Przypisy

sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundare) — wspierać, pomagać; wtórować. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundo, secundare) — pomagać, towarzyszyć; ochraniać, bronić. [przypis edytorski]

sella curulis (łac.) — krzesło kurulne, składany taboret o wygiętych, nożycowych nogach; w starożytnym Rzymie przysługiwało królom, a w okresie republiki wyższym urzędnikom. [przypis edytorski]

semina (łac.) — ziarna. [przypis edytorski]

semper fidelis (łac.) — zawsze wierny. [przypis edytorski]

Semper novarum rerum cupidus (łac.) — zawsze pożądający nowych rzeczy. [przypis edytorski]

semper virens (łac.) — wiecznie zielona; stale świeża, młodzieńcza. [przypis edytorski]

senatores (łac.) — senatorowie. [przypis edytorski]

senatus consulta (łac.) — uchwały senatu. [przypis edytorski]

Senatus populusque romanus (łac.) — senat i lud rzymski. [przypis edytorski]

senat (z łac. senex: starzec) — jedna z najważniejszych i najtrwalszych instytucji politycznych starożytnego Rzymu; pierwotnie rada królewska składająca się z naczelników rodów, w okresie republiki: faktycznie główny organ rządzący, złożony z byłych urzędników państwowych. [przypis edytorski]

senectus ipsa est morbus (łac.) — sama starość chorobą (Terencjusz, Phormio, akt IV, scena I). [przypis edytorski]

senectus (łac.) — doświadczenie życiowe. [przypis edytorski]

sensat (daw., z łac.) — człowiek rozumny (por. sens). [przypis edytorski]

sensat (daw., z łac. sensatus: rozumny) — osoba mądra, poważna i ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]

sensim (łac.) — stopniowo, powoli. [przypis edytorski]

sensorium (łac.) — ośrodek nerwowy, do którego trafiają zewnętrzne wrażenia, zanim zostaną poddane postrzeganiu, siedziba odczucia. [przypis edytorski]

sensorium (z łac.) — ogół wrażeń zmysłowych. [przypis edytorski]

sensu stricto (łac.) — w ścisłym znaczeniu. [przypis edytorski]

sensytyw (z łac.) — osoba nadwrażliwa. [przypis edytorski]

sentencja (z łac.) — maksyma, sąd. [przypis edytorski]

september (łac.) — wrzesień. [przypis edytorski]

septemtrion (łac.) — Wielki Wóz, konstelacja gwiazd wyznaczająca kierunek północny; także ogólnie: północ globu. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; kolejne omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

Sepulchri immemor struis domos (łac.) — budujesz domy na zapomnianym grobie. [przypis edytorski]

Serapejon (gr.) a. Serapeum (łac.) — świątynia Serapisa, grecko-egipskiego bóstwa, powstałego w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Serapejon w Aleksandrii był największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście; zawierał wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. W 391 r. biskup Teofil, korzystając z dekretów Teodozjusza I, prowadził tłumy chrześcijan przeciwko świątyniom pogańskim, dążąc do ich zlikwidowania i przejęcia. Mimo oporu pogan Serapejon został zdobyty i zniszczony. [przypis edytorski]

serenissime (łac.) — najjaśniejszy (panie). [przypis edytorski]

serenissimus (łac.) — jaśnie oświecony, najjaśniejszy (panie); tu: forma W.lp: serenissime. [przypis edytorski]

serenissimus rex Sueciae (łac.) — najjaśniejszy król Szwecji. [przypis edytorski]

Sericum (z łac. sericum: jedwab) — kraina w środkowej Azji. [przypis edytorski]

serpens (łac.) — wąż. [przypis edytorski]

servare (łac.) — zwracać na coś uwagę, strzec; pilnować; zachować w całości, ustrzec, uchronić. [przypis edytorski]

servibilis (łac.) — usłużny. [przypis edytorski]

servire Deo regnare est (łac.) — służba Bogu jest tym samym, co władanie. [przypis edytorski]

servus (łac.) — sługa, niewolnik; służebny, niewolniczy. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — przen. obowiązek wynikający z posiadania czegoś wraz z płynącymi z tego konsekwencjami. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — przen. powinność, zobowiązanie. [przypis edytorski]

sestercja (z łac.) — moneta rzymska, najpierw srebrna, potem kuta w brązie. [przypis edytorski]

sexus (łac.) — płeć. [przypis edytorski]

sibi (łac.) — sobie. [przypis edytorski]

sibi scribere (łac.) — pisać sobie (dla siebie samego). [przypis edytorski]

sica (łac.) — rodzaj krótkiego noża. [przypis edytorski]

sic (łac.) — tak, tak było; używane w funkcji zwracania uwagi na jakiś fakt czy użyte słowo. [przypis edytorski]

sic (łac.) — tak; tak właśnie. [przypis edytorski]

sic (łac.) — tak; tak właśnie; używane w funkcji zwracania uwagi na jakiś fakt czy użyte słowo. [przypis edytorski]

Sic locutus est Abraham ei semini eius in saecula (łac.) — Jako rzekł Abrahamowi i nasieniu [tj. potomstwu] jego na wieki (Łk 1, 55). [przypis edytorski]

Sic transit gloria mundi (łac.) — tak przemija chwała świata. [przypis edytorski]

Sic transit gloria mundi (łac.) — Tak przemija sława świata. [przypis edytorski]

Sic transit!… (łac.) — początek sentencji: Sic transit gloria mundi: Tak przemija chwała świata. [przypis edytorski]

sicut erat in principio (łac.) — jak było na początku. [przypis edytorski]

Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (łac.) — jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. [przypis edytorski]

sicut fulgur exit ab occidente et paret usque ad orientem (łac.) — pojawia się jak błyskawica na zachodzie i świeci aż na wschodzie; cytat z Biblii (Mt 24, 27). [przypis edytorski]

Sicut in coelo, et in terra! (łac.) — Jak w niebie, tak i na ziemi! [przypis edytorski]

sicut terra sine aqua (łac.) — niczym ziemia bez wody. [przypis edytorski]

si Deus pro nobis, quis contra nos (łac.) — jeśli Bóg z nami, któż przeciw nam. [przypis edytorski]

sierra (hiszp., z łac. serra: piła) — łańcuch górski. [przypis edytorski]

Si fractus illabatur orbis, impavidum ferient ruinae (łac.) — choćby cały świat się zawalił, on zginie w ruinach nieustraszony; słowa rzym. poety Horacego. [przypis edytorski]

sigillum (łac.) — pieczęć. [przypis edytorski]

Sigillum Praemislai Polonorum Regis et Ducis Pomeraniae (łac.) — Pieczęć Przemysława, Króla Polskiego i Księcia Pomorza. [przypis edytorski]

Sigismundus (łac.) — Zygmunt. [przypis edytorski]

signa (łac.) — znaki; tu: rzymskie sztandary legionowe. [przypis edytorski]

signum (łac.; tu forma M. lm: signa) — znak. [przypis edytorski]

signum (łac.) — znak. [przypis edytorski]

signum (łac.) — znak. [przypis edytorski]

signum (łac.) — znak; tu: nawiązanie do określenia signum temporis: znak czasów. [przypis edytorski]

signum manu propria (łac.) — podpis własnoręczny. [przypis edytorski]

signum temporis (łac.) — znak czasów. [przypis edytorski]

signum (z łac.) — znak; znak czasu (signum temporis). [przypis edytorski]

silentium (łac.) — cisza, milczenie. [przypis edytorski]

silentium (łac.) — cisza. [przypis edytorski]

silentium (łac.) — milczenie, cisza. [przypis edytorski]

siluit terra (łac.) — zamilkła ziemia (z Wulgaty, łac. tłumaczenia Biblii (1 Mch 1,3), o Aleksandrze Macedońskim: et siluit terra in conspectu eius: i zamilkła przed nim ziemia). [przypis edytorski]

simia (łac.) — małpa; tu M. lm simia: małpy. [przypis edytorski]

simiarum destructor (łac.) — pogromca małp. [przypis edytorski]

simias, protheos et chamaleones (łac.) — małpami, proteuszami i kameleonami. [przypis edytorski]

Similia przez similia trzeba zabezpieczyć (z łac. similis, tj. podobny) — podobne leczy się podobnym, zasada homeopatii. [przypis edytorski]

simplex servus Dei (łac.) — prosty sługa Boży (przen.: człowiek uczciwy, prostoduszny, nieoświecony prostaczek). [przypis edytorski]

simplex sigillum veri (łac.) — prosta figura (pieczęć) prawdy. [przypis edytorski]

„Simplicissimus” (łac.) — dosł. prostaczek, najpierw imię bohatera powieści łotrzykowskiej, potem niemiecki tygodnik o charakterze satyrycznym, wydawany w latach 1896–1944. [przypis edytorski]

simpliciter (łac.) — po prostu. [przypis edytorski]

sine armis et sine arte (łac.) — bez broni i bez sztuki. [przypis edytorski]

sine custodia (łac.) — bez straży; tu: bez świadka. [przypis edytorski]

sine dubio (łac.) — bez wątpienia. [przypis edytorski]

sine nobilitate (łac.) — bez szlachectwa; słowo „snob” to skrót od tego sformułowania. [przypis edytorski]

sine nullo dato et accepto (łac.) — bez żadnej zapłaty i przyjęcia (tejże zapłaty). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — bez którego nie (jest coś możliwe itp.); nie do uchylenia, nieodwołalny. [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — bez którego nie (jest coś możliwe itp.). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — konieczny (warunek); dosł. „bez którego nie” (w domyśle: nie można o danej sprawie dalej nawet myśleć). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — (warunek) bez którego nie. [przypis edytorski]

singulare (łac.) — pojedyncze; prywatne. [przypis edytorski]

singularis (łac.) — liczba pojedyncza. [przypis edytorski]

singularis (łac.) — szczególnie. [przypis edytorski]

Singulariter, nominativo hic, haec, hoc (łac.) — liczba pojedyncza w mianowniku: ten, ta, to. [przypis edytorski]

Singuli canonici boni viri, sed capitula mola bestia (łac.) — Pojedynczy kanonicy to dobrzy mężowie, lecz kapituła to zła bestia (parafraza łacińskiej sentencji mówiącej oryginalnie o senatorach i senacie). [przypis edytorski]

Si oblitus fuero tui, Jerusalem […] adhaereat lingua mea faucibus meis (łac.) — Jeżeli zapomnę o tobie, Jeruzalem, niech mi język przyschnie do podniebienia (Ps 136, 5–6, w tłumaczeniu Wulgaty). [przypis edytorski]

si omnes consentiunt, ego non dissentio (łac.) — skoro wszyscy się zgadzają, ja się nie sprzeciwiam. [przypis edytorski]

sisto activitatem (łac.) — wstrzymuję czynność (sejmu). Formuła zrywania sejmu na mocy liberum veto. [przypis edytorski]

sistrum (wym. s-istrum; łac., lm: sistra) — starożytny egipski instrument muzyczny, rodzaj metalowej grzechotki, używany przede wszystkim w kulcie Izydy. [przypis edytorski]