Senatus populusque romanus (łac.) — senat i lud rzymski. [przypis edytorski]

senat (z łac. senex: starzec) — jedna z najważniejszych i najtrwalszych instytucji politycznych starożytnego Rzymu; pierwotnie rada królewska składająca się z naczelników rodów, w okresie republiki: faktycznie główny organ rządzący, złożony z byłych urzędników państwowych. [przypis edytorski]

senectus ipsa est morbus (łac.) — sama starość chorobą (Terencjusz, Phormio, akt IV, scena I). [przypis edytorski]

senectus (łac.) — doświadczenie życiowe. [przypis edytorski]

sensat (daw., z łac.) — człowiek rozumny (por. sens). [przypis edytorski]

sensat (daw., z łac. sensatus: rozumny) — osoba mądra, poważna i ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]

sensim (łac.) — stopniowo, powoli. [przypis edytorski]

sensorium (łac.) — ośrodek nerwowy, do którego trafiają zewnętrzne wrażenia, zanim zostaną poddane postrzeganiu, siedziba odczucia. [przypis edytorski]

sensorium (z łac.) — ogół wrażeń zmysłowych. [przypis edytorski]

sensu stricto (łac.) — w ścisłym znaczeniu. [przypis edytorski]

sensytyw (z łac.) — osoba nadwrażliwa. [przypis edytorski]

sentencja (z łac.) — maksyma, sąd. [przypis edytorski]

september (łac.) — wrzesień. [przypis edytorski]

septemtrion (łac.) — Wielki Wóz, konstelacja gwiazd wyznaczająca kierunek północny; także ogólnie: północ globu. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; kolejne omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

Sepulchri immemor struis domos (łac.) — budujesz domy na zapomnianym grobie. [przypis edytorski]

Serapejon (gr.) a. Serapeum (łac.) — świątynia Serapisa, grecko-egipskiego bóstwa, powstałego w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Serapejon w Aleksandrii był największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście; zawierał wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. W 391 r. biskup Teofil, korzystając z dekretów Teodozjusza I, prowadził tłumy chrześcijan przeciwko świątyniom pogańskim, dążąc do ich zlikwidowania i przejęcia. Mimo oporu pogan Serapejon został zdobyty i zniszczony. [przypis edytorski]

serenissime (łac.) — najjaśniejszy (panie). [przypis edytorski]

serenissimus (łac.) — jaśnie oświecony, najjaśniejszy (panie); tu: forma W.lp: serenissime. [przypis edytorski]

serenissimus rex Sueciae (łac.) — najjaśniejszy król Szwecji. [przypis edytorski]

Sericum (z łac. sericum: jedwab) — kraina w środkowej Azji. [przypis edytorski]

serpens (łac.) — wąż. [przypis edytorski]

servare (łac.) — zwracać na coś uwagę, strzec; pilnować; zachować w całości, ustrzec, uchronić. [przypis edytorski]

servibilis (łac.) — usłużny. [przypis edytorski]

servire Deo regnare est (łac.) — służba Bogu jest tym samym, co władanie. [przypis edytorski]

servus (łac.) — sługa, niewolnik; służebny, niewolniczy. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — powinność, zobowiązanie; obowiązek wynikający z posiadania czegoś wraz z płynącymi z tego konsekwencjami. W daw. Polsce uprawnienia chłopów do korzystania z dworskich łąk, pastwisk i lasów (tj. prawo do korzystania z drzewa opałowego, chrustu, runa leśnego oraz prawo wypasu). Reforma uwłaszczeniowa chłopów (Galicja 1848, Królestwo Polskie 1864) przyznawała właścicielom ziemskim prawo własności do terenów obciążonych serwitutami, ale bez zgody wsi nie mogli nią swobodnie dysponować (np. sprzedać ziemię a. wyciąć las); natomiast prawo chłopów do użytkowania terenów serwitutowych zostało potwierdzone, ale decyzję o sposobie jego egzekwowania pozostawiono właścicielom, co dawało im możliwość wywierania nacisku na wieś. W tej sytuacji szlachta dążyła do układu z wsią w sprawie serwitutów: za uzyskanie zgody chłopów na zniesienie obciążenia serwitutami jakiegoś terenu, wynagradzała ich innymi gruntami. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — przen. obowiązek wynikający z posiadania czegoś wraz z płynącymi z tego konsekwencjami. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — przen. powinność, zobowiązanie. [przypis edytorski]

sestercja (z łac.) — moneta rzymska, najpierw srebrna, potem kuta w brązie. [przypis edytorski]

sexus (łac.) — płeć. [przypis edytorski]

sibi (łac.) — sobie. [przypis edytorski]

sibi scribere (łac.) — pisać sobie (dla siebie samego). [przypis edytorski]

sica (łac.) — rodzaj krótkiego noża. [przypis edytorski]

sic (łac.) — tak, tak było; używane w funkcji zwracania uwagi na jakiś fakt czy użyte słowo. [przypis edytorski]

sic (łac.) — tak; tak właśnie. [przypis edytorski]

sic (łac.) — tak; tak właśnie; używane w funkcji zwracania uwagi na jakiś fakt czy użyte słowo. [przypis edytorski]

Sic locutus est Abraham ei semini eius in saecula (łac.) — Jako rzekł Abrahamowi i nasieniu [tj. potomstwu] jego na wieki (Łk 1, 55). [przypis edytorski]

Sic transit gloria mundi (łac.) — tak przemija chwała świata. [przypis edytorski]

Sic transit gloria mundi (łac.) — Tak przemija sława świata. [przypis edytorski]

Sic transit!… (łac.) — początek sentencji: Sic transit gloria mundi: Tak przemija chwała świata. [przypis edytorski]

sicut erat in principio (łac.) — jak było na początku. [przypis edytorski]

Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (łac.) — jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. [przypis edytorski]

sicut fulgur exit ab occidente et paret usque ad orientem (łac.) — pojawia się jak błyskawica na zachodzie i świeci aż na wschodzie; cytat z Biblii (Mt 24, 27). [przypis edytorski]

Sicut in coelo, et in terra! (łac.) — Jak w niebie, tak i na ziemi! [przypis edytorski]

sicut terra sine aqua (łac.) — niczym ziemia bez wody. [przypis edytorski]

si Deus pro nobis, quis contra nos (łac.) — jeśli Bóg z nami, któż przeciw nam. [przypis edytorski]

sierra (hiszp., z łac. serra: piła) — łańcuch górski. [przypis edytorski]

Si fractus illabatur orbis, impavidum ferient ruinae (łac.) — choćby cały świat się zawalił, on zginie w ruinach nieustraszony; słowa rzym. poety Horacego. [przypis edytorski]

sigillum (łac.) — pieczęć. [przypis edytorski]

Sigillum Praemislai Polonorum Regis et Ducis Pomeraniae (łac.) — Pieczęć Przemysława, Króla Polskiego i Księcia Pomorza. [przypis edytorski]

Sigismundus (łac.) — Zygmunt. [przypis edytorski]

signa (łac.) — znaki; tu: rzymskie sztandary legionowe. [przypis edytorski]

signum (łac.; tu forma M. lm: signa) — znak. [przypis edytorski]

signum (łac.) — znak. [przypis edytorski]

signum (łac.) — znak. [przypis edytorski]

signum (łac.) — znak; tu: nawiązanie do określenia signum temporis: znak czasów. [przypis edytorski]

signum manu propria (łac.) — podpis własnoręczny. [przypis edytorski]

signum temporis (łac.) — znak czasów. [przypis edytorski]

signum (z łac.) — znak; znak czasu (signum temporis). [przypis edytorski]

silentium (łac.) — cisza, milczenie. [przypis edytorski]

silentium (łac.) — cisza. [przypis edytorski]

silentium (łac.) — milczenie, cisza. [przypis edytorski]

siluit terra (łac.) — zamilkła ziemia (z Wulgaty, łac. tłumaczenia Biblii (1 Mch 1,3), o Aleksandrze Macedońskim: et siluit terra in conspectu eius: i zamilkła przed nim ziemia). [przypis edytorski]

simia (łac.) — małpa; tu M. lm simia: małpy. [przypis edytorski]

simiarum destructor (łac.) — pogromca małp. [przypis edytorski]

simias, protheos et chamaleones (łac.) — małpami, proteuszami i kameleonami. [przypis edytorski]

Similia przez similia trzeba zabezpieczyć (z łac. similis, tj. podobny) — podobne leczy się podobnym, zasada homeopatii. [przypis edytorski]

simplex servus Dei (łac.) — prosty sługa Boży (przen.: człowiek uczciwy, prostoduszny, nieoświecony prostaczek). [przypis edytorski]

simplex sigillum veri (łac.) — prosta figura (pieczęć) prawdy. [przypis edytorski]

„Simplicissimus” (łac.) — dosł. prostaczek, najpierw imię bohatera powieści łotrzykowskiej, potem niemiecki tygodnik o charakterze satyrycznym, wydawany w latach 1896–1944. [przypis edytorski]

simpliciter (łac.) — po prostu. [przypis edytorski]

sine armis et sine arte (łac.) — bez broni i bez sztuki. [przypis edytorski]

sine custodia (łac.) — bez straży; tu: bez świadka. [przypis edytorski]

sine dubio (łac.) — bez wątpienia. [przypis edytorski]

sine nobilitate (łac.) — bez szlachectwa; słowo „snob” to skrót od tego sformułowania. [przypis edytorski]

sine nullo dato et accepto (łac.) — bez żadnej zapłaty i przyjęcia (tejże zapłaty). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — bez którego nie (jest coś możliwe itp.); nie do uchylenia, nieodwołalny. [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — bez którego nie (jest coś możliwe itp.). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — konieczny (warunek); dosł. „bez którego nie” (w domyśle: nie można o danej sprawie dalej nawet myśleć). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — (warunek) bez którego nie. [przypis edytorski]

singulare (łac.) — pojedyncze; prywatne. [przypis edytorski]

singularis (łac.) — liczba pojedyncza. [przypis edytorski]

singularis (łac.) — szczególnie. [przypis edytorski]

Singulariter, nominativo hic, haec, hoc (łac.) — liczba pojedyncza w mianowniku: ten, ta, to. [przypis edytorski]

Singuli canonici boni viri, sed capitula mola bestia (łac.) — Pojedynczy kanonicy to dobrzy mężowie, lecz kapituła to zła bestia (parafraza łacińskiej sentencji mówiącej oryginalnie o senatorach i senacie). [przypis edytorski]

Si oblitus fuero tui, Jerusalem […] adhaereat lingua mea faucibus meis (łac.) — Jeżeli zapomnę o tobie, Jeruzalem, niech mi język przyschnie do podniebienia (Ps 136, 5–6, w tłumaczeniu Wulgaty). [przypis edytorski]

si omnes consentiunt, ego non dissentio (łac.) — skoro wszyscy się zgadzają, ja się nie sprzeciwiam. [przypis edytorski]

sisto activitatem (łac.) — wstrzymuję czynność (sejmu). Formuła zrywania sejmu na mocy liberum veto. [przypis edytorski]